’Hoe deel je Irak op? Met een zaag?


Irak is sinds de Amerikaanse invasie geleidelijk gefragmenteerd, zegt de Amerikaanse filmer James Longley na twee jaar verblijf in het land.


„Irakezen proberen de logica te zien van een situatie die niet logisch is. Dan komen ze vanzelf met allerlei samenzweringstheorieën.” Regisseur James Longley (1972) woonde na de Amerikaanse invasie van 2003 (waar hij zelf tegen was) twee jaar in Irak, bij soennieten, sjiieten en Koerden, en maakte een film over de ’fragmenten van Irak’.

Longley ervoer hoe Irakezen steeds negatiever werden over de Amerikanen, die van bevrijders bezetters werden. „In het begin was er optimisme. Maar toen ze zagen dat er niets gebeurde, verdween dat. Ik denk dat het incompetentie was van de Amerikanen, maar de Irakezen begrepen niet waarom er geen verbetering kwam. En dan ontstaat de gedachte dat het opzet is, dat de Amerikanen Irak en de regio willen vernietigen.”

Zijn film illustreert dat. „Saddam pakte alles, 35 jaar lang. En nu de Amerikanen, die zijn nog erger”, zegt een soennitische man in Bagdad daar. „Ze komen ons leren wat westerse democratie is: doden, verjagen, martelen, arresteren zonder aanklacht”, preekt een sjiitische mollah van Moktada al-Sadrs beweging. „Amerika is de vijand van God”, scanderen Al-Sadrs mannen die hun doden begraven na een confrontatie met coalitietroepen.

Longley is even in Amsterdam omdat zijn film op het Amnesty Filmfestival draaide. Die toont hoe het verzet tegen de Amerikanen er bij de Iraakse sjiieten wordt ingepeperd. „Wie is de agressor? Gingen wij de oceaan over naar de VS, of kwamen zij hier?” oreert een mollah. En: „We zullen voor hun tanks gaan zitten om te laten zien dat we ons lot in eigen hand nemen.”

En ook hoe dat anti-Amerikanisme de tegenstellingen tussen de verschillende Iraakse groepen versterkt. De Koerden, die de Amerikanen steunden tegen Saddam, krijgen dat nu op hun brood. „Nu zijn de Koerden de godslasteraars, wij haalden de VS naar Irak”, zegt een oude Koerd. „Ze zeggen: we onthoofden alle Koerden.”

Een Koerdisch jongetje vraagt: „Hoe doe je dat, een land opdelen? Met een zaag?” De elementen van de breuk tussen de groepen zitten in de film, en zijn alleen maar versterkt sinds de aanslag op de Gouden Moskee in Samarra van vorige maand. De tegenstelling tussen sjiieten en soennieten is voor de Amerikanen inmiddels een groter probleem dan de opstandelingen en hun aanslagen, zei de Amerikaanse stafchef generaal Abizaid vorige week. De sleutel om een burgeroorlog te voorkomen is de vorming van een regering, stelt defensie-minister Rumsfeld.

Maar zover is het voorlopig niet, want de Iraakse president Talabani zag zich gedwongen de eerste parlementszitting weer uit te stellen. De sjiieten, die de meeste zetels hebben, liggen dwars omdat ze niet willen toegeven aan de eis van de Koerden en soennieten om met een andere kandidaat voor het premierschap te komen dan de huidige premier Jaafari.

In Bagdad spreken verontruste burgers van een coup: Jaafari en Al-Sadr zouden nu in feite de macht in handen hebben. Complottheorie? „Ik weet dat sommige mensen hem kwijt willen, maar Jaafari heeft die verkiezingen toch gewoon gewonnen?” werpt Longley tegen. Hij blijkt somber over de toekomst van Irak. „Ik weet niet of dat kind gelijk heeft, of Irak niet op te delen is. Want de sjiitische leider Al-Hakim heeft zich voor een eigen sjiitische deelstaat uitgesproken, en voor de Koerden is een eigen staat in feite alleen nog een formaliteit – zeker als er een burgeroorlog komt.”

Met een sjiitische staat in de zuidelijke provincies en een Koerdische in de noordelijke, is Irak verleden tijd, en zijn de soennieten de grote verliezers. „God staat altijd aan de kant van de winnaar”, besluit een oude Koerd de film.


Trouw, 13-03-2006

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB