Zijn er te weinig reizigers? Of te weinig bussen?


De Lijn moet ‘inefficiënte’ buslijnen met onvoldoende reizigers stopzetten, vindt de Vlaamse regering. Maar volgens Kris Peeters geldt het omgekeerde: precies door een gebrek aan bussen haken busreizigers af.


De tijd dat politici ons het paradijs beloofden, ligt al eventjes achter ons. Tegenwoordig is het makkelijker scoren met doemverhalen. In het beste geval om te zeggen dat het slechter zal worden voor het beter zal gaan. Minister van Geen Asiel en Geen Migratie Anneleen Van Bossuyt (N-VA) schoot afgelopen week de hoofdvogel af met de verspreiding van filmpjes die, anders dan pakweg de clips van Toerisme Vlaanderen, grimmig verkondigen dat het hier geen land van melk en honing is. Binnenkort vertrekt ze naar Moldavië om daar die boodschap hoogstpersoonlijk kracht bij te zetten.

Ook de Vlaamse minister van Mobiliteit, Annick De Ridder (N-VA), laat zich niet onbetuigd. Vorige week kondigde ze aan dat De Lijn nog verder zal snoeien in ‘inefficiënte’ lijnen. In ruil daarvoor wordt aan de gebruiker een prijsverhoging opgesolferd van net geen 20 procent. Hoe dat te rijmen valt met de officiële ambitie om meer mensen op het openbaar vervoer te krijgen, is een vraag die al niet meer wordt gesteld.

De Ridder verpakt haar keuze voor ‘vraaggestuurd openbaar vervoer’ als een daad van goed bestuur: “We voorzien alleen nog openbaar vervoer waar er voldoende vraag is.” Dat klinkt inderdaad als gezond boerenverstand. Wie wil er nu lege bussen laten rijden?

Het basisprincipe om te bepalen of een lijn ‘inefficiënt’ is, is de financiële dekkingsgraad – de logica zelve, toch als je een openbaar vervoerdienst als een bedrijf beschouwt. Wie openbaar vervoer echter beschouwt als een middel om zo veel mogelijk mensen te laten deelnemen aan het maatschappelijk leven, zou misschien eerder naar de sociale dekkingsgraad kunnen kijken.


Onbetrouwbaar

Met haar simplistische regel “onvoldoende reizigers, dus geen bussen” mist de minister wellicht de essentie. De vraag waarom er op een bepaalde lijn weinig reizigers zijn, wordt niet gesteld. Nochtans zou uit het antwoord zomaar eens kunnen blijken dat het mechanisme precies andersom werkt: “onvoldoende bussen, dus geen reizigers”.

Mensen kunnen veel redenen hebben om een buslijn links te laten liggen. Een te lange reistijd, bijvoorbeeld, mogelijk het gevolg van een kronkelend traject of van een gebrek aan doorstroming – in beide gevallen dus de consequentie van dubieuze politieke beslissingen. Als mensen vervolgens afzien van een busrit, is dat in se geen individuele, maar een politieke keuze.

Andere redenen om af te haken kunnen zijn: een te lage frequentie, onbetrouwbare dienstverlening, de afwezigheid van wachtcomfort, aftandse bussen, gevoel van onveiligheid, te hoge tarieven, onbekendheid met het aanbod of een gebrek aan toegankelijkheid. Eind 2024 waren zes op de tien haltes niet toegankelijk voor mensen met een motorische beperking. Voor slechtzienden waren dat er zelfs zeven op de tien. Als die mensen dan noodgedwongen thuis blijven, concludeert de minister daaruit dat er geen behoefte is aan openbaar vervoer. Misschien is het dan toch logischer om een tandje bij te steken als het gaat over toegankelijkheid. Officieel wil De Lijn de helft van zijn haltes toegankelijk maken tegen 2030, maar het is onduidelijk of zelfs deze bescheiden ambitie zal worden waargemaakt. In het laatst beschikbare jaarverslag, dat van 2023, was het thema zelfs geen vermelding waard.

Sommige bussen rijden steevast niet naar de beloofde bestemming. Zo kwam vorige week het verhaal naar boven van lijn 45 in Limburg, die het Sint-Barbaraziekenhuis in Lanaken niet langer aandoet. Wie naar dat ziekenhuis wil, moet afstappen aan de haltepaal, de drukke N77-gewestweg oversteken en vervolgens 600 meter wandelen of – zoals een patiënt met een dwarslaesie getuigde – strompelen. We leven niet in het paradijs, hadden we dat al gezegd?

De Lijn verweert zich met het argument dat rijden tot aan het ziekenhuis in een te lange reistijd zou resulteren. Een foute locatiekeuze voor het ziekenhuis – middenin een bos – dwingt nu te kiezen tussen de pest en de cholera: een te lange reistijd voor veel reizigers of een voor velen onbereikbaar ziekenhuis. Zei daar iemand ‘basisbereikbaarheid’?


Één vervoerbewijs

Mijn ongevraagd, maar gratis advies aan minister De Ridder: verwar niet langer de afwezigheid van vraag met de afwezigheid van een behoefte. Leg uw botte bijltje neer, tenzij u alleen nog een paar drukbezette ‘efficiënte’ lijnen op hoofdassen wil overhouden. Maar het is verstandiger om uw oor te luisteren te leggen bij de gebruikers en – even relevant – de niet-gebruikers. Breid daartoe de vervoerregioraden uit met vertegenwoordigers van het middenveld, zoals TreinTramBus, maar ook vakbonden en werkgevers. Met die aanpak wordt niet alleen een duur studiebureau uitgespaard, hij leidt ook tot meer draagvlak en permanente monitoring.

En laat ik dan alvast vooruitlopen op wat sommige niet-gebruikers zullen zeggen: hou op met de ontmenselijking van het openbaar vervoer. “Eerst appen, dan opstappen”, roept De Lijn. Zouden we niet beter “eerst klappen, dan opstappen”? Liefst 28 procent van de 65-plussers in Vlaanderen bezit volgens Statistiek Vlaanderen geen smartphone. En het is niet dat iedereen die er een heeft, daar ook vlot mee overweg kan. Geef chauffeurs van De Lijn opnieuw het recht om hun klanten aan te spreken en godbetert te helpen, in plaats van hen achter plexiglas te barricaderen. Vervang de razzia’s op zwartrijders door de inzet van stewards die reizigers bijstaan bij het overwinnen van de vele obstakels die ze op hun reis kunnen tegenkomen.

Nu we toch bezig zijn. Overleg met de NMBS over – let op, hier komt een revolutionaire gedachte – het openhouden van gemeenschappelijke ‘mobiliteitswinkels’ waar vervoerbewijzen kunnen worden gekocht voor alle vormen van openbaar vervoer. U merkt: ik ben niet tegen efficiëntie. Wie weet vergemakkelijkt het om op een dag te komen tot – opgelet, hier volgt alweer een disruptief idee – vervoerbewijzen die gelden voor al het openbaar vervoer.

Wel opletten dat het openbaar vervoer in Vlaanderen daardoor niet te aantrekkelijk wordt. Voor je het weet krijgen ze er in Syrië, Afghanistan of Gaza lucht van.

Kris Peeters, lector verkeerskunde PXL


DS, 24-03-2025