BV’s huilen met de kraan open op het scherm: “Het is kwetsbaarheid die lijkt op fastfood”


Bekende Vlamingen houden het zelden nog droog. Onder het mom van kwetsbaarheid wordt er heel wat afgehuild op tv. Dreigen we de emotie uit te hollen?


We zijn een kwartier ver in het VRT 1-programma De rugzak en het is al prijs: Thuis-acteur Mathias Vergels krijgt het te kwaad wanneer hij een videoboodschap van twee jeugdvrienden te zien krijgt. Ze wensen hem veel succes bij de beklimming van de Kilimanjaro en vertellen dat ze een tattoo hebben laten zetten om hun vriendschap te vereeuwigen. In de ooghoeken van Vergels welt al snel vocht op. Zelfs als hij zich had willen afschermen van de camera, was hij eraan voor de moeite. De emoties van de BV’s worden op elk moment van de dag geregistreerd door intelligente camera’s op hun rugzak.
Geen traan blijft ongezien in dit programma.

Niet dat we de kans groot achten dat Vergels zijn tranen had willen verstoppen. Het zijn maar druppels in de rivier van BV-tranen die dezer dagen over onze schermen stromen. Het weekblad Humo turfde een jaar lang het gesnik van bekende koppen op tv en kwam in december uit op 61 huilbuien. En het ziet er niet naar uit dat het er in 2025 minder zullen zijn.

Maandag kon u nog zien hoe Flo Windey kraakte onder het loodzware woestijnzand in De expeditie: Namibië op Play4. Op diezelfde zender huilde Manu Van Acker een dag later tranen van geluk in James & co toen zijn oma de showtrap van James Cooke afdaalde. Op woensdag wordt het stokje doorgegeven aan Niels Destadsbader op VRT 1. In Ik vraag het aan beroert hij zijn gasten met een liedje dat hen na aan het hart ligt. Op VTM serveert chef-kok Sergio Herman in Sergio over de grens een exotische maaltijd in ruil voor een blik in de ziel van zijn beroemde gast. Met wat geluk staan er ook waterlanders op het menu. Donderdag worden dan alle sluizen opengezet in De rugzak, de BV-beklimming van de Kilimanjaro die zich steeds meer openbaart als therapeutische groepsreis. En op vrijdag mag u er donder op zeggen dat minstens één jurylid de zakdoek bovenhaalt bij een geslaagde auditie in de talentenjacht Lift you up op VTM. De twee dagen rust in het weekend hebben de traanklieren van de BV’s dan dik verdiend.

“Ik moet erkennen dat ik in het televisielandschap nu wel erg veel programma’s zie die BV’s de kans geven om hun hart uit te storten”, vertelt Maarten Millen, creatief directeur van Roses Are Blue. Dat productiehuis blikt onder meer De expeditie in, waarin acht BV’s zichzelf tegenkomen op een loodzware trektocht. Dat er gelijkaardige formats te zien zijn, vindt hij weinig verrassend. Zenders en productiehuizen zien wat werkt en gaan daarmee aan de slag. “Dat zijn cycli in de tv-wereld. Ik vermoed dat de pendel binnenkort wel weer een andere richting uitgaat”, zegt Millen. Daarin dragen de zenders volgens hem wel een specifieke verantwoordelijkheid. “Het is aan hen om te waken over de balans in het zendschema en te vermijden dat ze meegaan in een opbod”, vindt hij.


Kwetsbaarheid

Met emotie is op zich ook niets mis. Zonder zou tv maar een dooie boel zijn. “Het is een wezenlijk onderdeel van verhalen vertellen”, zegt Millen. Vera Hoorens, hoogleraar sociale psychologie aan de KU Leuven, treedt hem daarin bij: “Televisiemakers willen emoties laten zien en opwekken bij de kijker. Maar niet elke emotie trekt evenveel kijkers. Iemand zien huilen is dé emotionele uitdrukking par excellence, want ontroering heeft een positieve bijklank. Een woede-uitbarsting, bijvoorbeeld, vinden we al een stuk minder aantrekkelijk.”

