De prijs van een kamerzetel


Als je de eenmanspartijtjes van Jean-Marie Dedecker en Mischaël Modrikamen buiten beschouwing laat, kostte een Vlaamse Kamerzetel in juni 2010 gemiddeld 43.700 stemmen, een Franstalige slechts 35.600 stemmen.


Over zéér geruime tijd zal de burger in een officieel document kunnen nagaan hoeveel de verschillende partijen en kandidaten hebben uitgegeven voor de voorbije verkiezingscampagne. Dan kunnen we door te vergelijken met de uitslag ook uitpluizen hoeveel euro een Kamerzetel gemiddeld heeft gekost. Maar in afwachting daarvan kunnen ook andere kosten worden berekend: hoeveel stemmen zijn er nodig om een zetel in de wacht te slepen? Het hoeft niet te verbazen dat de verschillen tussen de partijen groot zijn. Wel verrassend: er blijkt zelfs een krasse ongelijkheid te bestaan tussen de kostprijs van een 'Vlaamse' en die van een 'Franstalige' zetel. Daar komen onvermijdelijk wat cijfertjes bij te pas.

Bij de federale verkiezingen van 13 juni 2010 behaalde de N-VA 1.135.617 stemmen, en daarmee 17,4 procent van het aantal geldig uitgebrachte stemmen (op nationale schaal) en 27 zetels in de federale kamer. De PS behaalde 894.543 stemmen ofte 13,7 procent, en sleepte daarmee 26 zetels in de wacht. Mag je daaruit afleiden dat één Kamerzetel 241.074 stemmen kost, of 3,7 procent? Geenszins. Want kijk: met 4,8 procent van de stemmen (313.047 stemmen) behaalde Ecolo 8 zetels. Met 4,4 procent (285.989 stemmen) kreeg Groen! er slechts 5. Is 0,4 procent van de stemmen dan plots drie zetels waard? Dat zouden ze wel gewild hebben, die 'kleintjes' die helemaal buiten de prijzen vielen met nochtans méér dan 0,5 procent, zoals de PVDA-PTB (alias de Amadezen) of de RWF (Rassemblement Wallonie-France, die opkomt voor aansluiting van Wallonië bij Frankrijk). Maar zo werkt het niet.

Wat kosten drie zetels dan wel? Als je de Franstalige christendemocraten vergelijk met (horresco referens, zou Bart De Wever zeggen, en voor één keer Joëlle Milquet met hem) het Vlaams Belang, dan blijkt het verschil tussen 9 en 12 zetels te steunen op een verschil van 146.256 stemen of 2,3 procent.

Andere cijfers? De Franstalige liberalen veroverden 18 zetels met 9,3 procent van de stemmen (605.617 stemmen), hun Vlaamse neven slechts 13 zetels met niet eens 42.000 stemmen minder (en 8,6 procent van het totaal). Die 18 MR-zetels voor 9,3 procent staan overigens in merkwaardig contrast met de 13 zetels die de SP.A behaalde... met 9,2 procent (en niet eens 3000 stemmen minder).

En zo kan een mens nog wel even doorgaan, maar dat hoeft gelukkig niet. We zijn nu ook wel nieuwsgierig genoeg geworden om eens een gemddelde te berekenen. Dat is al frustrerend genoeg.

Wanneer je immers de eenmanspartijen van Jean-Marie Dedecker en Mischaël Modrikamen even buiten beschouwing laat (omdat zij veel duidelijker dan andere het slachtoffer werden van de kiesdrempel), dan blijkt dat aan Vlaamse kant 3.803.029 stemmen nodig waren voor 87 Kamerzetels, aan Franstalige kant 2.173.648 stemmen voor 61. Met andere woorden: aan de ene kant van de taalgrens kost een zetel gemiddeld 43.712 stemmen, aan de andere kant slechts 35.633.

Toch niet weer een communautaire tegenstelling zeker? Toch niet weer een onverklaarbare transfer? Uiteenlopende kosten van identieke blindedarmoperaties of bloedanalyses zijn al ergerlijk genoeg: wordt het Belgisch Parlement, het ontmoetingsorgaan bij uitstek, nu ook al een bron van onenigheid? Zijn er geen eenvoudige of tenminste objectieve verklaringen voor?

Natuurlijk zijn die er. Maar de kiesdrempel hoort daar niet bij. Precies omdat die tot heel drastische vertekeningen van het resultaat kan leiden, zijn de stemmen van Lijst Dedecker (150.577 voor 1 zetel) en de Parti Populaire van Modrikamen (84.005 stemmen voor 1 zetel) niet in bovenstaande cijfers verrekend. Als dat wél was gebeurd, zou het eindresultaat trouwens nog wat krasser zijn geweest: dan zou een Vlaamse zetel 44.900 stemmen kosten, een Franstalige 36.400. Nee, eigenlijk is het simpel. Té simpel wellicht.

