Elk jaar 3,4 miljard euro erbij: besparen op de pensioenkosten haast onvermijdelijk


Besparen op de pensioenen staat garant voor veel sociale onrust. Maar een begrijpelijke strijd voor verworven rechten botst met de betaalbaarheid ervan, nu de ware omvang van de vergrijzingskosten zich stilaan laat voelen.


Weinig ligt zo gevoelig als het pensioen van mensen. De spelregels daarover herzien, leidt steevast tot een gevoel van contractbreuk door een onbetrouwbare overheid. De staking van maandag is een aperitief voor de ongetwijfeld zwaardere acties die zullen volgen als de uitgelekte plannen van de federale Arizona-partijen concreet worden. Een besparing van 3 miljard euro zoals die eind vorig jaar op tafel lag, is dan ook geen klein bier. Leraars die straks twintig jaar met pensioen zijn, lopen volgens berekeningen van de christelijke vakbond 50.000 tot wel 200.000 euro mis. Sommen die doen duizelen.

Ironisch genoeg illustreren die cijfers de voorliggende uitdaging. Steeds meer Belgen genieten steeds langer van een pensioen. Dat is een triomf van de sociale welvaartsstaat, maar die komt tegen een oplopende kostprijs. België telt zowat 2,6 miljoen gepensioneerden. In 2023 betaalde de overheid hen 65 miljard euro aan pensioenen. Van elke 100 euro die de overheid uitgeeft, gaan er ruim 20 naar pensioenen. Het is daarmee veruit de grootste uitgavenpost. En hij loopt verder op: tegen 2029, het einde van de huidige legislatuur, zitten we volgens het Planbureau al aan 86 miljard euro pensioenkosten, omgerekend 21,5 per 100 euro overheidsuitgaven. De komende jaren komt er elk jaar gemiddeld zo’n 3,4 miljard euro bij aan pensioenen. Uit de prognoses van de Studiecommissie voor de Vergrijzing kunnen we afleiden dat tegen 2050 al ruim 23 van elke 100 euro die de overheid uitgeeft naar pensioenen zal vloeien. Ter illustratie, in 1995 was dat nog 16 euro.


Steeds minder voor de rest

Jaar na jaar nemen de pensioenen zo een grotere hap uit het budget, een gevolg van de vergrijzing dat niet zomaar uit te zweten valt. Tel er immers de oplopende kosten voor de gezondheidszorg bij, en van elke 100 euro die de overheid ter beschikking heeft, mag tegen 2050 al minstens 40 euro geparkeerd worden. Alle andere uitgaven – van onderwijs en defensie, tot milieu, openbaar vervoer, politie of cultuur – moeten dan met de overblijvende centen worden gefinancierd. Dat zijn onzekere voorspellingen, maar niemand betwist het bredere, budgettair onhoudbare, plaatje. Als de begroting jaar na jaar ontspoort en de schuld oploopt, is dat niet het minst door de aanzwellende vergrijzingskosten.

Dat plaatje is al decennia duidelijk. Het eerste rapport van de Vergrijzingscommissie dateert van 2002. Met prognoses die achteraf gezien een onderschatting zijn gebleken. We zitten vandaag al aan de pensioenfactuur waarvan de commissie in 2002 dacht dat we ze pas in 2030 zouden bereiken.


Politiek verzuim

Het noopt tot de onvermijdelijke conclusie dat de politiek deze eeuw verzuimd heeft om de vergrijzingskosten onder controle te krijgen. Een analyse door de Nationale Bank van alle pensioenmaatregelen sinds 2011 toonde hoe ontnuchterend weinig impact ze hebben gehad. Enkel de regering-Michel (2014-2018) drukte significant de kosten op lange termijn door bijvoorbeeld de wettelijke pensioenleeftijd op te trekken en de pensioenbonus af te schaffen. Maar onder de ontslagnemende regering-De Croo namen de kosten zelfs toe, onder meer door een pensioenbonus opnieuw in te voeren en de minimumpensioenen op te trekken. Over de noodzaak daartoe waren alle partijen het eens, maar de regering verloor wel het bredere financieringsvraagstuk uit het oog.

De vraag is hoever de nieuwe federale regering zal springen. Er zijn grosso modo drie wegen uit de budgettaire omknelling. Meer mensen langer en productiever laten werken, extra inkomsten voorzien via extra belastingen en tot slot de pensioenmassa zelf drukken. Niet toevallig correspondeert dat met de drie assen in de supernota van formateur Bart De Wever (N-VA): arbeidsmarkt, fiscaliteit en de pensioenen zelf.


Geen vanzelfsprekende oplossing

Geen van die routes is vanzelfsprekend. Meer mensen aan de slag krijgen blijkt notoir lastig. De werkzaamheidsgraad zit met goed 72 procent op een recordhoogte, maar is tegelijk een flink eind verwijderd van de beoogde 80 procent tegen 2030. Volgens het Planbureau halen we tegen dan slechts 74 procent.

Het stijgende aantal werkenden blijft dus achter op het groeiende aantal gepensioneerden. Tegenover de 2,6 miljoen gepensioneerden staan zo’n 5,1 miljoen werkenden. Dat betekent dat er minder dan twee werkende Belgen zijn per gepensioneerde. Zonder ingrijpen daalt die verhouding naar 1,3 werkenden per gepensioneerde tegen 2070, waarschuwt de Vergrijzingscommissie. In een repartitiesysteem, waarbij al wie werkt niet zijn eigen pensioen financiert maar dat van wie al met pensioen is, wijzen die cijfers op een dreigend intergenerationeel conflict.

Steeds grotere sociale lasten komen immers terecht op steeds minder schouders, en dat terwijl opeenvolgende regeringen dure eden zweren om de lasten op arbeid net te verlagen in plaats van te verhogen. De productiviteit van al die werkende handen stijgt de komende jaren ook amper, meent het Planbureau, en die groei zit al verrekend in de prognoses van de Vergrijzingscommissie. Een mirakeloplossing biedt de arbeidsmarkt dus niet.

Grotere arbeidsmigratie of de legalisering van werkende sans-papiers kan wel nog extra inkomsten opleveren, maar die pistes liggen politiek erg gevoelig. De factuur stutten met alternatieve inkomsten uit btw of vermogensbelastingen ligt zowaar nog gevoeliger. Het is weinig waarschijnlijk dat de 20 miljard euro aan verwachte extra pensioenkosten tegen 2029 op die manier op te halen valt. Ter vergelijking, de federale onderhandelaars mikken op 2,5 miljard euro aan extra inkomsten van de ‘sterkste schouders’.

De discussie cirkelt steeds terug naar het drukken van de pensioenfactuur zelf, hoe netelig ook. Maar de begrijpelijke individuele huiver van elkeen om in te leveren, bedreigt opgeteld wel de houdbaarheid van de overheidsfinanciën en de solidariteit tussen generaties. Een strijd voor verworven rechten botst met de toekomstige betaalbaarheid ervan. Die twee in evenwicht brengen is de inzet van de federale onderhandelingen. “Er zullen maatregelen bij zitten die onvermijdelijk sommige mensen van streek zullen maken”, erkende Les Engagés-voorzitter Maxime Prévot al. Dat dreigt een understatement te worden.


DS, 10-01-2025 (Jan-Frederik Abbeloos)