Deze Amerikaanse christenen verzetten zich tegen Trump ‘vanuit goddelijke ongehoorzaamheid’


In Amerika botsen twee christendommen: dat van de aanhangers van Trump en van zijn tegenstanders. ‘Christenen kunnen niet Jezus volgen én Trump.’


De beelden van de zacht sprekende geestelijke tegenover de nors kijkende president Trump gingen de wereld over. Mariann Edgar Budde (65) is sinds 2011 bisschop en de eerste vrouw in die functie binnen de episcopaalse kerk, de vrijzinnige, Amerikaanse tak van de anglicaanse kerk.

Hier klonk een heel andere stem dan die van de talloze christelijke Republikeinse kiezers. Bisschop Budde sprak de nieuwe president aan op iets waar hij niet om bekendstaat: compassie voor migranten en lhbti+’ers. Ze riep Trump op ‘barmhartigheid te tonen jegens mensen in ons land die nu bang zijn’.

Hoewel Amerika geen staatsreligie kent, heeft het wel een nationale kathedraal in Washington. Sinds 1933 verzamelen vertegenwoordigers van uiteenlopende religies zich daar daags na het aantreden van een nieuwe president voor een zegenbede. Het is een groot protestants kerkgebouw, van een kleine geloofsgemeenschap. Van de Amerikanen rekent 1 procent zich tot de episcopaalse kerk. Ongeveer een derde van de christenen beschouwt zichzelf volgens Pew Research Center als niet-orthodox.


‘In strijd met de leer van Jezus’

Trump was, zacht gezegd, not amused over de woorden van Budde. Hij zei haar geen goede bisschop te vinden, noemde haar ‘radicaal-links’ en eiste excuses. Maar Buddes geloofsgemeenschap stond volledig achter haar; excuses bleven uit.

Dat Budde zich kritisch uitliet over Trumps beleidsvoornemens, verraste niemand. In 2020, tijdens de Black Lives Matter-protesten onder Trumps vorige ambtstermijn, had ze hem al verweten dat hij zich voor een van ‘haar’ kerkgebouwen had laten fotograferen ‘als decor voor een boodschap die in strijd is met de leer van Jezus’.


Doodsbedreigingen

Ze is ook bepaald niet de enige christelijk leider die zich uitsprak tegen Trump. Op zijn Facebookpagina maakte Shane Claiborne, socioloog, evangelical activist en voortrekker van de neomonastieke beweging, zijn standpunt duidelijk. ‘Christenen kunnen niet Jezus volgen én Trump’. “Wat we tijdens de nationale gebedsdienst zagen, was geen kwestie van links versus rechts, maar van goed versus fout. Hier botsten twee christendommen.”

Over de telefoon vanuit Philadelphia licht Claiborne zijn bezwaren tegen de plannen van de nieuwe president toe: “Hoe kan iets dat slecht is voor de zwakkeren, goed zijn in Jezus’ naam?”

Claiborne is erg begaan met sociale kwesties en gerechtigheid. Net als Mariann Budde, met wie hij bevriend is. Bij haar voorbereiding op de nationale gebedsdienst kreeg hij een bijzonder inkijkje, want hij logeerde bij haar thuis in Washington. “Ze kreeg giftige reacties en doodsbedreigingen.”

Na de verkiezingen zag Claiborne met ontzetting dat acht van de tien witte evangelical christenen achter Trump staan. “Zij vormen de ruggengraat van zijn aanhang en lijken zich meer door hun witheid te laten leiden dan door hun christelijke overtuigingen.”

Vincent Bacote, hoogleraar politieke theologie in Wheaton, Illinois, tempert die kritiek. Hij steunt het initiatief ‘Christians Against Trumpism’, afkomstig van orthodoxe gelovigen, maar begrijpt waarom veel orthodoxe christenen op Trump stemden, “ook mensen van wie ik dat nooit had verwacht”.

Hij schat dat niet meer dan 20 procent van hen christen-nationalist is. “Veel christenen hebben andere redenen: Trump laat bedrijven hun gang gaan, pleit voor een kleinere overheid en voert een streng migratiebeleid.”


‘Onze Heer is niet woke’

Dat Trump zo veel steun geniet onder behoudende gelovigen, dankt hij ook aan zijn rol in de ‘cultuurstrijd’, het debat over welke waarden dominant horen te zijn in de samenleving. Trump steunt de traditionele gezinswaarden en bestrijdt woke, met progressieve idealen als inclusiviteit en lhbti+-rechten.

In The Guardian signaleerde de Texaanse hoogleraar Barry Hankins, expert in Amerikaanse cultuur en protestants fundamentalisme, dat het ‘grootste en machtigste protestantse kerkgenootschap’, de conservatieve Southern Baptists (een evangelical kerk met 13 miljoen leden), gezwicht is voor de ‘culturele zorgen van witte christelijke identiteitspolitiek’ en zich ‘actief mengt in de cultuurstrijd van de Trump-Republikeinen’. Een voorman van de Southern Baptists stelde: ‘Onze Heer is niet woke’.


Trump als reddende krachtpatser

Tim Alberta, politiek commentator van The Atlantic, beschrijft in zijn boeken The Kingdom, The Power, and The Glory en American Carnage dat veel gelovigen vinden dat ze de cultuurstrijd altijd met christelijke normen hebben gestreden – ‘Keer de andere wang toe’, ‘Heb je naaste lief’ – maar dat dit niet heeft gewerkt. Ze voelen dat ze cultureel terrein verliezen en dat “het witte, christelijke Amerika omsingeld wordt door een vijandige, seculier-progressieve cultuur.”

Op die angst speelde Trump in, door bijvoorbeeld tijdens een verkiezingstoespraak in 2024 in Colorado te beweren dat ‘radicaal-links christenen niet ongemoeid zal laten’ als Kamala Harris de macht kreeg. “Jullie godsdienstvrijheid zijn jullie dan kwijt.”

Politicoloog Scott Hibbard, verbonden aan de Johns Hopkins University in Baltimore, schetste in 2022 dat Trump erin is geslaagd een beeld op te roepen van “een staat met onderdrukte, vervolgde christenen, en hemzelf als de krachtpatser die het als enige opneemt tegen de progressieve elite”.

Afgelopen week bestendigde Trump die boodschap door per decreet aan te kondigen dat hij ‘alle vormen van antichristelijke aanvallen en discriminatie binnen de federale overheid’ ging aanpakken om ‘de rechten van christenen en gelovigen in het land te verdedigen’.


Angst voor een progressieve lawine

Hoogleraar Bacote plaatst dat sentiment van bedreiging in een bredere context. “In de jaren zestig kregen mensen zoals ik, Afro-Amerikaans, eindelijk de ervaring een volwaardig Amerikaans burger te zijn. Ook toen waren er mensen die zich tegen die gelijkberechtiging verzetten. Wat ik nu zie, is een intensivering van die weerstand, die zich nu niet zozeer op rassen, maar op seksuele rechten richt. Nadat het homohuwelijk in 2015 werd gelegaliseerd, vonden veel conservatieven dat het te snel ging en vreesden ze een progressieve lawine. Met hun stem op Trump probeerden ze die te stoppen.”

Na Trumps overwinning proefde Bacote ‘opluchting én verbijstering’, en niet alleen onder evangelical christenen. Beide gevoelens komen volgens hem voort uit dezelfde bron: angst om de cultuurstrijd te verliezen. Voor conservatieven betekent Trumps overwinning een zucht van verlichting; progressieven zijn ontzet.


Een elitair kerkgenootschap

Volgens Claiborne heeft bisschop Budde zich met haar woorden juist buiten de cultuurstrijd gehouden. “Ze sprak slechts Jezus’ woorden.”

Bacote nuanceert dat. Hij wijst erop dat Buddes publiek dat bekend is met Jezus’ sociale boodschap, er wellicht weinig aanstoot aan nam, “maar kijk ook wíe het zei: een vrouwelijke bisschop van een van de meest vrijzinnige, linkse en elitaire kerkgenootschappen.”

Hij wijst fijntjes op de neergang van de ‘oude elitekerken’ als die van bisschop Budde. “Je had presidenten die episcopaals waren, elitekerken hadden politieke en culturele macht. Ze hebben nog steeds geld zat, maar nauwelijks mensen om hun idealen in daden om te zetten.”