Het aantal zetels dat in een kieskring te verdelen valt, wordt bepaald aan de hand van het aantal inwoners. Let wel: alle inwoners, ook de niet-kiesgerechtigde. Mocht men het aantal zetels toewijzen volgens het aantal kiesgerechtigden, dan krijgen we wel enkele verschuivingen. In Henegouwen zouden bijvoorbeeld twee zetels minder te verdelen vallen, in West-Vlaanderen twee meer; in Namen één meer, in Antwerpen ook; en in Brussel-Halle-Vilvoorde twee minder.

Nu hoef je echt geen politologie gestudeerd hebben om meteen te begrijpen waar die verschuiving vandaan komt: omdat in de ene kieskring beduidend méér mensen wonen die niet (of nog niet) kiesgerechtigd zijn dan in een andere. Het is ongetwijfeld een nobele gedachte dat die mensen evengoed in het parlement vertegenwoordigd moeten zijn, aangezien zij evengoed de gevolgen ondergaan van wat daar wordt beslist. Maar... kun je hen dan niet beter gewoon stemrecht geven? Sta even stil bij deze gedachte, en proef de ironie die erin schuilt: wie tegen de snel-Belgwet is, helpt daarmee eigenlijk het onevenwicht in stand te houden waardoor een parlementszetel in Wallonië of in Brussel minder kost dan in Vlaanderen.

Men zou dat onevenwicht echter ook op een heel andere manier kunnen wegwerken. Iedereen weet dat je in de praktijk hoegenaamd geen boete hoeft te vrezen wanneer je het vertikt je burgerplicht te gaan vervullen. Waarom zou de overheid dan niet- als ze dan toch die idiote opkomstplicht in stand wil houden - de plichtsgetrouwe burgers belonen, in plaats van de andere te bedreigen met een sanctie die louter theorie blijft? Dat lijkt niet alleen pedagogisch verantwoord maar ook logisch. Je zou dan, veel tastbaarder dan nu, duidelijk kunnen maken dat de thuisblijvers ongelijk hebben.

Want als men de parlementszetels zou toekennen op grond van het percentage kiesgerechtigden dat ook écht is komen opdagen (in politologenjargon: de participatiegraad), dan zou je namelijk nog eens andere cijfers krijgen. Dan zouden in de Vlaamse kieskringen (zonder B-H-V) 84 zetels te verdelen vallen (in plaats van 79 nu), in de Waalse kieskringen 47 (tegenover 49 nu), en in B-H-V 19 in plaats van 22. Voor wie dat weten wil: aangezien in Halle-Vilvoorde afzonderlijk de participatiegraad (met 89,8 procent) duidelijk hoger ligt dan in de 19 Brusselse gemeenten (met 83 procent de laagste van het land) zouden er zeker evenveel Vlaamse verkozenen zijn als nu.

Een zetel of vijf méér of minder... Moet je daarvoor het hele kiesstelsel herzien? Dat hangt er maar van af. Als je ziet hoeveel geld partijen uitgeven om uiteindelijk een zetel of twee, drie te veroveren of te bewaren, dan vraag je je toch af waarom de Vlaamse partijen met z'n allen vijf of zes zetels domweg laten liggen.

Want precies door de omvang van het onevenwicht speelt het wegwerken daarvan in het voordeel van alle Vlaamse partijen. Dat kan trouwens gebeuren via een eenvoudige wetswijziging, waarvoor niet eens een bijzondere meerderheid nodig is (net zomin als die nodig is om B-H-V te splitsen). Je kunt je haast niet voorstellen dat iemand bezwaar zou hebben tegen zo'n eminent democratische maatregel. Hoewel.

Misschien vinden Franstalige partijleiders zo'n aanpassing toch maar niks. Want de cijfers liegen er niet om. Eén MR-zetel kostte gemiddeld 33.600 stemen; een van de PS 34.400; Ecolo had voor een zetel gemiddeld 39.100 stemmen nodig. Alleen het CDH nipt méér dan 40.000. Bij de Vlaamse partijen kwam de CD&V er het goedkoopst af met gemiddeld 41.646 stemmen voor een zetel, terwijl de N-VA en het Belang beide iets boven de 42.000 zaten. De Open VLD had gemiddeld 43.300 stemmen nodig, en de SP.A zelfs 46.300. Groen! betaalde (afgezien van de LDD) de hoogste prijs met gemiddeld meer dan 57.000 stemmen. De partij vertegenwoordigde met haar vijf zetels in de federale Kamer niet eens 30.000 kiezers minder dan de acht zetels van Ecolo.

Hoe zei CVP-medestichter Michiel Vandekerckhove het destijds ook weer, voor hij gedegouteerd de politiek verliet? 'België is gebouwd op het geduld van de Vlamingen'.

Edi Clijsters, ex-academicus, ex-journalist, ex-diplomaat


Knack, 04-08-2010

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB