Wie is deze oorlog eigenlijk begonnen?


We moeten ophouden de westerse reactie op de Russische agressie in Oekraïne in vraag te stellen, schrijft Steven Van Hecke. Probeer je eens voor te stellen dat het Westen voor een keer gelijk heeft.


Niet alleen rond het Kremlin komen er stilaan ‘kleine barstjes in de muur’ (DS 4 mei), ook in het westerse front zijn de scheuren duidelijk merkbaar. De aanslepende oorlog begint zijn tol te eisen. Terwijl aanvankelijk alleen kritische geluiden uit extreemlinkse en extreemrechtse hoek kwamen, beginnen nu ook enkele academici en opiniemakers zich te roeren. Dat is alleszins erg heilzaam voor het publieke debat. Toch ondervinden ze opmerkelijk veel weerstand. Ondanks enkele nuanceverschillen – de ene benadrukt veeleer de dringende nood aan een wapenstilstand terwijl de andere een vurig pleidooi houdt om met Moskou in dialoog te gaan – is wat hen vooral verbindt een uitgesproken kritiek op de houding van de EU, de Navo en het Westen. In tegenstelling tot de rest van de wereld zouden onze politici zich namelijk laten meeslepen in een oorlogslogica en dus zélf verantwoordelijk zijn voor de aanhoudende escalatie op het terrein.


Collectieve wijsheid

Volgens De stemming 2022 (DS 5 mei) slaat dat zogenaamd zelfkritische discours nauwelijks aan. De bevolking lijkt zelfs nog verder te willen gaan in het militaire opbod. Zo wil de helft van de ondervraagden een no-flyzone boven Oekraïne afdwingen en is bijna 30 procent voorstander van de inzet van grondtroepen. Dat voor de huidige aanpak van het conflict een groot draagvlak bestaat, is voor de critici van de westerse aanpak wellicht het bewijs van een soort collectieve verdwazing bij het oorlogszuchtige volk. Gelukkig zijn er slimme intellectuelen die daaraan ontsnappen.

Zijn in het Westen de beleidsmakers en de publieke opinie verblind geraakt? Dat kan natuurlijk altijd, zo leert ons de geschiedenis. Maar wie ziet niet dat de Oekraïense president Zelenski gebruikmaakt van een uitgekiende mediastrategie, dat niet alleen de strijd voor democratie en mensenrechten maar ook onversneden nationalisme een belangrijk motief is voor het Oekraïense verzet, of dat ook dit gewapend conflict zijn eigen opportunisten kweekt?

Steun aan Oekraïne is evenwel niet hetzelfde als naïef en kritiekloos alles goedkeuren wat uit Kiev komt. Het is ook niet hetzelfde als Washington en Londen willoos achternahollen. Alsof al die ervaren EU-politici, diplomaten en andere experts sinds de Russische invasie ineens bevangen zijn door een collectieve zinsverbijstering.

Misschien is de houding van Europa veeleer een zaak van collectieve wijsheid en slaan daarom de tegenargumenten niet aan. De voorbije jaren en nog tot enkele dagen voor 24 februari hebben verschillende westerse leiders zich ingezet om tot een diplomatieke oplossing te komen. Ze hebben erop toegezien Rusland niet nodeloos voor het hoofd te stoten. Het was uitgerekend die bekommernis die ertoe leidde dat van het al in 2008 beloofde Navo-lidmaatschap van Oekraïne niets in huis is gekomen. Met alle gevolgen van dien, zoals we intussen weten. Al die inspanningen hebben niets opgeleverd. Het Kremlin heeft onze luisterbereidheid duidelijk geïnterpreteerd als een teken van zwakte. Nu pleiten voor dialoog met de Russische president Vladimir Poetin terwijl hij in woord en daad onbetrouwbaar is gebleken, doet veeleer denken aan Einsteins definitie van waanzin: ‘Steeds opnieuw hetzelfde doen, maar toch een ander resultaat verwachten.’


Selectief eigenbelang

Er schort niet alleen iets aan het empirische argument, maar ook aan de opvatting dat het Westen Moskou niet had mogen provoceren met een ongebreidelde uitbreiding van de Navo en de EU. In de feiten klopt dat evenmin, het is à la Poetin de geschiedenis van de jaren 90 herschrijven én doelbewust de talrijke westerse initiatieven vergeten om Rusland in het Europees en internationaal systeem te integreren. Die inspanningen zijn pas gestopt in 2014, na de annexatie van de Krim. Maar zelfs als Poetin gelijk heeft: waarom wordt die redenering maar in één richting toegepast? Moet hij dan ook niet zelf pleiten voor diplomatiek overleg en afzien van elke actie die het Westen op stang kan jagen, en als hij dan toch een land binnenvalt, zich minstens aan de internationale rechtsregels houden? Het is toch vreemd dat de critici van de westerse aanpak daar nooit op hameren? Per slot van rekening is niet de EU of de Navo, maar Rusland deze oorlog begonnen.

Ten derde wordt het argument van het eigenbelang – dit is niet onze oorlog, we hebben in Oekraïne niets te zoeken en we zouden er beter alles aan doen om onze eigen veiligheid te bewaren – erg selectief toegepast. Als het over de levering van zware wapens gaat, zou het Westen zich afzijdig moeten houden. Maar de opvang van vluchtelingen binnen de EU kan dan weer wel. Alsof we daarmee geen externe conflictstof importeren en de druk op de interne cohesie van onze samenleving niet vergroten. Voor alle duidelijkheid: ik vind het volkomen terecht dat we de moeders met kinderen niet aan hun lot hebben overgelaten in de vrieskou aan de buitengrenzen van de EU. Maar dat was toch ook niet in ons eigenbelang? Op extreemrechts na heb ik de critici van het Westen toen niet gehoord. Erg geloofwaardig is dat niet.


Ethische keuze

Tot slot is de empathische houding ten aanzien van Poetin moreel laakbaar, zoals ik hier eerder argumenteerde (DS 5 maart). Voor de toeschouwer in een conflict is het gemakkelijk zich afzijdig te houden en zich in te leven in het standpunt van de dader. De critici vergeten blijkbaar dat het in de eerste plaats het slachtoffer toekomt om de grenzen van het conflict te bepalen. Als bovendien dat slachtoffer herhaaldelijk en expliciet om hulp vraagt en de oorlogsmisdaden zich intussen ongestraft opstapelen, dan lijkt de meest ethische keuze toch niet erg moeilijk. Zelfs als dat bijdraagt tot de escalatie en als de kosten verder oplopen, in Oekraïne en bij ons. Of moeten de rollen eerst worden omgedraaid vooraleer duidelijk wordt waar dit conflict fundamenteel om draait? Stel je eens voor dat het Westen nu voor een keer gewoon gelijk heeft.

Steven Van Hecke, hoofddocent Europese en vergelijkende politiek (KU Leuven)


DS, 06-05-2022