‘Baanbrekende’ rekenmethode toont klimaatschade per oliebedrijf: alleen voor Shell al 1,42 biljoen dollar


Van 111 oliebedrijven is doorberekend hoeveel klimaatschade ze hebben veroorzaakt: samen wel 28 biljoen dollar. De resultaten leveren nieuwe juridische munitie op.


Kun je oliebedrijven aansprakelijk stellen voor de schade door klimaatverandering? Ja, stellen onderzoekers in Nature. Shell bijvoorbeeld: verantwoordelijk voor ‘1,42 biljoen dollar’ klimaatschade. En de 111 bedrijven uit een doorgerekende lijst in hun studie samen: 28 biljoen. Oftewel: 28.000 miljard dollar. En dit is alleen nog maar de economische schade door extreme hitte – niet door overstromingen of tropische stormen – en enkel tussen 1991 en 2020.

Wereldwijd lopen honderden rechtszaken over de gevolgen van klimaatverandering, veel tegen olie- en gasbedrijven. In Nederland en Europa eisen actiegroepen vaak dat bedrijven minder uitstoten om toekomstige schade te voorkomen. Maar rechtszaken in met name de VS kijken terug: hoeveel schade is er al veroorzaakt, en wie betaalt de rekening?

Volgens de onderzoekers van Dartmouth College was het lang onzeker of er voldoende wetenschappelijke basis was om individuele bedrijven aansprakelijk te stellen. Maar ‘na ruim twintig jaar’ stellen zij in hun nieuwe onderzoek dat dit goed kan, en ‘dat de zaak wetenschappelijk gezien gesloten is’.

Enerzijds zijn modellen die aantonen welke weersomstandigheden je kunt linken aan klimaatverandering sterk verbeterd. Anderzijds valt economische schade nu goed aan klimaatverandering te linken. De Amerikaanse onderzoeker Justin Mankin erkent tegen wetenschappelijk persbureau Eurekalert dat ‘westerse landen hun welvaart te danken hebben aan fossiele brandstoffen.’ Maar, voegt hij toe: “Net zoals farmaceutische bedrijven niet kunnen weglopen van de negatieve gevolgen van een medicijn, zo kunnen fossiele brandstofbedrijven niet vrijuit gaan voor de schade die hun producten hebben veroorzaakt.”


Fysiek letsel

De onderzoekers volgen het juridische principe dat ook bij fysiek letsel geldt. Jan is verantwoordlijk voor het letsel van Bert, als je kunt aantonen dat zonder de acties van Jan, Bert geen letsel had gehad. Zo bestudeerden ze wereldwijde klimaatmodellen, en wat er gebeurt als je de uitstoot van fossiele bedrijven weghaalt. De opwarming was dan minder groot, extreme hitte minder, en verliezen aan welvaart kleiner. Zonder de uitstoot van Shell, minder economische schade.

Volgens wetenschappers van buitenaf is de studie uit Nature een belangrijke nieuwe bouwsteen voor klimaatrechtszaken. Noah Walker-Crawford van de London School of Economics legt uit dat het eerder ‘complex’ was om te bewijzen dat Shells uitstoot causaal leidt tot meer klimaatschade. “Daar waren veel tussenstappen voor nodig.”

De studie in Nature gebruikt ‘baanbrekende’ technologie om dat allemaal in één stap te doen, om zo een directe link te leggen tussen de uitstoot van Shell en bijvoorbeeld een hitteschade in Afrika. Klimaathoogleraar Dim Coumou (Vrije Universiteit in Amsterdam) vindt het slim dat de onderzoekers zich op hitteschade richten, omdat die economische gevolgen “zeer duidelijk te linken zijn aan klimaatverandering”.


Schadevergoeding

Jurist Jasper Teulings van het Climate Litigation Network denkt dat de studie vooral impact heeft in de VS. “Daar lopen zo’n vijftig zaken tegen fossiele bedrijven, waarin staten of steden een schadevergoeding eisen.”

In Nederland zou de provincie Gelderland Shell niet snel aanklagen, de situatie in de VS is anders. Er zijn minder wettelijke eisen waardoor bedrijven betalen voor hun vervuiling, er is een sterke aanklaagcultuur en de Amerikaanse wet maakt het lastiger om uitstootverlaging via de rechter af te dwingen, waardoor schadeclaims er voor de hand liggen.

Veel van de zaken lopen al jaren, maar de meeste zijn nog steeds in voorstadia verwikkeld. Het verst gevorderd zijn die van Massachusetts, Honolulu en Rhode Island, onder meer tegen Shell. De Nature-studie kan in die zaken ‘een extra pijl zijn om mee te schieten’, denkt Paul Behrens van de Oxford Universiteit.


Twijfels bij de wenselijkheid

Teulings heeft wel twijfels bij de wenselijkheid van al die schadeclaim-eisen. “Het is toch vaak een rijke staat zoals California die duizend miljard dollar eist van een rijk oliebedrijf. Maar de echte klimaatslachtoffers – in het mondiale zuiden – vissen achter het net.” Liever ziet hij ook in de VS meer zaken die minder uitstoot eisen, zodat mensen wereldwijd beschermd worden.

Hoeveel impact de Nature-studie precies zal hebben, moet nog blijken. De advocatenlegers van olie- en gasbedrijven zullen er alles aan doen om er gaten in te schieten. Zo stelt de studie bedrijven verantwoordelijk voor hun indirecte uitstoot, dus bij het verbranden van benzine door een automobilist. Oliebedrijven voeren vaak het verweer aan dat de consument hier verantwoordelijk zouden zijn.

Sjoukje Philip, klimaatexpert van het KNMI, heeft andere vragen. “Als je miljarden schade toeschrijft aan een oliebedrijf, kan je ook benoemen dat overheden deze uitstoot toestonden.” Ze verwacht dat de studie in de rechtbank eerder als ‘ondersteunend’ dan als ‘hard bewijs’ zal dienen.


Steeds sterkere zaken

Onder de streep verwachten experts wel dat de vooruitgang in de wetenschap zal leiden tot steeds sterkere zaken voor actiegroepen. “Rond 2000 was er een aantal klimaatzaken, maar die zijn allemaal verloren omdat de schuld van bedrijven lastig aan te tonen was”, legt Walker-Crawford uit.

Maar computers worden steeds krachtiger en klimaatmodellen beter, zegt de onderzoeker. Hij verwacht dat op de Nature-studie voortgebouwd zal worden. “Op dit moment is nog geen enkele schadeclaim-zaak voor het klimaat gewonnen, maar naarmate het bewijs steeds sterker wordt, gaat daar zeker verandering in komen.”


Trouw, 29-04-2025 (Maarten van Gestel)