Op zoek naar een geloofwaardig links tegenverhaal


Tegenover de rechtse hegemonie staat een versnipperd en tegenstrijdig progressief kamp, schrijft Eric Corijn. Zonder herverkaveling op links komt er geen beweging meer in de samenleving.


We hebben al veel gelezen over procenten, personen, stijl en campagnes, coalities en maatregelen. Weinig over specifieke lokale diagnoses, over inzet, visies en maatschappelijke projecten. Zijn er niet ook maatschappelijke tendensen te ontwaren?

Het mainstreamverhaal van het ‘centrum’, het ‘establishment’, zit in de nuances tussen de N-VA en CD&V (en de MR en Les Engagés). Tussen conservatief rechts en centrumrechts. De CVP organiseerde de naoorlogse hegemonie vanuit een standenpartij waarin verschillende sociale groepen, met hun organisaties, vertegenwoordigd waren en tot overleg en compromis werden genoopt. Dat was de as waaromheen de sociale welvaartsstaat is vormgegeven, een voortdurend overleg over economische ontwikkeling en herverdeling. Democratie ging niet alleen over verkiezingen, maar ook en vooral over de combinatie van economische ontwikkeling met sociale vooruitgang.

Vanaf de jaren 70 vertraagt de economische groei, afgewisseld met crisissen. De industrie wordt naar lagelonenlanden gebracht. De algemene werkgelegenheid loopt ten einde, de postindustriële samenleving is voor hogeropgeleiden. Ondernemers willen weg van de overlegeconomie, willen privatiseren, liberaliseren, dereguleren, willen een “beter investeringsklimaat”. Dat is de neoliberale draai: overheidsbeleid ten dienste van de concurrentiecapaciteit. Eerst de economie, dan het samenleven.

Die lijn werd politiek vertaald door de liberalen en de nieuwe Vlaams-nationalistische burgerij. Democratie herleiden tot verkiezingen en dan tot regeerakkoorden en een begroting. Het “primaat van de politiek”. Het middenveld verzwakken. Op die lijn is de N-VA groot geworden. Op die glijbaan is de CD&V afgekalfd. Eerst door haar vakbondsvleugel af te stoten, dan door ideologisch naar rechts op te schuiven, nu door in te zetten op enkele resterende zuilen: de Boerenbond, de middenstand, de christelijke diensten in onderwijs en zorg … Partijen overleven nu op staatsgeld en verkiezingen en niet op inplanting of een georganiseerde achterban.


Zwarte Piet en varkensvlees

In heel die ontwikkeling is het centrum naar rechts opgeschoven. Zeker, ook onder druk van het extreemrechtse racistische eigen-volk-eerst-discours. Maar toch vooral door zelf ook steeds meer samenleven door economie te vervangen, door te bezuinigen op openbare diensten, door selectiever te worden over herverdeling en nu door strengere integratie-eisen op te leggen. In die verrechtsing is de conservatieve N-VA de leidende kracht geworden, zijn de liberalen uitgespeeld en probeert CD&V (zoals Les Engagés in Wallonië) het kleine plekje op centrumrechts te claimen.

Die eindstrijd is nog niet beslecht. Op het federale of gewestelijke vlak is de richting duidelijk, maar lokaal, waar het personeel zit, blijkt een verankering niet zo makkelijk weg te krijgen: er zijn 125 absolute meerder*heden, op 116 plaatsen is CD&V nog de grootste, op 52 Open VLD en op (slechts) 45 de N-VA. In juni was Vlaams Belang nog in 143 gemeenten de grootste, nu maar in 2 gemeenten.

De strijd op rechts zal nu worden voortgezet voor een identitair eigen-volk-eerstverhaal, vanuit de Vlaamse regering met de focus op taal en een canon (een staatsidentiteit), in Ninove en Denderleeuw met de focus op Zwarte Piet en varkensvlees (een etnisch verhaal). In alle gevallen een maatschappelijk project waarin geen plaats is voor iedereen.


Visvijver voor extreemrechts

Tegenover die rechtse hegemonie staat een versnipperd en tegenstrijdig kamp. Traditioneel komt het weerwerk vanuit de arbeidersbeweging. Maar die zit al tientallen jaren in het defensief. De afbouw van de industrie, de herschikking van de arbeidsmarkt, de loonstop en de bezuinigingen, dat alles heeft de basis van vakbonden en partijen gevoelig aangetast. Het oude emancipatie*verhaal werd omgezet in ‘verworven rechten’ verdedigen voor steeds minder mensen. Dat corporatisme wordt dan ook een visvijver voor extreemrechts. De partijen lieten inmiddels de vakbonden los.

