Fukuyama en het einde van de ironie


De Amerikaanse politicoloog Francis Fukuyama. "In de comfortabele periode die volgde op de val van de muur, dus na het Einde van de Geschiedenis, zoals Fukuyama het in 1989 uitdrukte, is een generatie opgegroeid die alles wel best vond, want alles was ook best."


Er was een acteur die 330 rondjes om het Stedelijk Museum in Amsterdam ging lopen, er was sprake van 'cognitieve plattegronden' en 'paradigmatische verschuivingen', en Francis Fukuyama was de hoofdspreker - ik kan niet ontkennen dat ik deze week met enige huiver naar het symposium 'Metamodernisme' toog. Vaagpraat en een kapot-geciteerde beroemdheid, ik had er niet veel zin in.

Maar ik had me vergist, in elk geval voor dat deel van het programma dat ik bij kon wonen. Er werden behartenswaardige dingen gezegd, en aan de hand van de onleesbare aantekeningen die ik in het duister maakte, volgt hier een soort verslag.

Wat het metamodernisme betreft, dat bleek een uitvinding van twee Nederlandse cultuurfilosofen, Timotheus Vermeulen en Robin van den Akker. Ze praatten misschien een beetje raar, maar hun boodschap was deze: in de comfortabele periode die volgde op de val van de muur, dus na het Einde van de Geschiedenis, zoals Fukuyama het in 1989 uitdrukte, is een generatie opgegroeid die alles wel best vond, want alles was ook best.


Grote verhalen

Vrede en welvaart spraken vanzelf, oorlogen waren ver weg, zelfs ideologisch viel er niets meer te vechten. Grote woorden waren besmet, ironie was het antwoord op alles. Maar toen kwam nine eleven, vervolgens de kredietcrisis, en nu hebben we Poetin en Islamitische Staat: het postmoderne niks voldoet niet langer als antwoord op de realiteit. Maar het wantrouwen in de levensbeschouwelijke en politieke 'grote verhalen' is niet zomaar verdwenen en daarom is het metamodernisme een 'tussenin-beweging'.

Afgezien van het woordgebruik: dit klonk aannemelijk. Waar grijp je op terug als alles is verdampt? En daar kwam Fukuyama te hulp. Zijn stelling dat met het echec van het communisme de ontwikkeling van het politiek-ideologische denken een eindpunt heeft bereikt, is vanwege de parmantige formulering vaak belachelijk gemaakt. Maar als je hem hoort uitleggen waarom hij denkt dat de fundamenten van de moderniteit - politieke verantwoording, effectief bestuur en rechtstaat - in intellectueel en moreel opzicht nog altijd onverslaanbaar zijn, is het moeilijk het niet met hem eens te zijn.

Natuurlijk, de westerse democratieën, die uit die moderniteit zijn voortgekomen, worden van alle kanten belaagd, maar dat wil niet zeggen dat de belagers met een sterk, aansprekend alternatief komen. Het nationalisme van Rusland, de autocratie van China, de theocratie van IS, ze zijn in opmars, ze bedreigen ons in verschillende mate, maar geen van alle bieden ze perspectieven die de wereld inspireren. Was het communisme nog een heilsleer die ook het Westen had kunnen verleiden, dat geldt niet voor de huidige uitdagers van de democratie. Zo sterk is de concurrentie niet.


Cynisme

Het gevaar komt nu wellicht meer van binnenuit, in de vorm van de ironie, het tussen aanhalingstekens zetten van alles wat er toe doet. Ik denk aan de cynische manier waarop de politiek door een groot deel van de media wordt verslagen, en aan de even cynische manier waarop de politiek vaak wordt bedreven, zowel in Den Haag en Brussel als Washington.

Als idealen onzichtbaar worden door politiek effectbejag en technocratisch bestuur, als de rechtsstaat opzij wordt geschoven door degenen die hem moeten verdedigen, waar moeten de burgers dan hun geloof in de democratie vandaan halen? Daarvoor zijn mensen nodig, bedacht ik in het Stedelijk, die grote verhalen kunnen en durven vertellen. Zoals Eberhard van der Laan vorige week in zijn Abel Herzberglezing.
http://www.trouw.nl/tr/nl/4492/Nede...Amsterdam.dhtml


Blog Trouw, 299-09-2014 (Stevo Akkerman)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB