Te veel onderwijs

Freek Van de Velde

Het gaat niet goed met het onderwijs. Elke dag bereiken ons nieuwe onheilstijdingen. Paniek bij de beleids- en opiniemakers, want het is niet duidelijk hoe het tij gekeerd moet worden. Voorgestelde oplossingen komen vaak neer op ‘meer geld’. Maar Vlaanderen geeft aan onderwijs al zo’n 15 miljard per jaar uit. Kan dat niet wat minder? Ja, door minder les te geven. Als je dat zegt, krijg je verbijsterde reacties, alsof je barbaars obscurantisme bepleit. Niet dat ik nu graag al het onderwijs opgeschort zou zien, maar ik denk dat het enthousiasme voor onderwijs wat ontspoord is.

Met het basisonderwijs is niks mis. Allemaal broodnodige vaardigheden: lezen, schrijven, rekenen, en de basis van andere kennisdomeinen. Voor het middelbaar onderwijs ligt dat anders. Ja, Engels en Frans zijn nuttig, maar je kunt je afvragen of het onderwijs daar zijn belofte waarmaakt. Verreweg de belangrijkste voorspeller voor de kennis van het Engels is of een land dubt of ondertitelt. Het onderwijs speelt maar een kleine rol. Voor Frans zijn de leerkrachten niet slechter en er worden niet minder uren gedoceerd, maar de taal kampt met een imagoprobleem.

‘Boekenkennis’ van de middelbare school is buitengewoon vluchtig, blijkt uit onderzoek. De gemiddelde volwassene, week in week uit blootgesteld aan gediplomeerde experts in geschiedenis, biologie en aardrijkskunde, kan vaak nog niet bij benadering vertellen wat het Verdrag van Verdun behelsde, wat mitochondriën doen, of wat het verschil is tussen taiga en toendra. Een vijfde van de volwassenen is functioneel analfabeet. Lezers dezes zullen meteen steigeren, want zij weten dat allemaal wél. Maar die krantenlezers vergeten dat ze geen gemiddelde volwassenen zijn. Of ze dénken dat ze alles nog weten, want mensen overschatten hun kennis fors. Wie kan echt uitleggen hoe een ritssluiting of een stofzuiger werkt?

Ons onderwijscurriculum gaat deels terug op wat je als modelburger in de achttiende eeuw moest weten, en is in de loop van de eeuwen bijgeschaafd door mensen die graag naar school gingen: beleidsmakers komen onevenredig vaak uit intellectueel geprivilegieerde middens, die wat soepeler om kunnen met de Pruisische leest waarop ons onderwijs geschoeid is. De meeste van mijn collega’s aan de universiteit vinden het doodnormaal dat je moet weten wie Bach, Descartes of Aristoteles zijn, maar zouden kreunen van ontzetting als ze een cursus over monstertrucks, vuurwapens of het oeuvre van dj Tiësto zouden moeten volgen.

Het idee dat onderwijs een sociale gelijkmaker is, klopt maar deels. Door diplomafetisjisme versterkt het vaak verschillen in sociaal-economische achtergrond. Jongeren van zestien, die tot het halfwassen snorretje gevuld zijn met testosteron, dwingen om zeven uur per dag door het museum van menselijke kennis te waren, is godsgruwelijk. Wie echt wil studeren, moet daar de kans toe krijgen, maar het kan wel wat minder, met die bedillerige doctrine.

Freek Van de Velde is taalwetenschapper (KU Leuven)

DS, 24-11-2021