AI effent het pad naar een onmenselijke maatschappij


De meedogenloze logica van algoritmes hertekent niet enkel de grenzen van de moderne oorlogsvoering, schrijft Paul Goossens. Maar die van onze gehele samenleving.


Er was in 2024 geen donkerdere plek op aarde dan Gaza. Tienduizenden verloren het leven en wie aan de stortregens van dodelijk metaal ontsnapte, was veroordeeld tot een mensonterend overleven. Te weinig voedsel, geen gezondheidszorg, geen huisvesting, geen verwarming. “Dit is genocide”, concludeerde Amnesty International vorige week in een doortimmerd rapport. Toen de kaap van de eerste tienduizend doden werd bereikt, klonk luid en massaal protest in vele Europese steden. Toen de kaap van de veertigduizend slachtoffers werd gehaald, bleef het stil. Ook in de media. Sterven onder de bommen volstaat niet om de frontpagina’s te halen.

Gaza was niet de enige vuile oorlog van 2024, maar het was wel de vuilste. En de wreedste. In tegenstelling tot Oekraïne kon de bevolking zich niet verdedigen, zelfs niet vluchten of schuilen. Dat was een misdaad waarvoor geen verschoning bestaat en die enkele genereuze aannames tot gruis vermaalde. We weten nu dat afschuwelijk lijden een volk niet behoedt om zelf de trekker van extreem geweld over te halen.

Uitgerekend het volk dat door de nazi’s haast werd vernietigd, stapte in de voetsporen van zijn uitroeiers, schudde elke vorm van mededogen van zich af en maakte van Gaza een gigantisch vernietigingskamp. Al even bitter is de vaststelling dat alle kritiek, ongeacht of die van het Internationaal Strafhof, mensenrechtenorganisaties of de top van de Verenigde Naties komt, systematisch als antisemitisme wordt weggezet. Al in 2002 noemde Breyten Breytenbach, strijder tegen apartheid en begenadigd dichter, het een “schaamteloos argument dat elk debat onmogelijk maakte”. “Geen enkele vorm van leed, zij het van Tutsi’s, Koerden, Armeniërs of Palestijnen, biedt immuniteit tegen kritiek”, aldus Breytenbach.

Meer dan twintig jaar later is de staat Israël minder dan ooit bereid om de toets en de normen van internationaal recht te aanvaarden en ernaar te handelen. Zowel in Gaza, op de Westbank als in Libanon, is extreem geweld het nieuwe normaal en zelfs de VS slagen er niet meer in om de Israëlische krijgsheren in toom te houden. Die voelen zich onaantastbaar, omdat ze veel vuil werk aan alwetende en meedogenloze algoritmes hebben uitbesteed. Die sturen nu vernieling en vernietiging en geven extreem geweld een nieuwe legitimatie.

Het is niet langer blind, feilbaar menselijk geweld; het is nu slim, doordacht, wetenschappelijk geweld. Computergestuurd en gevoed door enorme hoeveelheden data. In Gaza zie je in realtime de doorbraak van een technologie die autonoom doelen uitkiest en vernietigt, en daarbij onfeilbaarheid claimt. Onmiddellijk na 7 oktober, de dag dat Hamas 1.200 Israëli’s doodde, identificeerde het AI-programma Lavender ruim 37.000 Hamas-militanten in Gaza. Ze werden allemaal een militair doelwit en de meesten zijn ondertussen definitief uitgeschakeld.

Gaza is meer dan een remake van de zoveelste wraakoperatie van een uitverkozen volk. Het is zowel een eindstation voor beproefde gruweltechnieken als een nieuw begin voor een nog inhumanere manier van oorlogsvoering. Een oorlogsvoering waarin slimme machines hun meedogenloze logica – immuun voor empathie, lijden en dood – als ultieme norm opleggen. Zoals de Spaanse burgeroorlog een laboratorium was om het nieuwste tuig van Krupp & co. te testen, is Gaza, maar evengoed Oekraïne, een gedroomd proefstation voor Silicon Valley om hun morbide AI-gadgets “performanter” te maken.

In 2024 kraakte AI de code van de oude oorlogsvoering. “In de oorlogen van de toekomst, zo schreven de voormalige voorzitter van Joint Chiefs of Staff generaal Mark A.Milley en de vroegere topman van Google Eric Schmidt in Foreign Affairs, zullen niet langer het aantal soldaten of de kwaliteit van de jets, schepen of tanks beslissend zijn, wel de kracht van de algoritmes en de autonome wapensystemen.” Die woorden, neergeschreven maanden voordat Donald Trump de presidentsverkiezingen won, illustreren de knieval van het militaire establishment voor big tech.

Omdat AI op het slagveld de spelregels en de machtsverhoudingen veranderde, werd het ook “incontournable” in de politiek. Door Elon Musk als zijn “first buddy” in de armen te sluiten, verlegt Trump het economische draagvlak van de Amerikaanse politiek. Het is de consecratie en de definitieve erkenning van een nieuwe machtsorde. De financiële tovenaars van Wall Street die in de jaren 70 van vorige eeuw de industriële mastodonten zoals GM en Ford uit de cockpit van Washington knikkerden, worden nu op hun beurt in een bijrol geduwd door big tech, dat met zijn uitzonderlijke winstmarges al geruime tijd het uitverkoren snoepje van de superrijken is.

Dat wordt een adembenemende passage. Als Musk doet wat hij aankondigt, worden 2.000 miljard dollar – drie keer het Belgisch bbp – aan overheidsuitgaven geschrapt, goed voor vele tienduizenden banen. Met dezelfde rechtlijnigheid waarmee de slimme machines op het slagveld opereren, wil een kransje miljardairs ze nu op de samenleving loslaten. Op een moment dat zelfs de creatiefste beroepsgroepen vrezen dat AI hun plaats zal innemen, en er zich nieuwe, striktere spelregels opdringen, gebeurt precies het omgekeerde: voor Musk en de andere “nieuwe farao’s” moet de turbo op AI en algoritmes. Alleen zo kunnen ze hun dominante positie in de maatschappij veiligstellen. En er is meer: algoritmes stellen geen looneisen, staken nooit en worden zo krachtig dat ze elke tegenspraak, zelfs de democratie dreigen te verstikken.

Paul Goossens is Europajournalist


Blog DS, 13-12-2024