Het recht op spektakelactivisme


Elf milieuactivisten raakten donderdag binnen op de EU-top in Brussel, ontvouwden hun spandoeken en werden gearresteerd. Wat moesten ze dan doen, vraagt JORIS VERHULST, thuisblijven en een persbericht rondsturen?


Wanneer Bart en Tom in de jaren negentig op schalkse wijze de hele Sabena-beveiliging in hun onderbroek zetten voor de ogen van ongeziene marktaandelen zondagavondkijkers, dan zijn niet zij, maar wel de verantwoordelijken voor die beveiliging kop van jut. Wanneer een tweetal Kempenzonen de ene na de andere viplounge en backstage binnenbreken en hun samenzweerderig verslag daarvan uitzenden op tv, dan is dat alleen maar goeie televisie. Wanneer een Colgate-koppel breed glimlachende foto's van zichzelf, ongenodigd aanwezig op een staatsdiner van Obama op het internet gooit, zijn het niet zij, maar wel de geheime dienst zelf die aan een onderzoek onderhavig zijn. En wanneer ikzelf, in eender welk Belgisch provinciestadje, de koffer van mijn wagen niet op slot doe, kan ik daarvoor beboet worden door een toevallig passerende, overijverige straatagent. En niet dus die agent omdat die mijn kofferbak probeert te openen.

Maar wanneer een groepje groene activisten de beveiliging van een top van Europese regeringsleiders omzeilt, en mee aan de rode loper kan aanschuiven, is dit schijnbaar in geen geval te wijten aan een kwakkelende beveiliging, maar wel aan de grote boze activisten zelf. Hoewel het misschien niet mooi is om mensen te citeren die wellicht reageerden in het heetst van de strijd, kan ik het niet laten, wetende dat mijnheer de Coninck, naast commissaris van de Brusselse politie, die instaat voor de veiligheid van deze top, ook woordvoerder is van deze Brusselse politie. In een interview op Radio 1 luchtte hij zijn hart. 'Wij zijn zwaar misleid geweest', sprak hij, en dit onder meer doordat de activisten eraan gedacht hadden om aan de voorruit van hun wagen 'een heel mooi en groot doorlaatbewijs met vermelding delegation' te bevestigen. Voor de veiligheidsdiensten was er dus 'geen enkele twijfel dat het ging, of zou kunnen gaan om een delegatie.' Tja.

Op de vraag hoe de beveiliging is kunnen tekortschieten, antwoordt de woordvoerder resoluut: 'Er zijn geen tekortkomingen in de veiligheid.' Maar ja, 'als je met valse badges werkt, dan gebeuren er zulke zaken, natuurlijk' en op de duur 'kan iedereen binnen'. Tot slot, als mooie afsluiter stelt de man dat, 'als we eraan gedacht zouden hebben dat iemand zo stupide zou zijn om zulke gevaarlijke toestanden uit te halen, dan was het waarschijnlijk niet gebeurd'.


Stoute dingen

Stupide activisten toch. In de plaats van gewoon niets te doen, en dus ook niet het nieuws te halen, doen ze zoiets. Resultaat: allemaal aangehouden, en klaargezet voor vervolging voor een rist stoute dingen. En wij staan erbij en kijken ernaar.

Waarom doen die activisten dit? Het antwoord is simpel: omdat ze de media willen halen. In deze tijden waarmee de groene edities van talloze dagbladen je om de oren vliegen, en er nog nooit zoveel over global warming is geschreven dan de afgelopen weken, krijgen we de mening van allerlei grote en kleine experts opgedrongen. Maar, niet, of toch in alle geval veel minder die van milieubewegingen en -organisaties allerhande, die tenslotte dag in, dag uit met deze problematiek bezig zijn, en hierin intussen heel wat expertise hebben opgebouwd. De toegang tot de media is voor deze organisaties heel beperkt, ondanks het feit dat sommige, zoals, om bij het voorbeeld te blijven, Greenpeace, wereldwijd meer dan drie miljoen betalende leden vertegenwoordigen in een transnationale organisatie die meer dan veertig landen omspant.


Kleren uit

In tegenstelling tot de vakbonden, die bijvoorbeeld gebruik kunnen maken van het stakingsrecht en van de ontzagwekkende kracht van hun interne mobilisatiemachinerieën om in tijden van nood grote aantallen mensen op de straat te trekken, ligt het voor heel veel kleinere organisaties, of organisaties met een lagere institutionele 'aanvaardbaarheid' heel wat moeilijker om hun grieven kenbaar te maken, laat staan om druk uit te oefenen op beslissingsmakers. Ze moeten dus via de media gaan, en daartoe moeten ze allereerst de poortwachters van het nieuws weten te omzeilen. Net als politici meer en meer in termen van soundbites en hapklare quotes denken, moeten deze organisatie hun eigen medialogica volgen. Wat houdt dat in? Nieuwswaarde creëren. En hoe doe je dat? Door spektakel te maken. Gooi Bill Gates een taart in zijn gezicht, en je haalt het nieuws. Doe je kleren uit en ga voor bontwinkels staan en je staat in alle kranten. Maar stuur je een persbericht of onderzoeksrapport naar pers en politiek, dan gebeurt er meestal helemaal niets. Vaak zijn zulke acties dan ook de enige manier voor zulke organisaties om hun boodschap verkondigd te krijgen, niet alleen aan het publiek, maar ook aan de politici, die de hen toegezonden rapportjes anders toch maar verticaal zouden klasseren. En tegelijk kunnen ze hun achterban tevreden stellen, en laten zien dat ze (goed) bezig zijn.

Natuurlijk zou het maar wat vervelend zijn als iedereen die denkt een mening te moeten verkondigen trucs als deze uit zijn hoed zou gaan toveren. En mochten het bijvoorbeeld de mannen van Blood & Honour zijn geweest in plaats van de bloemenplukkende groene jongens en meisjes van Greenpeace, dan zouden we er ook weer anders over denken. Maar het feit blijft: als het middenveld wil spreken, moet ze dat heel vaak doen via de megafoon van het spektakel. En die ligt nu net op de rand van wat mag, en wat niet mag. Obstructie van openbare plekken. Een plein bezetten. In adamskostuum door de stad fietsen. En ook, politieke bijeenkomsten verstoren. Het hoort erbij.


Rosa Parks

En heeft de geschiedenis ons niet geleerd dat een beetje stout, en een beetje burgerlijke ongehoorzaamheid soms ook wel eens goed kan zijn? Als de zwarte Rosa Parks niet op een 'blanke' plek in de bus was blijven zitten, dan zouden de zwarte Amerikanen nog veel langer op hun burgerrechten hebben kunnen wachten. Want ja, ook al was wat Rosa Parks deed illegaal, toch kreeg ze gelijk van het Amerikaanse Grondwettelijk Hooggerechtshof, dat daarmee formeel de segregatie tussen zwarten en blanken voorgoed veroordeelde.

De geschiedenis zal ons leren wie er nu allemaal gelijk heeft. Maar het allerlaatste wat je moet doen is hen, die het goed menen met de samenleving, te arresteren en te berechten voor het verkondigen van hun mening. Want als ze zich niet tot zulke drastische acties wenden, krijgen we hun mening nooit te horen.

En o ja, meneer de commissaris, volgende keer toch de badges controleren?

Joris Verhulst, politieke wetenschapper aan de Universiteit Antwerpen


DS, 12-12-2009

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB