Onze gevangenissen zijn een hel, geven de bevoegde commissies aan


Ratten, schurft, stank. De jaarverslagen van de toezichtscommissies schetsen een ontluisterend beeld van het leven in onze gevangenissen. Bijna de helft van de 34 commissies waarschuwt voor de gevolgen van de gebrekkige gezondheidszorg.


“Een samenleving wordt beoordeeld door de staat van haar gevangenissen.” Met dat citaat opent de Gentse commissie van toezicht haar jaarverslag 2023 over de gevangenis in Gent. Wie de rest van het verslag leest, kan alleen maar oordelen dat de Belgische samenleving er niet goed aan toe is.

De Standaard nam de 34 jaarverslagen door die maandag gepubliceerd werden bij de Centrale Toezichtsraad voor het Gevangeniswezen (CTRG). Vijftien commissies waarschuwen dat de mentale en fysieke gezondheidszorg in hun gevangenis de bodem bereikt heeft. Gedetineerden en geïnterneerden hebben recht op dezelfde kwalitatieve gezondheidszorg als iedereen. Maar dat blijkt bijlange niet te lukken. In Antwerpen kreeg een gedetineerde geregeld medicatie tegen psychose terwijl hij spierontspanners nodig had. In Leuven is er maar één tandarts voor ongeveer 500 mensen. “Sommige *gedetineerden hebben wekenlang hevige tandpijn”, schrijft de Leuvense commissie.

In de Gentse gevangenis zaten er eind 2023 140 geïnterneerden, “hoewel er in de interneringswet van uitgegaan wordt dat de gevangenis geen geschikte inrichting is voor geïnterneerden”, zegt de commissie. Gent heeft een psychiatrische afdeling, maar die heeft maar één psychiater, die twee halve dagen per week werkt. Het is *onmogelijk om aan alle noden te voldoen.

De infrastructuur helpt de gezondheid van de gevangenen niet vooruit. Cellen zonder ramen, met kapot sanitair en ongewenste huisdieren zijn al lang geen uitzondering meer. Gent kampt met invasies van muggen en zilvervisjes, in Sint-Gillis en Antwerpen zijn er ratten. “Ze zouden via de riolering uit het toilet naar boven komen en ook in de keuken zijn waargenomen”, schrijft de Antwerpse commissie. Het cachot in Gent stinkt permanent door slecht werkende toiletten en een gebrek aan verluchting – “Het is er vaak opvallend vuil met etensresten en uitwerpselen.”


Onveiligheid

Het is al lang geen geheim meer dat onze gevangenissen uit hun voegen barsten. In de loop van 2023 steeg de overbevolking tot 11.893 gevangen op een capaciteit van 10.858 bedden. Vandaag is dat toegenomen tot 12.195 gedetineerden, ondanks een poging van minister van Justitie Paul Van Tigchelt (Open VLD) om die stijging tegen te gaan door het penitentiaire verlof te verlengen.

De slechte infrastructuur, gecombineerd met de overbevolking, komt de veiligheid in de cel niet ten goede. Vooral in Antwerpen stelde de commissie vorig jaar vast dat de gevangenis dringend het onveiligheidsgevoel onder de gedetineerden moest aanpakken. Een donkere voorbode van wat zou komen, in maart 2024 werd gedetineerde Roy J. er dagenlang gemarteld worden door zijn celgenoot.


“In strijd met de wet”

Het rapport over de gevangenis van Sint-Gillis schetst helemaal een ontluisterend beeld: een oud, kapotgebouw dat steeds meer dienst doet als afvoerput voor het gevangeniswezen. “De gevangenis is bestemd voor kortgestraften en gedetineerden zonder papieren”, schrijft haar toezichtscommissie. “Volgens sommige beambten worden ‘gecompliceerde’ gevangenen of gevangenen met verslavingsproblemen” overgeplaatst uit de nieuwe gevangenis van Haren naar Sint-Gillis.

Die opdeling is problematisch. Gevangenen dreigen geïsoleerd te raken. Een deel van hen spreekt geen van de landstalen en is niet in staat om met anderen te communiceren. Ondertussen wordt de gevangenis geplaagd door schurft, is het medisch centrum gesloten en maken uitwerpselen van duiven op de vensterbanken de gedetineerden ziek. De afgelopen jaren hebben verschillende externe hulporganisaties hun werk in de gevangenis stopgezet door de erbarmelijke werkomstandigheden. Er is haast geen toegang tot werk, de bibliotheek is gesloten, er kunnen geen opleidingen gevolgd worden en de fitnesszaal is dicht. “Dat is flagrant in strijd met de wet.”


Van nieuw terug naar oud

Het is niet alleen kommer en kwel, blijkt uit het toezichtsverslag van Dendermonde. De oude gevangenis daar werd in maart 2023 gesloten, alle gevangenen verhuisden naar het nieuwe arrest- en strafhuis buiten de stad. Maar al snel bleek dat de nieuwe gevangenis ‘prematuur’ opengegaan was en met veel kinderziektes te kampen had. De nieuwe gevangenis in Haren kampte volgens haar toezichtsverslag met soortgelijke problemen. Niet veel later werd aangekondigd dat de oude gevangenis van Dendermonde toch opnieuw open zou gaan na een kleine renovatie. Sinds 2024 worden er opnieuw gedetineerden opgesloten.