De verdeeldheid van kleur

Buddes boodschap geniet volgens Claiborne brede steun binnen de kerken. Maar hoe breed die steun is, blijft onduidelijk. De kerken zijn verdeeld, ook intern, zegt de Nederlands-Amerikaanse historicus en hoogleraar James Kennedy, columnist van Trouw.

“Er zijn ook leden van Buddes kerk die Republikeins stemden. De helft van de katholieken stemde op Trump. Het aandeel kerkgangers in zijn achterban is gegroeid, vooral in orthodoxe kerken.”

De verdeeldheid heeft ook een kleur. Van de witte, evangelical protestanten stemde 82 procent op Trump. Van alle zwarte protestanten koos 86 procent voor Harris.


‘Trump probeert ons te intimideren’

De vliegende start van Trumps regering leidt tot angst bij gelovigen die zich niet in Trumps leus Make America Great Again (Maga) herkennen, aldus Claiborne. Die angst komt niet uit het niets. Elon Musk, Trumps superrijke bondgenoot, heeft lutherse kerken berispt omdat ze vluchtelingen steunen. Vicepresident J.D. Vance heeft om dezelfde reden de Amerikaanse bisschoppenconferentie aangevallen. Claiborne: “De regering-Trump probeert ons te intimideren. Ja, we zullen een hoge prijs betalen. We gaan vrijwilligers verliezen.”

Ook Bacote ziet ‘een breed spectrum van intimidaties’, maar hij is minder bevreesd voor de gevolgen. “De angst voor deportaties van illegalen begrijp ik, maar de impact op kerken zelf zal beperkt blijven.”

Vanuit de grote, vooruitstrevende United Methodist Church is kritiek op het stoppen van ontwikkelingshulp te horen, maar ook de zeer behoudende Southern Baptists roeren zich. Zij vinden dat Trump oog moet hebben voor vluchtelingen die in eigen land om hun geloof zijn vervolgd. En de National Association of Evangelicals, een koepel van 43.000 evangelische en pinksterkerken, vreest dat het deporteren van hardwerkende illegalen hun ‘hechte familieverbanden’ uiteen zal rijten.


Geen haat tegenover haat stellen

Wat kunnen anti-MAGA-christenen doen? Zich koest houden, of zich in de cultuurstrijd storten om zo het aan het Trumpisme verloren terrein terug te veroveren?

Claiborne waarschuwt: “Trump is wraakzuchtig en haatdragend, maar wij zullen geen haat tegenover haat stellen. We zullen ons verzetten, puttend uit de christelijke traditie van burgerlijke, of liever goddelijke, ongehoorzaamheid. En moeten op zoek naar een nieuwe taal daarvoor.”

Bacote, die zichzelf ‘een echte man van het midden’ noemt, pleit ook voor een uitweg uit de cultuurstrijd. “Richt je niet te veel op de landelijke politiek. Kijk wat je lokaal kunt betekenen. Kies voor compassie en naastenliefde, ook voor mensen die politiek ver van je af staan.”

“Ik ben realistisch hoopvol”, zegt Bacote met een glimlach. Wat is zijn hoop? “Ik hoor dat Trump zinspeelt op een derde termijn, maar hoe oud is hij eigenlijk? We zijn allemaal sterfelijk, hij ook. De geschiedenis kent eb en vloed, ook deze periode gaat voorbij.”


Mobilisatie

Inmiddels is Claiborne druk bezig met zijn christelijk activisme in Trumptijden. “Honderden, echt honderden kerken en geloofsgemeenschappen in het hele land trekken nu samen op om veilige onderkomens te regelen voor onze buren die bedreigd worden omdat ze immigrant zijn. Als je een vreemdeling verwelkomt, verwelkom je mij, zegt Jezus.”

“Ik had net Mariann Budde nog aan de telefoon”, zegt hij. “We zijn bezig om steun aan kwetsbaren te mobiliseren, aan trans personen, lhbti+’ers, vluchtelingen, maar ook aan kinderen die op school geen maaltijden meer krijgen.”


Trouw, 15-02-2025 (Lodewijk Dros)