Peking rolt het sociale kredietsysteem uit: 'Zonder score kun je straks niets meer'


Als je bloed geeft, krijg je extra punten, maar als je spiekt op je examen gaat je score omlaag. Met de invoering van een individuele kredietscore wil de Communistische Partij van de Chinezen betere burgers maken.


Het meisje achter de balie van het stadskantoor is in haar nopjes. Haar bloeddonatie van vanochtend is net bijgeschreven in haar kredietscore. Die is nu 1020. Ze schuift haar telefoon over de balie om te laten zien dat ze nog maar twintig punten is verwijderd van een upgrade naar de categorie A+-burgers.

De stad Suqian is een nette, groene, middelgrote stad in de oostelijke provincie Jiangsu. De kantoorgebouwen ogen minder grijs dan in andere Chinese steden. De om en nabij een miljoen inwoners lopen graag voor op de massa, en de regering in Peking waardeert dat. Ze benoemde Suqian tot 'modelstad' waar het gaat om het sociale kredietsysteem.

Iedere inwoner krijgt 1000 punten en begint in de A-klasse. Een goede daad, zoals bloed geven, levert punten op. Genoeg punten en je wordt bevorderd naar de AA-klasse - het systeem loopt van D tot AAA. Een verkeersovertreding of een onbetaalde rekening bij het elektriciteitsbedrijf kost punten. Wie zich goed gedraagt, krijgt korting op een busabonnement of een bibliotheekkaart. Minder voorbeeldige burgers moeten bijvoorbeeld hogere borg betalen voor een behandeling in het lokale ziekenhuis.

Dagelijks krijgt de jonge ambtenaar, die haar naam niet wil geven vanwege de gevoeligheid van het onderwerp, zo'n honderd mensen aan haar balie die meer willen weten over hun score. Als ze met hun telefoon de QR-code scannen die in een fotolijstje voor haar staat, zien ze meteen hoe het werkt. En om het de ambtenaar makkelijk te maken, staat er nu ook een computer die mensen een uitdraai geeft van hun persoonlijke gegevens.

Een mevrouw met rode oorbellen en een wit jasje trekt rap zo'n uitdraai uit de machine, die iets weg heeft van een geldautomaat. Het is een soort Chinese variant op de Nederlandse verklaring van goed gedrag. 'Ik heb een hygiëneverklaring nodig want ik ga een restaurant openen', zegt ze terwijl ze met grote passen naar het volgende loket snelt. Een andere vrouw, met naast haar een jongen met een soort Elvis-coupe, vertelt dat ze een kapsalon opent. 'Of het nu nut heeft of niet, de overheid wil nu eenmaal dat ik een kredietverklaring laat zien.'


Overtredingen

Al sinds 2014 wordt van bedrijven een kredietscore bijgehouden. Wie zich schuldig maakt aan wanbetaling of slechte service krijgt een lagere score, wat gevolgen heeft voor de kredietwaardigheid van het bedrijf. Sinds april 2018 heeft de stad het systeem uitgebreid naar particulieren. In eerste instantie door dezelfde elementen te beoordelen: wie schulden heeft of overtredingen begaat, voelt dat in zijn score. Om de bevolking te laten wennen, ligt de nadruk op de beloning voor goed gedrag, wat de score een soort spelletje maakt: hoera, tien punten erbij dankzij bloeddonatie!

Een rondje door de stad leert dat veel inwoners van de score gehoord hebben, maar er nog niet het fijne van weten. De informatie is dan ook nogal summier. Op grote schermen worden mensen opgeroepen hun score bij te houden. 'Zonder score kun je straks niets meer', luidt de boodschap die op rode spandoeken in de stad hangt.

In 2020 moet de kredietscore in heel China zijn uitgerold. Lokale overheden mogen intussen een eigen kredietsysteem invoeren, terwijl Peking uitzoekt hoe het zo'n landelijke kredietscore juridisch waterdicht maakt.

De kredietscore verwerkt rechtbankuitspraken en overheidsinformatie, zoals veroordelingen en openstaande schulden. In de toekomst zullen steeds meer factoren meetellen. Ook kleine 'fouten' zoals spieken op je examen, vuilnis naast de vuilnisbak gooien of ruzie maken met een ambtenaar leidt dan tot puntenaftrek. En wie een hulpbehoevende bejaarde naar de overkant van de straat helpt of vrijwilligerswerk doet, krijgt pluspunten.

Onbetrouwbare burgers worden niet meer toegelaten tot sommige restaurants of hotels, krijgen alleen nog maar een internetabonnement met lage surfsnelheid. En last but not least: welke werkgever wil nu een werknemer met een lage score?


Data van Alibaba

Watertandend kijkt de Chinese regering naar de enorme stroom beschikbare data waarover techbedrijven zoals Tencent, Baidu en Alibaba beschikken. Ze weten naar welke restaurants je gaat, wie je ontmoet, wat je koopt, wat je in een ziekenhuis komt doen en ga zo maar door.

Zhima (Sesame Credit) van winkelplatform Alibaba is de meest bekende van de kredietscores die zijn uitgerold door commerciële bedrijven. Vijf elementen, waaronder het uitgavenpatroon en creditcardbetalingen, worden beoordeeld. Krediet is er voor verstandige keuzes: luiers in plaats van bier, bijvoorbeeld. Maar Zhima beoordeelt ook hoe betrouwbaar je vrienden zijn en hoe snel je je rekeningen betaalt.

Chinezen hebben best iets over voor hun veiligheid, maar ze willen geen vervelende telefoontjes of berichtjes van verkopers. Ze vrezen voor meer 'spam' als hun gegevens niet goed beschermd worden. Voor de regering zijn weinig mensen bang: 'Die weet toch al alles van me', is een veelgehoorde uitspraak. Kritische geluiden zijn er weinig, al was het maar omdat kritiek gevolgen kan hebben voor - juist, die kredietscore.

Kritiek op het systeem komt vooral uit het buitenland. Alibaba zegt alvast geen informatie uit zijn systeem te delen met de overheid. De vraag is hoelang nog, want Peking wil ook persoonlijke kenmerken beoordelen in de score. Boeken van Xi Jinping lezen, meedoen aan partijactiviteiten, sporten en gezond eten maakt je een betrouwbaarder, beter burger dan iemand die online zoekt naar pornografie of eindeloos computerspellen speelt.

Er zijn nauwelijks grenzen aan de data die de regering kan vergaren, maar niet alle methodes zijn even gangbaar. Op bijna ieder kruispunt in Suqian hangen bijvoorbeeld camera's met gezichtsherkenning. Ze registreren voetgangers en fietsers die niet stoppen voor het rode licht. Grote schermen bij het stoplicht tonen beelden van de overtreding van een mevrouw met kort haar. Ze lacht vrolijk bij het oversteken, zo is te zien op de sterk ingezoomde foto. Op de pasfoto ernaast, uit de burgerregistratie, had ze nog lang haar en kijkt ze een stuk ernstiger.

De politie kan met meer dan 93 procent zekerheid zeggen dat dit mevrouw Jin is, die hier het stoplicht negeert. De naam en het adres van de vrouw staan bij de foto - - hier en daar zijn karakters zwart gemaakt om ze te anonimiseren. De overtreding kost haar enkele tientallen kredietpunten.

Naast het kruispunt staat een wat gammele bus waar bloeddonaties worden afgenomen. Cai Guangjun (50) geeft regelmatig bloed, vertelt hij. Dat de punten die hij verdient met de donatie automatisch worden bijgeschreven in zijn score, wist hij niet. Gaat hij naar het stadskantoor om de code te scannen en inzage te krijgen in zijn gegevens? Hij haalt zijn schouders op. 'Dat is best ver weg. Ik moet werken.'

Mensen werden met de liberalisering van de economie individualistischer. De Partij verloor invloed, die ze nu hoopt terug te nemen door te belonen en te straffen - als een pavlovreactie zullen burgers streven naar een hogere score.

Het spitsuur begint en het is een chaos op het enorme kruispunt. Een politieagent in een geel hesje probeert het verkeer in goede banen te leiden. Hij haalt het fluitje even uit zijn mond. Nee hoor, hij is niet bang dat hij zijn baan straks kwijt is, zegt hij vanonder de klep van zijn pet. De kredietscore die aan de camera's en de monitors gekoppeld is, kan verkeersdeelnemers maar ten dele in het gareel dwingen. Het blijven immers mensen, met menselijke reacties. 'Als auto's of voetgangers door rood rijden of lopen, kan ik ze terugfluiten. Ik kan voorkomen dat het mis gaat.'


Knack, 25-07-2018 (Eefje Rammeloo)

Bijgesloten Plaatje(s)