Rusland zet gedetineerden in als kanonnenvoer. ‘Ze vormen de eerste linie, niemand geeft om ze’


Duizenden Russische gedetineerden bevinden zich momenteel aan het front in Oekraïne. Daar worden ze ingezet als kanonnenvoer in Poetins oorlog. ‘Ze zijn allemaal ten dode opgeschreven.’


Een overweldigende hoeveelheid bewijs verzamelde Vladimir Osetsjkin de afgelopen maanden met zijn organisatie Goelagoe.net, een ngo die zich inzet tegen misstanden in Russische gevangenissen en werkkampen. Stuk voor stuk tonen de honderden contracten, getuigenverklaringen, video’s, officiële documenten en foto’s dat de Russische autoriteiten op grote schaal veroordeelde delinquenten inzetten in de oorlog in Oekraïne en dat die gevangenen onder erbarmelijke omstandigheden opereren aan het front.

Zoals wel vaker begon het met geruchten en anekdotische aanwijzingen, vertelt Osetsjkin via een videoverbinding vanuit Frankrijk, waar hij uit veiligheidsoverwegingen al enkele jaren woont. “Eind juni kreeg onze hotline informatie uit diverse gevangenissen in verschillende regio’s in Rusland over gedetineerden die naar Oekraïne werden gestuurd.” Na iets dieper graven bleek dat er in juli al honderden veroordeelde delinquenten aan het front waren, van wie sommigen zelfs al dood waren.

Het was schokkend, vertelt Osetsjkin. “Allereerst is het absoluut onwettig. Daarnaast gaat het niet om kruimeldieven, maar om mensen die lange straffen uitzitten vanwege moord of verkrachting.”


Apostel van de duivel

Toch kwam de zaak pas in september in een stroomversnelling toen er een video opdook van de binnenplaats van een Russische gevangenis waar niemand minder dan Jevgeni Prigozjin de gevangenen toesprak. Prigozjin geldt als een trouwe bondgenoot van de Russische president Vladimir Poetin en is een oligarch die de beruchte huurlingengroep Wagner leidt en financiert. Die organisatie zet het Kremlin in voor het opknappen van vuile klusjes (proxy)oorlogen in onder andere Syrië, Mali, Venezuela, Congo en Oekraïne.

Al snel bleek dat Prigozjin namens het Kremlin in een helikopter van gevangenis naar gevangenis vliegt om gedetineerden te rekruteren voor Poetins oorlog. Als een apostel van de duivel houdt hij ze een deal voor die te mooi is om waar te zijn: vecht mee aan het front, krijg na een half jaar amnestie, herstel je maatschappelijk aanzien en verdien ondertussen een smak geld om je gezin te onderhouden. Een aanlokkelijk aanbod voor iemand die weet dat hij nog twee decennia moet verblijven tussen de betonnen muren en het prikkeldraad van de moderne goelag, waar geweld, intimidatie, marteling en verkrachting aan de orde van de dag zijn.


Klaargestoomd voor de strijd

Voor velen is de keuze dan ook snel gemaakt. Uit de documenten die Goelagoe.net de afgelopen tijd verzamelde, volgt dat inmiddels meer dan 30.000 gedetineerden naar het front zijn gestuurd. Ook uit gegevens van de Federale Gevangenisdienst valt op te maken dat de populatie in Russische detentiecentra de afgelopen maanden drastisch afnam. De gevangenen die naar Oekraïne vertrekken, tekenen een contract met het ministerie van defensie, waarvan Osetsjkin er honderden onder ogen kwamen. “De meesten zitten nog in trainingskampen waar ze klaar worden gestoomd voor de strijd, maar uit de gegevens die wij hebben blijkt ook dat er al meer dan achthonderd gevangenen om het leven kwamen op het slagveld.”

Dat de werkelijkheid een stuk weerbarstiger is dan Prigozjin de gedetineerden tijdens zijn wervingspraatje voorspiegelt, blijkt wel uit de vele berichten die bij Goelagoe.net binnenkomen vanaf het front. “Talloze gedetineerden zochten de afgelopen maanden contact met ons met het verzoek of we ze konden helpen met een evacuatie”, vertelt Osetsjkin. “Stuk voor stuk krijgen ze te horen dat ze, als ze proberen te vluchten, worden gedood.”

Het blijft niet bij dreigen alleen, weet Osetsjkin. Onlangs kreeg hij bericht van iemand aan het front die vertelde dat een van zijn kameraden in Oost-Oekraïne weigerde de bevelen van een commandant op te volgen. Het kwam hem duur te staan. “Ze sneden meerdere van zijn vingers af om hem te straffen en een voorbeeld te stellen.”


Oekraïners doden voor hun uitrusting

Het is een schrijnende illustratie van hoe de inzet van gedetineerden gepaard gaat met een constante dreiging van geweld, marteling en moord. “Hun leven is voor het Kremlin helemaal niets waard”, stelt Osetsjkin. “Kijk alleen al naar de uitrusting die ze meekrijgen. Oude wapens, één doosje met kogels, kleren die niet helpen tegen de kou.”

Als ze vragen om beter materieel, volgt bovendien vrijwel altijd hetzelfde refrein. “Ze krijgen te horen dat ze, als ze modernere spullen willen, Oekraïners moeten doden en hun uitrusting moeten pakken.”

Het is volgens Osetsjkin tekenend voor de functie die gedetineerden in het leger vervullen. “De gevangenen vormen de eerste linie. Als ze doodgaan maakt dat niets uit. Niemand geeft om ze.”


Zichzelf verwonden om te mogen terugtrekken

Die functie als kanonnenvoer valt eveneens af te lezen uit de inzet van zogeheten barrièretroepen; eenheden die de bataljons met delinquenten volgen en dreigen hen dood te schieten indien ze zich terugtrekken tijdens een offensief. “Meerdere bronnen bevestigen deze praktijk”, vertelt Osetsjkin. “Militairen mogen zich alleen terugtrekken als ze gewond zijn, dus wat er gebeurt, is dat sommigen zichzelf of elkaar verwonden. Puur zodat ze zichzelf in veiligheid kunnen brengen.”

Het is bovendien niet de enige manier waarop de gedetineerden hun lot als kanonnenvoer ondergaan. “Goelagoe.net heeft een bron binnen het ministerie van defensie en die vertelde dat het Russische leger binnenkort een verrassingsaanval wil uitvoeren in een gebied dat vol ligt met mijnen. De teams met gedetineerden gaan voorop in dat offensief. Ze moeten dwars door het mijnenveld om de weg vrij te maken voor de militaire voertuigen die achter hen komen. Ze zijn allemaal ten dode opgeschreven.”


Zambiaanse student sneuvelt in Oekraïne voor Wagner

Ergens in Moskou, twee jaar geleden, werd Lemekhani Nyirenda staande gehouden door Russische agenten. De 23-jarige student uit Zambia, die in de Russische hoofdstad kernwetenschappen studeerde, bezorgde pakketjes als bijbaantje. In een van de pakketjes die hij die dag bij zich had, bleken drugs te zitten. Nyirenda werd tot negen jaar cel veroordeeld.

Twee jaar later sneuvelde hij op het slagveld in Oekraïne.

Niet lang daarvoor hadden zijn ouders, wonend in de Zambiaanse hoofdstad Lusaka, nog een berichtje van hem gekregen. In augustus had Nyirenda laten weten niet langer in de gevangenis te zitten, maar waar hij dan wel was, mocht hij niet zeggen. Zijn vader, Edwin Nyirenda, vertelde eerder vorige maand tegenover de BBC ervan overtuigd te zijn dat hij was geronseld door de Wagner Groep, het huurlingenleger.

Dat werd deze week bevestigd door Wagner-baas Prigozjin. “Jazeker, ik kende hem goed”, vertelde hij aan Reuters. “Hij stierf als held, en was een van de eersten die in in september door de vijandelijke loopgraven braken.”

Volgens de baas van de Wagner Groep had Nyirenda zich vrijwillig aangesloten bij zijn bedrijf. Hoe dat viel te rijmen met het feit dat hij een negenjarige celstraf uitzat, verduidelijkte Prigozjin niet.

Het lichaam van Lemekhani Nyirenda is overgebracht naar grensstad Rostov aan de Don. Pas als het door zijn familie wordt geïdentificeerd, kan de overledene naar Zambia gerepatrieerd worden.


Trouw, 30-11-2022 (Joris Belgers)