Simon van Teutem schreef een boek over de aantrekkingskracht van consultancybedrijven: “Ze hacken onze psyche”

Simon van Teutem, de Bermudadriehoek van talent, De Correspondent, 2025.


Met een pleidooi tegen belastingontwijking raakte Simon van Teutem Oxford binnen. Om daarna zelf te wedijveren voor een job bij een consultancygigant. In een boek onderzoekt hij waarom zoveel talent kiest voor “jobs zonder maatschappelijk nut”. “Het is een fuik.”


Noem de Nederlander Simon van Teutem (27) gerust hyperambitieus en slim. Op de middelbare school was hij een streber. Met een zelf opgerichte denktank adviseerde hij de burgemeester om meer ontmoetingsplekken voor tieners te installeren. Hij gaf medeleerlingen bijles. Om zelf bij te leren wilde hij zich omringen met mensen die slimmer waren dan hij.

Toen Van Teutem werd toegelaten tot de prestigieuze universiteit van Oxford kon hij zijn geluk niet op. Hij ontmoette er “aspirant-economen die de armoede uit de wereld wilden helpen, aspirant-geologen die zich over het klimaatprobleem wilden buigen en aspirant-politici die de wereldvrede wilden bewerkstelligen”. Ze wilden een verschil maken. “We waren een uitverkoren, geprivilegieerd clubje”, schrijft hij in zijn boek De Bermudadriehoek van talent. “Slechts een op de zes kandidaten was toegelaten. Als je in Oxford je grootse plannen niet kon verwezenlijken, waar dan wel?”

Drie jaar later bleef er weinig over van die grootse dromen om de wereld te verbeteren. De “slimsten van de klas die bestuursfuncties bekleedden, cum laude diploma’s behaalden, vier talen spraken en de wereld gingen veranderen” volgden bijna allemaal hetzelfde pad: naar een job in een zakenbank, managementconsulting of de zakelijke advocatuur. “Ze zitten niet bij de Verenigde Naties of een overheid, niet bij het IPCC (VN-klimaatpanel, red.), zelfs niet bij een trendy start-up. Wel bij de McKinseys, Deloittes en Goldman Sachsen van de zakelijke dienstverlening.” De dagen van de bright young kids vullen zich niet met wereldvrede of klimaatdoorbraken, maar met Excel-sheets, conferencecalls en businessclassvluchten voor die giganten.

Het zijn reuzen die wel af en toe het algemeen belang dienen, maar toch bovenal de zakelijke belangen van grote bedrijven als Meta, Shell of Tesla, schrijft hij. Eind 2024 betaalde McKinsey nog 650 miljoen dollar om strafklachten te schikken over zijn kwalijke rol in de Amerikaanse opioïdencrisis. Zelfs toen de zwaar verslavende werking van de pijnstiller Oxycontin al duidelijk was, bleef McKinsey producent Purdue Pharma adviseren over hoe de verkoop omhoog kon.

Na prestigieuze stages bij BNP Paribas, Morgan Stanley en McKinsey kreeg Van Teutem zelf een job bij McKinsey aangeboden. Ook al wist hij dat zijn hart en interesse elders liggen – bij politiek, journalistiek, schrijven – toch twijfelde hij. “Ik was een van de uitverkorenen.” Hij weigerde de baan. En is daarmee een uitzondering.

Zijn die plekken zo gewild?

“Enorm. De grote Amerikaanse investeringsbank Morgan Stanley kreeg 42.000 aanmeldingen voor 900 zomerstageplekken in Europa, het Midden-Oosten en Afrika. Het aantal stagiairs in de finance en zakelijke dienstverlening in Londen steeg in 2023 met een kwart, terwijl het in de non-profit en overheidssector met 17 procent kromp. In de Verenigde Staten werken drie miljoen mensen in managementconsulting, dat is meer dan het totale aantal Amerikaanse boeren.”

Met de titel De Bermudadriehoek van talent suggereer je dat je niet meer weg kunt als je eenmaal binnen bent. Is dat zo?

“Iedereen vertelt zichzelf dat ze daar twee of drie jaar gaan werken om die ervaring in te zetten voor wat ze écht met hun leven willen. In werkelijkheid blijkt het een fuik waar de overgrote meerderheid niet alleen in blijft vastzitten, maar ook langzaam wegdrijft van zijn dromen en idealen. Wie wel vertrekt, belandt doorgaans in private equity of bij grote klanten van die bedrijven. Niemand wilde graag bankier of consultant worden, en toch kozen al mijn supergedreven en idealistische medestudenten voor een baan die hen niet interesseerde. Dat frustreerde me. Ik wilde uitzoeken hoe dat kwam.”

Is de voornaamste drijfveer niet dat ze er veel kunnen verdienen?

“Als je eenmaal in het systeem zit wel, maar het is een misvatting dat zoveel Oxfordstudenten er puur voor het geld voor kiezen. De truc van die bedrijven is dat ze onze psyche wisten te hacken. De grootste groep is het gewend geraakt om altijd tot de besten te behoren: ze blonken uit op de lagere school, haalden hoge punten in het middelbaar, wisten een topuniversiteit te combineren met buitenschoolse activiteiten. Telkens als dat je lukt, krijg je een dopamineshotje. Die bedrijven spelen in op dat beloningssysteem; ze verleiden je met de belofte dat je wéér tot de besten zult behoren.”

Werkte het daarom ook voor jou?

“Er was een bijkomende factor. Als je heel hard hebt gewerkt om in het beste klasje te raken, ben je bang om daarna een keuze te maken die al dat werk tenietdoet. Die bedrijven benadrukken dat je bij hen al je opties openhoudt. Ze stellen het niet voor alsof je dertig jaar consultant blijft, nee, ze presenteren het als dé springplank. Het Oxford na Oxford. Als lokaas sturen ze heel charismatische, ambitieuze ‘high performers’ naar de campus voor rekruteringspraatjes. Als je die als student ziet, denk je: dat zijn de winnaars. Daar wil ik bij horen.”

Je zou ook kunnen denken: wat een gladde praatjesmakers.

“Toen ik er eenmaal werkte, liep ik ook tegen die zelffeliciterende sfeer aan. Maar veel studenten zijn onzekere overpresteerders die externe bevestiging nodig hebben voor een gevoel van eigenwaarde. Die bedrijven spelen erg in op onze statusgevoeligheid. Op de colleges van Oxford heb je zogenaamde ‘big names on campus’. Halve beroemdheden naar wie iedereen erg opkijkt, zoals de voorzitter van de debatclub. Als zij na de zomer terugkeren, hebben ze haast zonder uitzondering stage gelopen in een van die bedrijven. Als die oudere, slimme, charismatische alleskunners voor dat pad kiezen, raak je overtuigd dat dat wel verstandig moet zijn. Zo houdt het systeem zichzelf in stand.”

“Op elk feestje wordt ook gevraagd waar je stage loopt. Met McKinsey of Morgan Stanley krijg je meteen veel sociale erkenning. Vertel je dat je voor De Correspondent schrijft, zoals ik, dan halen ze de schouders op. Als dat vijf keer gebeurt, steekt dat wel. Ik was ook bang om uit de sociale boot te vallen als ik een stage koos vanwege de inhoud.”

Speelt een gevoel van exclusiviteit een rol?

“Ja, ze creëren de indruk dat je alleen binnen raakt als je de beste bent. Dat wakkert de competitiedrang aan. Ze hanteren een soort omgekeerde psychologie. Ze geven je niet het gevoel dat ze je heel graag willen, eerder dat ze je niet nodig hebben. Voor jou staan nog honderd andere kandidaten te trappelen. Jij mag blij zijn als je binnen raakt. Dat is wat pervers, maar wel heel krachtig.”

Nochtans willen ze jullie erg graag. Je schrijft hoe zakenadvocatenkantoren hun beginnende advocaten 50.000 dollar betalen als ze iemand binnenhalen. En hoe ze aandrongen om een contract te tekenen.

“Ze voeren voortdurend een dans op om onbereikbaar te lijken, maar wel bereikbaar genoeg om je te prikkelen om erbij te willen horen. Ik ben zelf bij een bank binnengerold via een etentje waar ze studenten ronselden. Een vriendin vertelde dat een Franse bank had gereserveerd in een duur restaurant. Als ik mijn cv stuurde naar de recruiter en ze vonden me goed genoeg, mocht ik misschien ook mee. Omdat ik honger had en krap bij kas zat, deed ik dat. Zo werkt het. Een vriend werd uitgenodigd voor een business course. Dat leek hem saai, maar het bleek een weekend gratis dineren en overdag wat opdrachten uitvoeren op een mooie plek. Hij ging op stap met de leukste medewerkers van het bedrijf. Daarna was hij verkocht. Dat ze een groot budget voor opleidingen en trainingen hebben, maakt ze ook erg aantrekkelijk. Vaak kun je na een paar jaar zelfs een MBA volgen. Veel van die studenten hebben honger om bij te leren. Bij een ministerie, overheidsinstelling of non-profitorganisatie wordt er niet zoveel in je geïnvesteerd.”

Wanneer verdween de magie voor jou?

“Tijdens mijn stage bij McKinsey schreef ik al politieke columns voor De Correspondent, die ik vooraf moest voorleggen. Maatschappelijk engagement had ik thuis met de paplepel meegekregen. Dat McKinsey zegt “zich in te zetten om maatschappelijke problemen op te lossen” sloot daar voor mij bij aan. Maar toen ik een column stuurde over de veehouderij in Nederland, kreeg ik een publicatieverbod. Toen knakte er iets. Ondanks alle mooie pr-praatjes over maatschappelijk engagement was ik uiteindelijk eigendom van de klant. En veruit de meeste klanten zijn grote bedrijven met geld, anders kun je die consultants niet betalen. Die willen vooral meer aandeelhouderswaarde. Uiteindelijk ben je een slaaf van het aandeelhouderskapitalisme met heel weinig beweegruimte om echt iets zinvols voor de samenleving te betekenen. Ze lokken jongeren met duurzaamheidsprojecten, maar die zijn toch vooral schaars. Ze brengen de boodschap dat je bij hen moet zijn om carrière te maken in de politiek, de overheid of de bedrijfswereld, maar hoe dieper ik erin zat, hoe meer ik besefte dat dat een leugen was.”

Ze hebben nochtans bekende alumni, zoals Rishi Sunak, Sundar Pichai of Wopke Hoekstra.

“Er zijn enkele zeer succesvolle alumni die ze gebruiken als uithangbord – dat kun jij worden – maar het overgrote merendeel raakt zichzelf onderweg kwijt. Heel veel mensen werken er twintig jaar en blijven jaarlijks herhalen: ‘Volgend jaar ben ik weg.’ En vervolgens blijven ze zitten.”

Je beschrijft een intelligente jonge vrouw die door haar redenaarstalent voorzitter wordt van de prestigieuze Oxford Union, waarvan ook Boris Johnson ooit voorzitter was. Ze wil mensenrechtenadvocaat worden, maar kiest voor zakenadvocaat. Twijfelt zo iemand dan niet aan haar keuze?

“Van haar specifiek weet ik het niet, maar veel mensen worstelen daar inderdaad mee. Nu, het is niet zo dat je daar plots ontdekt dat je schadelijk of vreselijk werk verricht. De case van Purdue Pharma en McKinsey is een extreem geval. Het is veeleer dat de meeste projecten niet bepaald indrukwekkend of betekenisvol zijn. Maar als die bedrijven echt moeten kiezen tussen maatschappelijk en aandeelhoudersbelang, dan krijgt het aandeelhoudersbelang prioriteit.”

“Tegelijk is het een heel geleidelijk spel. Een advocaat die journalist wilde worden, wilde gewoon twee jaar als zakenadvocaat werken om zijn studieschuld af te lossen. Elk jaar zei hij dat hij wegging. Maar zijn referentiekader over wat normaal is of luxe schoof telkens verder op. Een starter in zijn kantoor kreeg al gauw een bonus van 70.000 euro. Als je oudere collega’s een miljoen dollar per jaar verdienen, ga je na een tijd denken dat een duur huis, businessvluchten en sterrenrestaurants normaal zijn. Dan krijg je levensstijlinflatie: naarmate je inkomen groeit, nemen ook je uitgaven toe. Zo schoof het bedrag dat hij verdiend wilde hebben op tot 5 miljoen euro. En bleef hij zitten waar hij zat. Als je eenmaal gewend bent aan die levensstijl, is het moeilijker om die los te laten. Zo laten ze hun idealen varen.”

Niet iedereen is idealist en dat kun je ook niet verwachten.

“Ik dacht ook: misschien waren het geen echte idealisten. Misschien had ik verkeerde verwachtingen van hen? Maar Jack Rafferty, een échte idealist – hij stampte een project uit de grond waarmee hij honderdduizend kinderen beschermt tegen loodvergiftiging – was het hartgrondig met me oneens. Hij zag dat veel medestudenten zijn idealen deelden, maar afdwaalden door perverse sociale en statusprikkels. Hij vindt dat ons onderwijs meer kansen mét een kwaliteitsstempel moet creëren en cultiveren voor zulke ambitieuze studenten, en moet maken dat ze zich niet kunnen laten corrumperen. Op mijn middelbare school hoorden we wel vaak dat wij later aan de knoppen zouden zitten, maar ging het nooit over de bijbehorende verantwoordelijkheden. We hoorden nooit dat we erg geprivilegieerd waren en het eervol zou zijn als wij iets moois zouden teruggeven aan de maatschappij. Over waarden ging het nooit. Dan is het misschien niet vreemd dat je uiteindelijk vooral goed voor jezelf gaat zorgen.”

Tijdens je afstudeerceremonie speechte de rector van Oxford dat je meer aan de wereld moet geven dan je neemt. “Gebruik wat je kent om de samenleving vooruit te helpen.” Zij moet toch weten dat de meesten van haar studenten in de zakelijke dienstverlening belanden?

“Dat was een heel pijnlijk moment, het contrast met de realiteit is groot. In veel van het onderwijs dat ik heb gehad, gaat het over kennisoverdracht en vaardigheden, maar onvoldoende over je positie in de maatschappij en hoe je kunt bijdragen aan het algemeen belang. Kinderen brainwashen is nooit wenselijk, maar het zou toch ook over maatschappelijke waarden mogen gaan?”

Leer je aan Oxford niet kritisch te kijken naar grote zakelijke en vaak machtige dienstverleners, zoals Mariana Mazzucato doet? Anders riskeer je “slimme schapen” te kweken, zoals schrijfster Roxane van Iperen schreef in een essay: ze slagen wel voor tests, maar hebben geen kritisch denkvermogen ontwikkeld.

“Roxane van Iperen heeft zelf voor een groot zakenadvocatenkantoor gewerkt, ze kent die wereld erg goed. Nee, het gaat niet over het werk van Mariana Mazzucato of Thomas Piketty in de les. Je hebt wel studenten die zichzelf informeren of de krant lezen. In economie gaat het over modellen, maar er zijn geen interdisciplinaire vakken die bespreken wat er aan de hand is in de wereld. Of hoe je theorie relateert aan de realiteit.”

Het verbaasde me dat je niet ingaat op de rol van de universiteit. Waarom?

“Ik geef toe dat dat wat ontbreekt in mijn boek. De universiteit is het ecosysteem waar dit allemaal gebeurt. Ook al speelt het zich vooral af onder peers en studentenorganisaties die zwaar gesponsord worden, als universiteit moet je je wel afvragen welk keuzemenu je je studenten aanbiedt. Nu krijgen partijen met veel geld vrij spel om studenten aan te trekken. In het universitaire ecosysteem belanden jonge studenten op een lopende band waar het algemeen belang alleszins geen prioriteit is.”

“Moet je niet ook de overheid, ngo’s of ondernemers uitnodigen om te komen spreken over banen in hun sector? Een universiteit is een publiek gefinancierd instituut. Daar zou het belang van de samenleving wel voorop mogen staan.”

En toch: als je écht mensenrechtenadvocaat wilt worden en je schopt het tot beste redenaar van Oxford, wie of wat houdt je dan tegen om dat ook te worden?

“Ik kan daar wel over oordelen, maar ik was even erg. Op mijn tentamens politicologie tijdens mijn bachelor in Oxford was ik de beste van 250 studenten. Ik had ook moeten denken: ik hoor niet bij een bank te werken, ik ga de politiek in. Toch is er iets waardoor je het uitstelt. Misschien is het wat een consultant me zei: hun grootste aantrekkingskracht is dat iedereen een grote schijterd is. Het is veel makkelijker om op de loopband te stappen die klaarstaat dan om je eigen keuze te maken. Het is ook erg comfortabel – in zo’n bedrijf wordt erg goed voor je gezorgd. En het is gewoon doodeng om uit te vissen wat je nu echt wilt met je leven.”

Wat moet er gebeuren opdat die slimme koppen wél hun maatschappelijke droom najagen?

“Overheden, ngo’s en ondernemers kunnen de aanpak van de McKinseys van deze wereld kopiëren zodat die talenten de beste ambtenaar, minister, politicus, ondernemer of ngo-medewerker willen worden. Mensen worden gedreven door competitie en status. Als je die competitie bouwt rond de juiste maatschappelijke doelen, kom je al een heel eind. Nu zijn we die supertalenten gewoon aan het verliezen, terwijl we ze net nodig hebben. Als je wilt dat Europa economisch en geopolitiek onafhankelijk blijft, heb je ook hier een technologische start-upcultuur nodig. Als er een groep is die extreem goed geplaatst is om een voortrekkersrol te spelen, zijn het de mensen die nu naar de zakelijke dienstverlening trekken. Ze hebben goede vaardigheden, zijn rete-ambitieus en bereid om keihard te werken.”

Kan dat wel? Ze kunnen er nooit de budgetten tegenover zetten die die bedrijven hebben.

“Het goede nieuws is dat geld níét de belangrijkste drijfveer is om te kiezen voor die bedrijven. Dat is geruststellend. Speel in op de ambitie, de statusgevoeligheid, de nood om de beste te zijn. Verbind prestige met een positieve bijdrage aan de samenleving. Het is een ongelijk speelveld van David tegen Goliath, maar als David kun je wel een heel goede slinger hebben. Ondernemer en investeerder Paul Graham creëerde met Y Combinator een ecosysteem waar jonge talenten willen ondernemen. Het Britse Teach First verkoopt zichzelf als leiderschapsprogramma om pas afgestudeerden aan te trekken om drie jaar les te geven in de moeilijkste en armste wijken in Groot-Brittannië. 16.000 Oxford- en Cambridge-alumni zijn zo leraar geworden. Singaporese studenten in Oxford willen bij de overheid werken en niet bij consultancy, omdat ambtenaren er zo gewaardeerd worden. Er is veel kritiek te geven op de dictator van Singapore, maar hij weet wel toptalent aan te trekken voor de overheid.”

“Zakelijke dienstverleners hebben ook een ideologische impact gehad. Als mensen die werkelijk alles kunnen worden én ook alle juiste geloofsbrieven hebben toch bijna allemaal kiezen voor de zakelijke dienstverlening, geef je je leeftijdgenoten het signaal dat dat het hoogst haalbare is. Zo hebben die bedrijven helaas ook onze maatstaf van succes mee bepaald. Dat moeten we keren.”


DS, 18-04-2025 (Nathalie Carpentier)