Trump leidt ons af van het echte probleem van de VS


Frans Verhagen zag het afgelopen jaar hoe de realityshow van president Donald Trump steeds spannender werd. En dat was nog niet eens het meest verontrustende.


Als beeld kun je het te ver oprekken, maar het is zo gek nog niet om het einde van twee jaar Donald Trump te kenschetsen als season finale. Trump behandelt zijn presidentschap als een realityshow en op de valreep werden we getrakteerd op een stortvloed aan ontwikkelingen die garanderen dat de show hoge kijkcijfers houdt.

Medewerkers krijgen ontslag, stappen op of blijken corrupt. De nieuwe stafchef is een machtsgeile super-opportunist. Twee oorlogen worden afgelast, de Federal Reserve wordt uitgekafferd, de beurs duikelt, loopjongens verdwijnen in de cel. De hoofdrolspeler foetert op iedereen. Hij ziet overal verraders en samenzweringen, omringt zich met hielenlikkers en laat zich influisteren door buitenlandse potentaten. Onder druk van roeptoeterende mediatypes sluit hij de overheid. Trumps ‘liefdadigheidsorganisatie’ doet aan ordinaire zelfverrijking, betalingen aan dames zijn illegaal en niemand weet welke rol de onderzoeker op de achtergrond volgend seizoen gaat opeisen. Ademloos kijken we toe.

Stap terug, en wat je ziet is geen goed gescripte show, maar chaos. Wat heet chaos, het is veel erger. Hier is sprake van radicale destructie, sloopwerk. Diep verontrustend is de uitholling van de statuur van het presidentschap. Als het een rol is, dan heeft Trump geen idee hoe die te vervullen. Hij is onbeschoft, impulsief en gespeend van enige gratie. Hij tweet roekeloos en trapt na. Hij liegt vaker dan dat hij de waarheid spreekt en heeft geen moreel kompas. Trump legitimeert racisten, neonazi’s en antisemieten.


Verslavingscrisis

Structureel schadelijk is de averij aan de Amerikaanse democratie. Een president die de rechterlijke macht besmeurt, onafhankelijke media zwartmaakt en fysiek bedreigt, justitie ziet als persoonlijk advocatenkantoor, het leger inzet voor zijn verkiezingscampagne, de CIA afvalt en de FBI verdacht maakt, het kiesrecht ondermijnt: Donald Trump is een kwaadaardige kanker in Amerika’s democratie.

De economie draait nog goed, zo goed dat de Federal Reserve de rente verhoogt. De beurs loopt vooruit op slecht nieuws en reageert negatief op chaotisch en paniekerig gedrag van de regering. Onderbelicht blijven de schulden van ondernemingen, opgehoopt in tijden van lage rentes, en een oceaan aan steeds problematischer studentenschulden. De arrogante techreuzen nodigen uit tot antitrustonderzoeken.

Trumps belastingverlagingen veroorzaken een gigantisch begrotingstekort dat de overheid voor jaren zal verlammen. Van het broodnodige infrastructuurplan is niets terechtgekomen. Er wordt onvoldoende geld en aandacht besteed aan de verslavingscrisis die meer dan zeven miljoen mensen treft en jaarlijks 70.000 doden kost. Er is geen onderwijsbeleid. Obamacare is ondermijnd maar bepaald niet vervangen door ‘iets veel beters’.

Minder zichtbaar is Trumps afbraak van de federale overheid. Op vrijwel alle ministeries benoemde hij tegenstanders van het daar gevoerde beleid, vaak lobbyisten voor specifieke belangengroepen. Dat de Republikeinen twee zetels claimden in het Supreme Court en de benoeming van conservatieven op lagere niveaus garanderen een plooibare rechterlijke macht.


Poetin als lachende derde

Voor de wereld is Amerika’s buitenlands beleid meer zichtbaar en meer bedreigend. Het is gebaseerd op Trumps gutfeeling én lang gekoesterde obsessies. Kort samengevat: de 75 jaar oude samenwerking op wereldniveau, gesponsord en gestuurd door Amerika loopt op haar einde. De eerlijkheid gebiedt vast te stellen dat dit ook zonder Trump gebeurd zou zijn. De wereld is veranderd, de Amerikaanse rol daarin is veranderd, beleid moet volgen. Maar diepere gedachten over wat ervoor in de plaats moet komen, heeft deze president niet.

President Barack Obama had al geconcludeerd dat Amerika weinig te zoeken of te beïnvloeden heeft in het Midden-Oosten. Trump mag geobsedeerd zijn met het ongedaan maken van Obama’s beleid, met de terugtrekkingen uit Syrië en Afghanistan volgt hij diens voorbeeld. Een verschil is dat Obama een visie had over de rol van Iran, terwijl Trump dat land economisch de oorlog heeft verklaard. Tegelijkertijd heeft Trump zich opgeknoopt aan een moorddadig Saudi-Arabië en een fier egocentrisch Israël.

De Atlantische relatie, door Trump geminacht, werd in al zijn absurditeit samengevat door minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo, die de bondgenoten opriep het eigen belang te behartigen, net als Amerika, en dat vooral gezamenlijk te doen. Trumps dierbare Poetin is de lachende derde, maar het moet gezegd: enig zelfbewustzijn van de bondgenoten was niet ongewenst. Het meest doordachte beleid lijkt dat tegenover China. Trumps handelsoorlog heeft als bijkomend effect dat president Xi Jinping tegen zijn problemen aanloopt. Een confrontatie dreigt. Trumps liefde voor de Noord-Koreaanse leider Kim Jong-un lijkt bekoeld, althans van Kims kant.


Teloorgang van de VS

Welbeschouwd zien we een vrij consistent uitgevoerd America first-beleid. Dat mag ons niet bevallen, het is wellicht niet verstandig, maar onvoorspelbaar is het niet. De rest van de wereld moet nu voor zichzelf denken. Het gepraat over adults in the room was geheimtaal voor: er waren altijd mensen die dachten zoals wij, zodat alles bij het oude kon blijven. Paniek volgt als zij verdwijnen, maar de werkelijkheid is dat we hier meer zien van de toekomst dan we zouden wensen.

Het is misleidend om Trump de maat van alles te maken. Hij is meer een symptoom. Als we te veel op de man focussen, missen we het echte probleem. Verontrustender is de teloorgang van de VS. Misschien was het onvermijdelijk dat een wereldmacht op leeftijd implodeerde, misschien versterkte het winnen van de Koude Oorlog Amerika’s slechtste impulsen. Kan een land met zoveel binnenlandse problemen, zoveel ongelijkheid en polarisatie, geleid door zoveel talentloze zelfpromotors, zichzelf aan de haren omhoog trekken, laat staan de wereld leiden?

Met die vraag in het achterhoofd lijkt het haast frivool terug te keren naar Trumps realityshow. Een onthechte, in de eigen leugens gelovende president kan ondenkbare schade aanrichten. ‘Ik ben de enige die het kan doen’, oreerde Trump tijdens zijn verkiezingscampagne. Inmiddels is hij zo vereenzaamd dat hij inderdaad steeds meer alleen staat. Tegelijkertijd barst de man van het zelfvertrouwen, al betreft het vooral de zekerheid van de narcist die weet dat hij des te meer gelijk heeft naarmate iedereen daar anders over denkt.

Wat we zeker weten in deze zee van chaos is dat het volgende seizoen opnieuw spannend zal zijn. De season finale was opwindend, om het zacht uit te drukken. De hoofdpersoon slaat wild om zich heen. Wordt vervolgd.

Frans Verhagen, Amerika-journalist


DS, 29-12-2018