Huilen heeft de tijdgeest mee. In 2010 verkondigde de Amerikaanse zelfhulpboekenauteur Brené Brown dat kwetsbaarheid geen zwakte is, maar een sterkte. Dat idee heeft ondertussen breed ingang gevonden in onze samenleving. Zo kadert Millen ook het gedwongen vertrek van Flo Windey in De expeditie: Namibië. De presentatrice en socialemediapersoonlijkheid getuigde afgelopen week in interviews over de donkere gedachten die haar parten speelden tijdens haar trektocht door het mulle zand. Millen: “Flo legt haar hart op tafel. Er gaat een enorme kracht uit van die kwetsbaarheid. Als er dankzij haar moedige getuigenis ook maar één of twee Vlamingen durven toe te geven aan hun omgeving dat ze het ook lastig hebben, dan kan ik alleen maar extra fier op haar zijn.”


Van vlees en bloed

Je moet al harteloos zijn om het daarmee oneens te zijn, maar de uitspraak verraadt een trend die al een tijdje aan de gang is: kwetsbaarheid en beroemdheid zijn een vruchtbaar huwelijk aangegaan. Tien jaar geleden werd huilen op het kleine scherm nog overgelaten aan nobele onbekenden. Ze hadden een vlucht gemist of een dierbare verloren, een talentenjacht gewonnen of niet eens de auditie overleefd, hun lief had hen bedrogen of zij hadden hun lief bedrogen, enzovoort. In al die gevallen stond de presentator er hooguit begripvol naast. Dat is in enkele jaren tijd veranderd door programma’s als Het huis (sinds 2015 op VRT), Alloo bij (van 2016 tot 2022 op VTM) en Kroost (van 2014 tot 2016 op Vier, het huidige Play4). Al die programma’s beweerden het ware gelaat van bekende gezichten op te voeren, en ze trokken voluit de kaart van ontroering. Dat werkte.

“Wat vroeger als professioneel werd beschouwd, heet nu fake”, stelde voormalig tv-presentator Luc Appermont destijds licht verbaasd vast in deze krant. “Hoe kwetsbaarder mensen zich op televisie tonen, hoe geliefder ze worden. Wie faalt op tv is helemaal de chouchou van kijkend Vlaanderen”, zei hij nog. Dat past in de evolutie van het schermgezicht tot persoonlijkheid. Vandaag willen we geen keurige presentator, maar een mens van vlees en bloed. De media spelen daar gretig op in. Telkens als een schermgezicht zich van zijn of haar kwetsbare kant laat zien, levert dat krantenkoppen op. Die gratis reclame is voor de zenders mooi meegenomen, want zij vechten iedere dag een kleine oorlog uit met de streamingdiensten in de strijd om uw aandacht.

Dat de presentator van zijn voetstuk is gevallen, is dan weer te danken aan sociale media. Die hebben ons gewend gemaakt aan het idee dat we een blik krijgen in het privéleven van mensen die we niet persoonlijk kennen. Het gekke is dat ze daardoor kunnen aanvoelen als vrienden. Gedeeld verdriet is daarin een effectief bindmiddel. “Als we zien dat zelfs beroemde en succesvolle mensen worstelen met verdriet, dan kan dat ons troosten”, duidt Hoorens. “Maar het gaat verder. In het gewone leven tonen we onze emoties alleen aan mensen met wie we een band hebben. Maar als schermgezichten hun emoties de vrije loop laten, versterkt dat bij de kijker het gevoel dat ze een band met hen hebben. Het wekt de indruk dat we deel mogen uitmaken van een intiem moment.”

De bekende koppen moeten zelf de afweging maken of dat opweegt tegen hun privacy. De ongeschreven stelregel luidt dat het de moeite waard is als ze daarmee een maatschappelijke kwestie op de kaart kunnen zetten. Appermont was bijvoorbeeld zelf de allereerste gast in Het huis van Eric Goens. Hij getuigde er over zijn dementerende moeder en raakte daarmee een gevoelige snaar bij de vele Vlamingen die hetzelfde meemaken (of dat vrezen). De expeditie gaat daarin nog een stapje verder. De groep van acht BV’s is zo samengesteld dat het programma verschillende doelgroepen kan bereiken. Dat weerspiegelt zich ook in de persoonlijke bagage van de deelnemers. Jongeren kunnen zich herkennen in de manier waarop Flo Windey worstelt met haar mentale gezondheid of in de nuchtere omgang van acteur Willem De Schryver met de scheiding van zijn ouders. In het vorige seizoen konden ploeterende ouders zich optrekken aan Tine Embrechts, die zich een weg uit de parentale burn-out langlaufte in Groenland.

“Natuurlijk hoop je als maker dat er op mentaal vlak iets zal gebeuren. De emotionele uitdaging weegt in dit programma even zwaar door als de fysieke. Anders zijn het gewoon maar mensen die een tocht afleggen”, erkent Millen. Actief ingrijpen is daarbij niet nodig. “Uiteindelijk onderneemt de groep een ontdekkingsreis naar zichzelf. Door de grote leegte op te zoeken en mensen te strippen van hun moderne comfort en technologie, botsen ze vanzelf op de grote vragen. Maar we zullen nooit gratuit emoties uitlokken door te peuteren of conflicten te genereren. Dat komt van de deelnemers zelf. Het is aan ons om dat te capteren en daar met zorg mee om te springen”, vertelt hij.


Moneyshot

Authenticiteit blijkt telkens weer het sleutelwoord. Net daarom is de traan zo populair in het realitygenre: die kun je niet faken. Of dat geloven we toch graag. De Zweedse academica Anja Hirdman vergelijkt de rol van tranen in het reality-genre daarom met het ‘cumshot’ in de pornografie. In haar paper uit 2011 noemt ze niet toevallig ook die andere benaming voor het kiekje van het orgasme ‘het moneyshot’. In beide genres dienen de lichaamssappen als een narratief hoogtepunt en moeten ze de kijker ervan overtuigen dat wat ze te zien krijgen ‘écht’ is.

Voor de perceptie is het dodelijk als zou blijken dat het ‘moneyshot’ gemanipuleerd is. Hoorens haalt in dat verband het huwelijk aan van de Nederlandse koning Willem-Alexander en koningin Máxima uit 2002. “De regie was toen gebrand op een traan van Máxima. Ze wisten: als de muzikant het Argentijnse treurlied ‘Adiós nonino’ inzet, is de kans groot dat ze er een zal plengen. Dan moet er ingezoomd worden. En inderdaad, er rolde een traan over haar wangen. Het beeld ging de wereld rond, maar als je later in documentaires hoorde hoe er achter de schermen gejuicht werd, is de ontroering snel weer weg. Zelfs al was die traan echt.”

De professor psychologie besluit dat de kijker pas afhaakt wanneer het effectbejag er vingerdik op ligt. “Het is moeilijk om daarin een grens te bepalen. Ik verbaas me er zelf over hoever mensen daarin kunnen meegaan”, zegt ze.

De rugzak op VRT 1 is daar een goed voorbeeld van. ‘Het BV-avontuur te veel’, kopte deze krant in haar recensie over het programma. Recensenten ergeren zich aan de opzichtige wijze waarop de makers naar ontroering hengelen. De voice-over leutert maar door over de “rugzak van het leven” die de BV’s met zich meedragen, terwijl om de vijf passen bij een van hen een alarm afgaat. Vervolgens onthult een supersonische koker een video van het thuisfront met daarin telkens een cadeautje dat een stukje van hun ziel moet blootleggen. Het is ergerlijk sentimenteel, en toch stemmen er elke week meer dan 700.000 Vlamingen op af.


