Mogen we even bezorgd zijn om de Tiktokbreinen van onze kinderen?


Als tieners hun hoofd volgieten met Tiktok, hoeveel honger blijft er dan nog over voor wat er op school verteld wordt? Nu de examens en de stress daarover achter de rug zijn, out collega Valerie Droeven zich als een bezorgde Tiktokmoeder.


Nu de examens voorbij zijn, is het tijd om eerlijk te zijn. Er is maar één ding lastiger dan zelf examens hebben, en dat is kinderen hebben met examens. Als ouder word je in die periode overmand door een gevoel van machteloosheid dat zijn weerga niet kent. Er is stress, of net helemaal geen stress. Er zijn buizen op te halen en eigenlijk is er geen tijd meer om buizen op te halen – al lijkt dat in een puberhoofd maar moeilijk door te dringen.

Als moeder maak ik me zorgen over wat er dezer dagen gebeurt in dat hoofd van mijn tieners. Onverschilligheid is wellicht altijd een symptoom van de puberteit geweest, net als een fundamentele desinteresse in school. Maar in mijn omgeving gingen de voorbije weken overal alarmsignalen af: studeren lijkt almaar moeilijker te worden. Alsof pubers collectief ADHD hebben: resultaten zijn matig tot slecht, studeren lukt maar niet. Of beter gezegd: zich op die boeken concentreren lukt maar niet. Ja, ook wij waren destijds meester-uitstellers, maar dat uitstelgedrag lijkt almaar intensere proporties aan te nemen. Professor media Lieven De Marez noemde in deze krant focus het nieuwe IQ. Alleen kinderen die erin slagen zich te concentreren, kunnen leren.


Eindeloze stroom

Onze kinderen hebben Tiktokbreinen. Hyperkinetische, overprikkelde breinen die propvol infotainment zitten. Het is onvoorstelbaar hoezeer die app hun leven beheerst. Ze halen er nieuws – fake news soms –, muziek, cultuur en input. Massa’s input. Ze kijken geen tv meer, ze inhaleren Tiktokfilmpjes. Tiktok is een opdringerige app. Hoe opdringerig merk je pas echt met tieners in huis. Op de app maakt een filmpje meer kans om viraal te gaan als het (hyper)kort is – 45 seconden is al lang in deze context. Op Youtube – het platform waaraan jongeren een vijftal jaar geleden nog massaal hooked waren – duren video’s minutenlang. Je had er nog een korreltje concentratievermogen voor nodig. Op Tiktok is er een strijd in seconden aan de gang. Video’s die langer dan een minuut duren, worden er zelden uitgekeken. Kort, snel, ongenuanceerd: dat is het ritme op Tiktok. En tegelijk is de stroom aan filmpjes onophoudelijk. Er komt letterlijk nooit een einde aan.

Ik maak me zorgen over het effect daarvan. Niet alleen op hun concentratievermogen, maar ook op hun geluksgehalte. Tiktok is verslavend. Dat beseffen de bazen bij Tiktok zelf ook. Net vanwege het verslavende karakter kondigde het bedrijf in maart aan dat het een tijdslimiet invoert voor jongeren onder achttien jaar.

Er zijn wel wat studies die bevestigen dat sociale media een negatief effect hebben op de mentale gezondheid van jongeren. Dan wordt er, bijvoorbeeld, verwezen naar het schoonheidsideaal dat op Instagram heerst en het effect van sociale media op kwetsbare jongeren met eetstoornissen. Onlangs publiceerde de American Psychological Association een rapport dat de link legde tussen toenemende eetstoornissen en het gebruik van sociale media.


Nog voor ze beseffen dat ze honger hebben

Tegelijk veroorzaakt Tiktok ook een indigestie: een informatie-indigestie. De app genereert een aanhoudende stroom aan informatie en die stroom komt op jongeren af vanaf het moment dat ze hun ogen openen. Al uren voor ze zich in de klas hebben neergezet, hebben ze tientallen filmpjes van over de hele wereld verwerkt. Al die prikkels zijn bovendien het summum van instant gratification. De app is het omgekeerde van een boek lezen, of van een cursus blokken. De warmte heeft de voorbije examenperiode jongeren doen zuchten, maar velen van hen zijn het niet meer gewoon om zich lange tijd te concentreren. Ze leven in een nerveuze springerige wereld van video’s die om hun aandacht roepen. Hun hoofd is volgegoten met content die hen persoonlijk aanspreekt. Want het algoritme wéét wat ze willen zien en geeft hen meer en nog meer van hetzelfde. Alle dagen traint Tiktok hun brein op die manier – dat brein wordt al beloond met bevrediging, lang voor het besefte dat het honger had.

Dit weekend had ik het erover met mijn bijna zeventienjarige dochter. Ze was minstens even alarmistisch over het effect van die informatietsunami als Frances Haugen dit weekend in De Standaard. Ze behoort tot die toenemende groep tieners die de app uit hun leven gebannen hebben, wegens het vele tijdverlies. Het is te verdovend, zegt ze. Ze was het beu om telkens opnieuw weg te glijden in eindeloze scroll-sessies. Ze wil haar nieuwsgierigheid niet verliezen. ‘Wat boeien Karel De Grote of de Egyptische farao’s je nog als je hele dagen al massa’s informatie aan het verwerken bent?’, vroeg ze zich af. ‘Je zit al helemaal vol met weetjes voor die van geschiedenis zijn schema op het bord geschreven heeft.’

Ja, Tiktok roept (net als andere sociale media) vragen op over privacy. En ja, je kan je vragen stellen over het fake news dat er gedijt. Maar bekommeren we ons genoeg over de impact die het instant gratification-gehalte heeft op jonge breinen? Haugen is bevreesd voor ‘Zuckerbergs interesse in AI’ en ‘dat hij het wil gebruiken in zijn metaverse’. ‘Er zijn nu al mensen die een virtuele vriendin hebben, met de oude, slechte chatbotsoftware. Maar hoe zal het zijn als die virtuele vriendin écht interessant is?’, zegt ze. Hetzelfde zou je kunnen zeggen over die informatiestroom op Tiktok. Wat als die virtuele informatiestroom beklijvender en verslavender wordt dan wat je in de echte wereld leert? Wat als die alle nieuwsgierigheid verkruimelt?


DS, 28-06-2023 (Valerie Droeven)

Meer weten:
-http://actualiteit.org/forums/showthread.php?t=73030