De individualist is veranderd in een egoïst


Achter de kraam van de bloemenvrouw op de Lindengrachtmarkt zag ik langs de huizen een lange rij vrolijke jonge mensen staan. Van welke generatie, weet ik niet, maar het zal gen Z wel zijn geweest. Mijn collega-columnist Jessica Kuitenbrouwer weet dat allemaal. Deze jonge mensen wachtten ergens op.


Volgens de bloemenvrouw stonden ze er al om halfzeven. En ze kwamen, wist ze, voor een pop-upshop waar T-shirts en jeans verkocht werden. “Heel gewone”, zei ze. Dus waarom die kinderen ervoor in de rij stonden, was een raadsel.


De allerindividueelste emotie

Een jongeman naast ons verschafte inzicht. Hij vertelde dat het limited editions waren, en dat de goedkope aanschaf ervan hier en nu een enorme winst in de toekomst betekende. ‘Toekomst’ is dan vrij kort genomen. Nu snapten we het. Je liep rond in een begeerd product en maakte er ook winst op als de lol ervan was afgedragen. Iets anders dan de frietzaak of de winkel met overdreven grote stroopwafels, waar je in de rij gaat staan omdat je dit op Tiktok zag.

Ik werd weer eens geconfronteerd met de paradox van het conformistische individualisme. Het ‘ik’ staat hoog aangeschreven en moet aan alle kanten gepamperd en bevredigd worden. Het ‘ik’ is op zoek naar de allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotie en vindt dat in de navolging van anderen, van wat anderen voelen, doen, willen.

Het gevolg is dat alle jonge vrouwen er ongeveer hetzelfde uitzien, met dezelfde make-up, dezelfde kleding en dezelfde cosmetische verbeteringen, ze spreken dezelfde taal, hebben dezelfde maniertjes. Er zijn types: de nieuwlichters in zwart en gothic en extreme make-up, de hockeymeisjes van Amsterdam-Zuid en het Gooi. De Leco van Zadelhoff-vrouwen, de Andrew Tate- jongens, de Rachel Hazes ordi-bruin look.

Echt individualisme is eng. Ik kan me best voorstellen dat de groep bescherming geeft. Maar ook onzekerheid, haast ik me erbij te zeggen. Groepen zijn helemaal niet veilig.


Het centrum van het universum

De verschillen tussen generaties vermaken me wel. De leden van gen Z zijn extreem op het comfort van het ‘ik’ gericht. Ze bewaken streng hun echte en imaginaire grenzen. Ze stellen vol zelfvertrouwen eisen aan hun werk, hun werkgever, hun werkomstandigheden, zijn het centrum van het universum. Ze willen veel verdienen, weinig uren maken, veel vrijheden hebben om tijdens werkuren iets anders te doen, en zijn snel beledigd.

Ze stellen er niets tegenover behalve hun jeugd, hebben geen ervaring, weinig talent, weinig kennis maar denken dat iedereen zijn handen mag dichtknijpen met hun komst. Ja, ik heb de verhalen uit de eerste hand. Ik moet erom lachen, maar er moet toch iets in de opvoeding fout zijn gegaan.

Het verkeerde begrip van de plaats en de behoeften van het individu vinden we inmiddels overal in de samenleving. Het is de afgelopen dertig jaar hand over hand toegenomen. Individualisme is egoïsme geworden. Behoeften zijn eisen geworden.


Chaos, symboolpolitiek en kortetermijndenken

De politiek is een marktplaats waar iedereen schreeuwt om aandacht. De Res Publica, de aandacht voor het algemeen belang, is op de achtergrond geraakt. De politiek als kunst om het handelen in de openbare ruimte vorm en inhoud te geven heeft zich losgeschreeuwd van haar eerbiedwaardige wortels.

De huidige situatie in ons land en in Europa is het angstaanjagende resultaat. De complexe, veelkantige ‘volkswil’ (bij gebrek aan een beter woord) is gekrompen tot de wil van één man. Hoe Wilders zichzelf in die rol heeft weten te manoeuvreren, is voer voor psychologen. Er is niet of nauwelijks echte, solide tegenmacht.

De publieke zaak is niet gediend bij chaos, symboolpolitiek en kortetermijndenken. De publieke zaak is gediend bij zorgvuldigheid, bescheidenheid en een mensvisie die het egoïsme in toom houdt.

Het individu moet geen eisend of volgend ‘ik’ zijn. Conformisme is geen vruchtbare maar een laffe vorm van gemeenschappelijkheid. Welbegrepen individualisme geeft inspiratie en denkkracht. Individu en gemeenschap functioneren het best in wederkerigheid als gevende systemen en niet als eisende systemen. Maar ja. Geven. We zijn gekke Henkie niet.

Nelleke Noordervliet (Rotterdam, 1945) schreef meerdere romans, novelles en theaterstukken. In 2018 won ze de Constantijn Huygens-prijs voor haar gehele oeuvre.


Trouw, 25-10-2024