De sociaaldemocratie heeft de neiging om zich aan te passen aan de heersende krachtsverhoudingen om binnen dat raamwerk enkele sociale accenten te leggen. In België gaat dat om de verdediging van het stelsel van de sociale zekerheid. Met zijn flinkse positionering aanvaardt Vooruit-voorzitter Conner Rousseau het kader van de verrechtsing, van het strengere plichtendiscours, van een selectieve samenleving, om daarbinnen het beheer van de herverdeling te claimen. Dat is de bromance met de N-VA: Vooruit is een pure beleidspartij en verhoudt zich dus vooral met de rechtse dominantie. De partij is niet op zoek naar maatschappelijke verandering, heeft niet langer een eigen maatschappelijk project.

Twee andere stromingen zijn ontstaan in reactie op de neergang van de sociaaldemocratie. De politieke ecologie is gegroeid uit de nieuwe sociale bewegingen. De groenen spreken nu vooral in naam van de natuur en van het ecosysteem, minder vanuit diverse velden van sociale strijd. Ze hebben de ecologie niet kunnen omzetten in een gedragen maatschappelijk transitieprogramma. Ze hebben geen eigen sociale basis. Zo hebben ze de generatie youth for climate niet politiek kunnen organiseren. Ze blijven een vlottend electoraat aanspreken, vooral mensen met minder materiële problemen. Zodra economische kwesties prioritair zijn, worden het klimaat*beleid, de mobiliteitstransitie of het natuurbehoud weer even uitgesteld. Dat heeft ook deze keer geleid tot een decimering van de partij.

De PVDA is een product van de jeugdradicalisering in de jaren 60 en jarenlang veldwerk. Daaruit is een succesvolle partij gegroeid met enkele kenmerken: een stevige ideologische basis (die andere linkse partijen niet meer hebben), een sociale band met de werkende klasse en de vakbonden, een activistische steun aan strijd, oog voor krachtsverhoudingen …

Maar uit dat verleden werden ook enkele ondemocratische trekken en het onvermogen tot echte samenwerking meegebracht. Dat speelt de partij parten nu ze door stemmenaantal over beleid en compromis worden aangesproken of daar waar ze met andere politieke stromingen front moet vormen. De PVDA mag dan wel groeien, ze is nog geen hefboom in een politieke herverkaveling.


Op het sektarische af

Daar ligt precies de kracht van de verrechtsing: er is geen geloofwaardig links tegenverhaal en geen van de linkse partijen werkt aan kampvorming. Ze bevechten vooral elkaar en zijn op het sektarische af geneigd de verschilpunten te onderstrepen. Er bestaat ook nergens een platform, geen kanaal, geen blad, geen beweging, geen denktank, om zo’n tegenverhaal vorm te geven. Elk apart dragen ze geen maatschappelijk project.

Door de aparte geschiedenis en de verschillen in politieke opstelling heeft zo’n alternatief een proces van onderzoek, overleg en innovatie nodig. Door de verdeeldheid staat maatschappelijke transitie niet op de agenda en stelt iedereen maar wat maatregelen voor binnen het heersende systeem.

Daardoor erodeert stelselmatig de geloofwaardigheid en de sociale basis. In de lokale verkiezingen was Vooruit maar op 19 plekken de grootste , en maar op 2 met Groen. Nergens was er een gedragen voorstel tot progressief beleid. De Antwerpse oproep was er een tot eenheid, overleg en het voorbereiden van een progressief alternatief. De media hebben er een steunbetuiging aan Jos D’Haese van gemaakt, en een saillante tweestrijd die alleen de mimiek van N-VA-voorzitter Bart De Wever ten goede kwam.

De verkiezingen in juni en vorige zondag hebben de rechtse hegemonie versterkt, ook in Wallonië. Om opportunistische redenen zullen veel lokale besturen zich nu spiegelen aan hogerop.

De nieuwe federale regering zal dat omzetten in beleid: verhoogde steun aan een wankele economie, vermindering van een daardoor ook selectievere herverdeling, vertraging van klimaat- en ecosysteembeleid, verzet tegen de interculturele diverse stedelijke samenleving … Vooruit zal deelnemen aan dat beleid en proberen de sociale schade te beperken.

Groen zal zijn wonden likken en dreigt nog meer een eenzijdige klimaat- en mobiliteitspartij te worden. PVDA zal strijd en verzet aanmoedigen, eisen stellen, maar geen maatschappelijk transitiebeleid praktisch op de sporen zetten.

En geen van hen zal een gezamenlijke uitweg uit de crisis voorbereiden. Er zullen nog veel open brieven en petities nodig zijn om hen te verplichten samen te werken en vooral samen na te denken. Zonder herverkaveling op links komt er geen beweging. Intussen zal het samenleven er niet op vooruitgaan.

Eric Corijn, hoogleraar (VUB)


DS, 21-10-2024