DS, 27-06-2024 (Heleen Debeuckelaere)

Bijgesloten Plaatje(s)

 

Stop met mensen in een cel te stoppen, het is mensonterend


Politici die wegkijken van de afschuwelijke toestanden in onze gevangenissen, maken zich schuldig aan grove nalatigheid, schrijft Hans Claus.


Helaas raakt de humanitaire crisis in onze Belgische gevangenissen de meeste mensen niet. Daarom kan ze ook decennia aanslepen. Het is in het beste geval een ver-van-mijn-bedshow. Sommigen vinden het zelfs meer dan oké dat de ratten er door de gangen lopen. Dat compenseert naar hun aanvoelen de veel te lakse aanpak van justitie.

Dat duurt tot een van de hunnen tegen de lamp loopt. Dan schreeuwen ze moord en brand. Hun zonen en kleinzonen verdienen dat toch niet. Ze hadden slechte vrienden, kampten met verslaving, waren even de weg kwijt.

Het personeel in de gevangenissen ondervindt de penitentiaire teloorgang al decennia aan den lijve. De bewakers staken geregeld, om hun ongenoegen te uiten. Maar in een tijdsgewricht waarin de syndicale activiteit in de verdrukking raakt, haalt dat steeds minder uit. Als antwoord op hun kreten van verontwaardiging wordt het stakingsrecht van het bewakingspersoneel ingeperkt. Dat gebeurt om het leven achter de muren ook tijdens de stakingen menselijk te houden, dat klopt. Maar meteen gaat de sourdine op de enige trompet die geregeld schalt.

Gelukkig zijn in de loop der jaren ook internationale en nationale toezichtsorganen in het leven geroepen. Die snellen nu te hulp met gedetailleerde verslagen. Ze schetsen dit jaar een bijzonder gedetailleerd, rauw en onthutsend beeld van hoe erg het met de mensenrechten gesteld is achter de muren van de gevangenissen in ons land.


Handje toesteken

Politici die daarvan wegkijken, maken zich schuldig aan grove nalatigheid. Waarschijnlijk zullen ze aanvoeren dat ze die tanker niet meteen gekeerd krijgen. Laten we ze dan maar een handje toesteken.

De overbevolking is het gevolg van een steeds langer verblijf van mensen achter de tralies. Voorhechtenissen duren alsmaar langer. Rechters spreken almaar langere straffen uit. Politici gieten de ene strafverzwaring na de andere in wetten. Psychisch kwetsbaren die vanwege de vele wachtlijsten niet op tijd hulp krijgen, plegen strafbare feiten en komen bij de beklaagden en veroordeelden op de overvolle secties terecht. De uitstroom naar de reguliere zorg stremt.

Er is maar één manier om de samenleving haar verantwoordelijkheid te doen opnemen in de zorg en in de justitieketen. De gevangenissen moeten een maximumcapaciteit krijgen. Zolang die gevangenissen als overloop dienen van alle maatschappelijk tekortkomingen, zal de schande blijven duren.

Tenslotte moet uit die lange penitentiaire crisis ook een fundamentele les getrokken worden. Het concept van de klassieke gevangenis deugt niet langer. De samenleving is op tal van gebieden erg veranderd sinds de ingebruikname van de eerste cellulaire gevangenis in 1844, in Tongeren. De opsluiting in een cel strookt niet langer met ons mensbeeld. Het is ook niet langer nodig om alle wetsovertreders in één instituut samen te steken, om hen te ‘bestuderen’. Dat bestuderen heeft lang genoeg geduurd. De mens blijkt een sociaal wezen te zijn. Een zinvolle detentie moet erop gericht zijn aan het sociaal weefsel van gedetineerden te werken. Dat inzicht is verworven.


De hel op aarde

De torenhoge recidive na opsluiting in de gevangenis beantwoorden met meer van hetzelfde, met langere voorhechtenissen, straffen en interneringen in diezelfde gevangenissen is een idiotie.

Er is één lichtpunt. België heeft resoluut de weg van de kleinschalige, beter in de samenleving verankerde detentievormen ingeslagen. Transitiehuizen en detentiehuizen voor kortgestraften krijgen voorzichtig vorm. Op de lange termijn is dat de weg om in te slaan.

Er moeten in de volgende regeerperiode detentiehuizen komen voor beklaagden, voor first offenders, voor psychisch kwetsbaren, voor oudere gedetineerden. Alleen op die manier zullen we opnieuw kwaliteit in de strafuitvoering loodsen. De nieuwe regering weet wat haar te doen staat. Het klopt niet dat er geen uitweg zou zijn.

Over enkele decennia maakt een gedifferentieerd aanbod aan kleinschalige detentiehuizen deel uit van een maatschappij die echt werk maakt van inclusieve samenlevingsvormen. Klinkt dat utopisch ? Disruptieve methoden in stand houden is nog veel utopischer. Maar de ene utopie leidt naar een leefbare wereld en de tweede naar de hel op aarde.

Dat is de keuze waar we voor staan.


DS, 03-06-2024 (Hans Claus, criminoloog)