Nederland wordt dommer, en die trend moeten we ombuigen

Nelleke Noordervliet


Graag zou ik willen schrijven over de bevoogdende toon waarop 70-plussers worden toegesproken of over de angstaanjagende machinaties van China om de verantwoordelijkheid voor de pandemie te ontwijken of over de terugkeer van de natiestaat, maar ik kies voor een onderwerp dat over de toekomst gaat.

We willen dat Nederland een weerbare, verantwoordelijke bevolking heeft, die zich handhaaft op het wereldtoneel. Daarvoor moeten mensen goed worden opgeleid. Dat wil niet zeggen allemaal hoogopgeleid, maar opgeleid om het beste uit iedereen te halen, of je nu atoomgeleerde wordt of caissière.

Hebben we daar kans op? Gaat ons dat lukken?

De onderwijsinspectie publiceerde ‘De Staat van het Onderwijs 2020’. Ik heb het gelezen en het stemt me somber. Vrijwel op alle fronten gaat het achteruit. Het enige lichtpunt is dat meisjes het heel goed doen, maar dat komt vooral omdat jongens het veel slechter doen. Zijn de meisjes eenmaal klaar met hun studie, dan verdienen ze uiteindelijk minder dan jongens.

Het aantal zwakke en zeer zwakke scholen is toegenomen. Het particulier onderwijs, opgezet door ontevreden kapitaalkrachtige ouders, groeit. Het aantal schorsingen en verwijderingen is toegenomen. Schooluitval is toegenomen. Het zijn vooral jongens die het af laten weten.

De leerlingen zijn best tevreden met hun leven, maar slecht gemotiveerd om te leren. De leesvaardigheid is afgenomen. De hogere denkvaardigheid waarmee op teksten wordt gereflecteerd is afgenomen. We zitten onder het Europees gemiddelde.


Een kwart kan straks geen boek meer lezen

Dat is dramatisch. We hebben straks een bevolking waarvan een kwart geen boek meer kan lezen en geen krantenstuk meer snapt. Een eenvoudige toespraak van de minister-president gaat hen boven de pet.

Al deze cijfers stammen uiteraard van voor de komst van corona. We hebben vol bewondering gezien hoe alert het onderwijsveld reageerde op de sluiting van de scholen. Binnen de kortste keren zaten de leerlingen die een computer bezaten achter het scherm en kregen les van hun eigen leraren, die al experimenterend een nieuwe lesvorm en nieuwe didactische en pedagogische processen toepasten. Maar of dat alle scholen en met name de zwakke en zeer zwakke scholen lukte?

Mijn kleindochter zei dat ze meer en efficiënter leerde. Ze ambieert zelfs cum laude over te gaan. Ik weet niet of ze daartoe gekomen zou zijn in de normale klassesituatie, waar ze naar eigen zeggen wel last heeft van die klierige jongens.

Dat is op zichzelf niets nieuws. Ook toen ik nog lesgaf, eisten de jongens de meeste aandacht op, maar waren zij bepaald niet de ijverigsten. Voor een aantal leerlingen schijnt de rust motiverend te werken. Ze zijn geconcentreerder en meer geïnteresseerd in onderwerpen, zoeken er zelf meer over uit. Ze worden niet afgeleid door drukte en groepsgedrag. Dat zijn degenen die sowieso in het onderwijs tot hun recht komen. Dat zijn de jongens en meisjes naar wie je als leraar geen omkijken hebt, maar die je juist graag nog een extra stimulans geeft, om verder te gaan, beter te worden.


Als de resultaten teruglopen schiet de school tekort

Heel veel, te veel andere leerlingen vallen uit de boot. Ze zetten de leraar op mute, de smartphone is druk in gebruik, het huiswerk wordt afgeraffeld. Of erger nog: er is thuis geen computer en de leerling is onbereikbaar voor de school. Tegen de tijd dat er examen moet worden gedaan worden ze wakker en beseffen ze dat onderwijs ergens voor dient en ergens toe moet leiden en dat ze zelf verantwoordelijk zijn voor hun toekomst. Prompt krijgt de leraar, de school, de omgeving de schuld van hun falen. En daar zit wel iets in. Als de resultaten teruglopen schiet de school tekort. Zo simpel is het.

Overal waar het misgaat, zowel bij de leerlingen als bij de scholen, zijn organisatie en motivatie essentieel. Aan het rapport van de onderwijsinspectie zou ik heel graag een studie naar motivatie en ambitie gekoppeld willen zien. En een plan om de trend om te buigen. Betere docenten opleiden! Meer discipline op school en thuis! Waarom hebben ze dat in Estland wel en hier niet?


Blog Trouw, 02-05-2020 (Nelleke Noordervliet)