McVulnerability

De Amerikaanse journaliste Maytal Eyal zou het allicht als een voorbeeld van ‘McVulnerability’ bestempelen – naar de fastfoodketen McDonald’s. In het weekbladThe Atlantic definieert ze de term als een soort “namaakkwetsbaarheid die lijkt op fastfood: op grote schaal geproduceerd, uiterst toegankelijk, soms lekker, maar weinig voedzaam”. “Echte kwetsbaarheid kan emotionele nabijheid bevorderen,” schrijft ze, “McVulnerability schept alleen maar de illusie ervan.” Zelf haalt ze de trend aan van influencers die hun huilbuien filmen en op Tiktok plaatsen.

Dat is het risico van het opbod aan tranen op onze schermen: kwetsbaarheid is een format geworden. De emotie wordt vermarkt en als een kant-en-klaargerecht gepresenteerd. Vooral de producent vaart daar goed bij. De afnemer houdt er een indigestie aan over, of, erger nog, een uitzonderlijk cynische blik op wat hem voorgeschoteld wordt.

Dat merkte ik bij mezelf toen acteur Ben Segers in de eerste aflevering van De rugzak begon over zijn opname in een psychiatrische instelling. We hebben hem nog maar amper leren kennen of we zitten al aan de intieme details, dacht ik. Dat is voor alle duidelijkheid niet de schuld van Segers, maar van de regie en de montage. Zij maakten zich schuldig aan de televisievariant van trauma dumping, het zonder enige aanleiding lozen van traumatische ervaringen op argeloze passanten. Wie al een keer heeft meegemaakt hoe iemand bij de geringste trigger zijn kwetsuren op tafel legt, weet hoe ongemakkelijk dat is.

De rugzak is overigens niet de enige schuldige. James & coheeft zich in zijn korte bestaan opgewerkt tot hofleverancier van fastfoodkwetsbaarheid. In de derde aflevering werd acteur Rik Verheyen door presentator James Cooke verrast met de komst van zijn beste kameraad uit de middelbare school. “Klopt het dat jullie band zo sterk is geworden doordat jullie allebei op jonge leeftijd iemand dierbaar hebben verloren?”, vraagt Cooke zodra ze in het pluche zitten. “Ja, misschien wel. Ik ben mijn broer verloren en ik denk dat ik dat vond bij Rik”, antwoordt Verheyens beste vriend. Veel meer woorden worden er niet aan vuilgemaakt, want er moet geschakeld worden naar het reclameblok.


Zoeken en zoeken naar zichzelf

Hoorens heeft nog andere bezwaren. Zij vreest dat de emotie uitgehold wordt door de extremen. “Als mensen voortdurend de fotogeniekste voorstelling van heftige emoties zien, kunnen ze op den duur denken dat dat de norm is. Dan ga je mogelijk de subtielere, meer gefilterde emoties niet meer herkennen”, zegt ze. “Het gevaar bestaat dat je denkt dat iets niet leuk is, omdat je niet wild enthousiast bent of tot in het putje van je ziel geroerd wordt. Terwijl dat natuurlijk gewoon de wetten van tv zijn: iemand die rustig nageniet in de slaapzak na een stevige dag wandelen, dat levert geen boeiend beeld op.”

Al ligt ze er ook niet wakker van. “Toen ik in de jaren 80 psychologie studeerde, had iedereen de mond vol van resilience, veerkracht. Nu moeten we vooral emotioneel durven te zijn. Over enige tijd zal dat weer opschuiven”, relativeert ze.

De eerste signalen tekenen zich misschien al af op Instagram. Daar gaat momenteel een passage viraal uit een podcastinterview met Joanna Lumley. De 78-jarige Engelse actrice, bekend als Patsy uit Absolutely fabulous, vond zichzelf opnieuw uit als presentatrice van talloze reisprogramma’s en is van mening “dat mensen te veel op zoek gaan naar zichzelf”. “Als je bent geboren als jezelf, ben je bekend met jezelf”, legt ze uit. “Daarom begreep ik de vraag nooit, toen ze me vroegen wat ik over mezelf ontdekt had op een korte reis. Niets, toch? Ik was er al die tijd al. Als je alleen maar probeert te achterhalen wie je bent, zul je zien dat de weg behoorlijk kort is.”


DS, 01-02-2025 (Max De Moor)