De nieuwe gezondheidshype heet zingeving


Achter de nieuwe aandacht voor zingeving schuilt een vreemd mensbeeld, vindt zorgethica Brecht Molenaar. Wie lijdt aan het leven, moet dat probleem kennelijk snel oplossen.


Onlangs deed ik mee aan een marktonderzoek voor Trouw, waarin werd gepeild wat lezers vonden van uitspraken zoals: Trouw geeft zin. Of: Trouw biedt houvast bij levensvraagstukken. Het was alsof er werd onderzocht of Trouw voldoende zingevend werd bevonden en in staat ons als lezer hoopvol en optimistisch te stemmen. Ik zie een verband met het zingevingsverhaal dat is gaan heersen in onze samenleving.

‘Zingeving’ is een buzzword geworden. Aandacht voor zingeving wordt breed verwelkomd. Misschien omdat godsdienst en levensovertuiging na de ontzuiling zogezegd naar de privésfeer zijn verbannen en we blij zijn dat er in het publieke domein weer aandacht mag zijn voor heel de mens, inclusief diens levensvragen.


Niet hoeven lijden

Op zichzelf beschouwd is dat mooi, maar volgens mij schuilt er wel een addertje onder het gras. Want het schijnbaar neutrale zingevings-narratief heeft wel degelijk een eigen mensbeeld: mensen hoeven niet te lijden. Gebeurt dat toch, dan moet diegene iets (laten) doen aan het falende zingevingsproces.

Daarin schuilt ook een eigen ethiek. Een gevolgenethiek, in vakjargon: hedonistisch utilisme. Daarin staat het principe van nut centraal en is kwaliteit van leven uiteindelijk de ultieme waarde waar naartoe moet worden gewerkt.

Terwijl het in de grote tradities van godsdienst en levensovertuiging draait om de inhoudelijke vraag naar de zin van het leven (zin geven), gaat het nu vooral over bronnen waar je zin uit kunt putten om een zinvol leven te krijgen (zin hebben).

Dit laatste is ‘alledaagse zingeving’ gaan heten. Je kunt daarbij denken aan hobby’s, gek zijn op je kleinkinderen of het lopen van een marathon.

Verder hebben we het in het zingevingsverhaal weliswaar over waarden (zin geven), maar bovenal over wat er voor jouzelf van waarde en waardevol is (zin hebben). En we zoeken niet zozeer inhoudelijk naar betekenis (zin geven), maar tonen veeleer interesse in wat er voor onszelf van betekenis en betekenisvol is (zin hebben).


Coping en adaptatie

Zo zie je dat het geven en hebben van zin allemaal op die ene hoop van zingeving is terechtgekomen en dat ‘zin hebben’ nu centraal staat. Eigenlijk draait het om een positieve manier van in het leven staan, ook bij verlieservaringen, doordat je in staat bent tot adequate coping en adaptatie. Zin geven is daarmee een gezondheidsvaardigheid geworden. Misschien zelfs een plicht. Zoals je geacht wordt voldoende te bewegen, zo dien je ook zin te geven aan je eigen leven, eventueel geholpen door de interventies waarmee zorgverleners dat alsnog voor elkaar moeten zien te krijgen. Zelfs bij Trouw lijkt men al te menen dat de krant een bron van zingeving behoort te zijn.

In die nieuwe betekenis staat ‘zingeving’ binnen zorg en welzijn inmiddels bekend als een dimensie van positieve gezondheid, die staat voor vertrouwen in de eigen toekomst.

Daarbij zijn de trefwoorden: zinvol leven, levenslust, idealen, vertrouwen, accepteren, dankbaarheid en blijven leren. Het gaat hier dus duidelijk om het hebben van zin. Het gaat om Jouw Positieve Gezondheid.


Nieuwe zuil

Is jouw geloof of levensovertuiging daar positief van invloed op, dan komt dat goed uit. En stel dat je levenslust ervaart door aan naastenliefde te doen of (meer seculier) door solidair te zijn met kwetsbaren, dan heb je gelijk een krachtige bron van zingeving te pakken. Maar dan wordt jouw ‘zingevingskader’, zoals dat nu heet, wel benut voor het bereiken van een bepaald effect: zin hebben in je eigen leven.

Deze ontwikkeling maakt mij bezorgd. Inhoudelijk voel ik me in ieder geval niet thuis bij de nieuw ontstane ‘zuil’ die de gemoederen zo lijkt te beheersen. Ik heb moeite met de maakbaarheidsgedachte en het apolitieke individualisme van het heersende zingevingsverhaal.

Brecht Molenaar is geestelijk verzorger en zorgethica


Trouw, 31-10-2024