België laat zich de kaas van het brood eten


Nu de federale onderhandelingen op apegapen liggen, is het aan de regering in lopende zaken om een Europees Commissaris voor te dragen, schrijft Karel De Gucht. Al zijn de mooie posten weg.


Eind deze week wil Ursula von der Leyen van de lidstaten weten wie ze voorstellen als toekomstig lid van de nieuwe Europese Commissie. Op een paar laatkomers na hebben ze allemaal hun kandidaten voorgedragen. Bij die laatkomers: België. Waarmee het scenario van vijf en tien jaar geleden zich herhaalt. Marianne Thyssen (CD&V) werd zeer laat aangeduid in de slipstream van de samenstelling van de regering-Michel. Didier Reynders (MR) moest wachten op de benoeming van Charles Michel als voorzitter van de Europese Raad om uiteindelijk de Belgische kandidaat-commissaris te worden. Beiden werd een grote kans toegedicht om een belangrijke portefeuille in de wacht te slepen, maar dat viel uiteindelijk tegen, hoewel ze allebei bekwame politici zijn en breed inzetbaar.

Hoe komt het dat België, dat net een succesvol voorzitterschap van de Europese Unie achter de rug heeft, in het verhaal niet voorkomt? Het eenvoudigste maar naar ik vrees meteen ook het juiste antwoord: we zijn te laat. De taart lijkt verdeeld, de kaarten zijn geschud.

De ontslagnemende regering kan de voordracht doen en is de enige die daartoe op dit moment bevoegd is, want de aanduiding is een dringende aangelegenheid die geen verder uitstel duldt. Was er nog een formatie gaande, dan zou je kunnen argumenteren dat de formateur en de partijvoorzitters een politieke stem in het kapittel hebben. Maar er is geen formatie meer en ik zie ze vóór de gemeenteraadsverkiezingen ook niet meer opkrabbelen. En of Vivaldi in deze blessuretijd bij consensus tot een beslissing kan komen, is zeer de vraag. België zoekt een Europees Commissaris en vindt er geen.


Voorspel

De boosdoener zijn de gelijktijdige verkiezingen voor de Kamer, het Vlaams Parlement én het Europees Parlement, waardoor de aanduiding van een commissaris terechtkomt in het moeras van de regeringsvorming. De gelijktijdigheid heeft als gevolg dat er na de verkiezingen alleen een ontmande ontslagnemende regering rest, die hoopt dat de klus geklaard wordt door de regeringsonderhandelaars. Maar die zitten in een voorspel waarvan een volkswijsheid zegt dat het zo lang mogelijk moet duren wil het gevolg een succes zijn. Die voorwaarde is in België wel degelijk vervuld, althans wat betreft de duur van het voorspel.

Dat het Europees Parlement samen met de overige assemblees wordt verkozen, is een pure democratische schande. Daardoor krijgen de Europese verkiezingen geen aandacht, misschien ergens één debatje op tv maar niet in primetime. Terwijl het Europees Parlement veruit de machtigste assemblee is in Europa. Europese lijsttrekkers zijn wel verdienstelijk maar vaak spelen ze geen politieke rol of spelen ze die niet meer op Belgisch niveau. Voor de modale kiezer blijven ze onbekend.

Het reilen en zeilen in de Europese Unie is nochtans een grondig debat waard. Hoe kijken we als middelgrote lidstaat naar de subsidiestrijd die wordt gedomineerd door de grote lidstaten en de interne markt tot een lachertje maakt? Wat denkt de burger over de oorlog tussen Rusland en Oekraïne nu die serieus aan het escaleren is? Moeten we een Europees leger hebben? Is Europa dé oplossing voor het migratieprobleem, als er al een oplossing bestaat? Moet de Unie zelf leningen kunnen aangaan voor de grote projecten die op stapel staan, zoals bijvoorbeeld de energietransitie? Hoe moet een wereldwijde aanpak van de klimaatverandering eruitzien en hoe zit het met de voortrekkersrol van de Unie? Wat doe je met lidstaten die de regels van de Unie aan hun laars lappen maar wel zo veel mogelijk Europees geld willen binnenhalen? Dat al de verkiezingen samenvallen, komt nogal wat nationale boegbeelden goed uit, want daardoor kunnen ze al deze moeilijke dossiers wegmoffelen. Maar met democratie heeft het niets te maken.


Even duur als een vicepremier

Revenons à nos moutons, het lot dat onze toekomstige Europees Commissaris beschoren zal zijn. Je kunt er vergif op nemen dat Ursula von der Leyen in de tapijtenhandel om de meerderheid van het Europees Parlement achter haar kandidatuur te krijgen, al heel wat faveurs zal hebben uitgedeeld. Wat overblijft, is kaas met gaten. Ze wil ook een Commissie met evenveel vrouwen als mannen en wie aan het eind van de rit aansluit, dreigt die keuze voor de portefeuille niet meer zelf te kunnen maken.

De Commissie is een instelling die veel politieker is dan vroeger. Sinds het Verdrag van Lissabon wordt, met uitzondering van buitenlands beleid en defensie, beslist bij meerderheid in de Raad van Ministers en het Europees Parlement.

Een voorzitter in spe van de Europese Commissie moet nu over een akkoord onderhandelen met een meerderheid in het Europees Parlement, een onderhandeling die sterk lijkt op een nationale regeringsonderhandeling. Deel daarvan is een akkoord over de machtsverdeling in de Europese Commissie, een akkoord over de portefeuilles die ertoe doen. Daarbij komt dat er nu in de Commissie eerste-, tweede- en derdeklas-commissarissen zijn. De eerste klasse zijn de drie uitvoerende ondervoorzitters en de Hoge Vertegenwoordiger voor Buitenlands Beleid. Op het tweede echelon zijn er drie ‘gewone’ ondervoorzitters en op het derde niveau de ‘gewone’ commissarissen die alleen veel voorstellen als ze een belangrijk directoraat-generaal onder zich hebben.

Voorbeeld: Thierry Breton die interne markt beheert, van een groot land komt en zijn portefeuille op een zeer Franse manier bestiert – Jean-Baptiste Colbert zou er nog een puntje aan kunnen zuigen. Er zijn ook commissarisgroepen waarbij een vicevoorzitter de commissarissen ‘coördineert’. In theorie is de Commissie een college dat in groep beslist, desnoods met een stemming meerderheid versus minderheid. Maar de opmaak van de Commissie onder Von der Leyen, die bovendien zeer presidentieel optreedt, maakt daar in de praktijk een lachertje van.

Een eerste minister die voorzitter is geweest van de Europese Unie kent die informele regels en onze diplomaten beheersen dit subtiele spel. Maar een beslissing blijft uit. De ontslagnemende regering worstelt met haar legitimiteit. In een verdeling van politieke mandaten bij een regeringsvorming zou het probleem zich ook stellen, want de post van Europees Commissaris is even ‘duur’ als een vicepremier, ook al heeft niemand ooit zin om er de prijs voor te betalen. De Europees Commissaris is de zwartepiet die je liefst aan je buur doorspeelt. Ook zo betaalt België de prijs. We moeten schieten op een liggende wip waar de hoofdvogels al weg zijn.

Het spel kan alleen democratisch gespeeld worden én naar de inhoudelijke discussie én naar de invulling van de Belgische Europees Commissaris wanneer de verkiezingen uit elkaar getrokken worden en de Europese Unie de verkiezing krijgt waar ze recht op heeft.


DS, 28-08-2024, Karel De Gucht (Open VLD)