Vadertje Staat


Ik bevind mij in een café in Vilvoorde, samen met een fiscaal fraudeur. Ik noem hem Gerrit, omdat mijn vriend zo heet. Hier zitten we dan, samen, met elk 33 centiliter bier voor onze neus. Het café ruikt naar gemankeerde welstand. De vacht van de poes glanst nauwelijks. De glazen zijn niet perfect gewassen. Een schaterlach toont hier geen vreugde maar slechts verwoeste gebitten. Is het vandaag dat het Avondland ondergaat, dat Europa zijn meesterschap verliest aan India en China? Ja! Dit is een plek waar wanhoop plots als een tornado door je geest kan razen. Mijn God, mijn God, waarom heb je mij verlaten?


'De banken pakken ons geld af', spreekt de fraudeur. Ik ken hem al lang, en kennen is een vorm van beminnen. Hij is creatief, maar niet gelukkig. Overigens is hij een bescheiden fraudeur. Niet uit principe, maar uit geldgebrek. Kleine fraudeurs zijn geen betere mensen dan grote fraudeurs. Zij hebben gewoon minder geld. Mijn vriend kijkt heel even diep in het glas. De belegen borrelnootjes smaken hem niet, maar dat kan aan zijn huwelijksproblemen liggen. 'De staat moet ons beschermen. Daar betalen we belastingen voor!' Hij wordt kwaad. Dat wordt hij vaak als hij gedronken heeft. En anders ook. Ik zei het al: hij is niet bijzonder gelukkig.

Eigenlijk is er iets mis met Gerrits redenering. Hij vraagt de overheid om geld te beveiligen dat haar onterecht werd onthouden. Als Gerrit zijn belastingen gewoon had betaald, beschikte hij nu over minder geld om aan de banken te verkwanselen. Maar met logica kun je niemand troosten. Zij is niet opgewassen tegen verdriet, wat ik overigens geen moment betreur.

Wat verandert de wereld vlug. Waar zijn ze, de gloriedagen van het wilde kapitalisme? Wie pleitte een jaar geleden - terecht - voor de rol van de staat in onze geglobaliseerde wereld? Jan Renders, de voorzitter van het ACW. En misschien hier en daar een communist die per ongeluk nog niet op sterk water was gezet. Vandaag kan de staat zich op heel wat meer supporters verheugen: spaarders, beleggers, aandeelhouders en ja, ook fraudeurs. Aan die houding kleeft iets kinderachtigs, dat mij tegelijk ontroert. De uitdrukking 'vadertje staat' bestaat niet per abuis. Mensen gedragen zich tegenover de staat zoals pubers en jongvolwassenen tegenover hun ouders. Die zijn niet hip en niet flashy. Het verdient aanbeveling om op straat niet samen met hen te worden gezien. Let's go with the flow, lekker nonchalant en zonder betutteling. Maar als het hartje breekt of de buitenwereld bozer oogt dan verhoopt, blijven ouders een bron van troost. Je verlangt er op zulke momenten niet naar om gelijk halen, je wilt misschien niet eens je verhaal doen. Getroost worden: dat is genoeg. Daarom is het niet redelijk, maar wel menselijk, om te rekenen op de staat die je voordien hebt bedrogen. En het is van groter belang om menselijk, dan om redelijk te zijn.

Maar het is niet omdat de staat vandaag heel duidelijk broodnodig is om de financiële crisis een halt toe te roepen, dat hij opeens een heilsstaat wordt. Het woord alleen al, help! Gun de staat in godsnaam zijn gebreken, blijf ze zien. Want hij is natuurlijk een beetje slaperig, een beetje sloom, wat betuttelend, lichtjes zelfgenoegzaam, kortom, hij is zoals ouders zijn. De staat redt ons, maar wij zijn hem geen dankbaarheid verschuldigd, zoals ook ouders hun kinderen moeten helpen, zonder daarbij te mogen rekenen op een tegenprestatie.

We moeten de gebreken blijven zien van wie of wat we waarderen, anders glijden we af. Tot ruim een jaar geleden werd de vrije markt heilig verklaard, ook door mensen die nog af en toe de Internationale zingen, terwijl nu opeens de staat de reddende engel is. Van extremen gesproken. Want het is de vrije markt die de staat wakker houdt, terwijl de staat op zijn beurt de vrije markt voor ontsporingen moet behoeden. Ze zijn allebei nodig, juist omdat ze allebei de neiging hebben om hun deugden zolang uit te diepen tot ze ondeugden worden.

Gerrit kijkt verveeld. 'Wat je nu allemaal zegt, bewaar je beter voor de krant. Die hoef ik gelukkig niet te lezen', moppert hij terwijl hij nog een pilsje bestelt. En hij snijdt een ander onderwerp aan. Zijn vrouw. Grimassen volgen, zure oprispingen. Donker kijken zijn ogen wanneer hij het heeft over de nukkige vrouw die eens zijn geliefde was. Die hij zwanger maakte na een college fundamentele wijsbegeerte in de herfst van 1974. Of ik dat wist? 'In de collegezaal?', vraag ik mij angstig af. 'Maar neen, op mijn kot.' Hij lacht alsof het 1974 is.

De financiële crisis is een probleem. Maar vooralsnog geen ramp. Dat leer je heel vlug in een café in Vilvoorde. De gesprekken beginnen met de crisis, maar ze eindigen met de gewone ellende. Fundamentele wijsbegeerte. Verzwonden liefdes.

Rik Torfs is hoogleraar kerkelijk recht


DS, 02-10-2008

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB