Het lerarentekort oplossen? Er zijn andere oplossingen dan met geld strooien


Meer flexibiliteit, meer vaste banen en minder werkdruk helpt beter tegen het lerarentekort dan meer salaris, denkt Brigitte Brinkel, leerkracht in Amsterdam Nieuw-West.


Twee jaar lang meer geld (8 procent) voor een leerkracht op scholen met veel achterstanden in uitdagende wijken. Dat aanbod geldt om de leerkrachten te motiveren daar te blijven. Dat geld is natuurlijk extra waardering. Toch ben ik, leerkracht op zo’n school, verbaasd over dat – in mijn optiek –overhaaste ondoordachte strooien met geld.

Voorheen was meer geld voor het onderwijs onbespreekbaar; het laatste jaar lijkt het Sinterklaas. Maar de (te) hoge werkdruk verminder je er niet mee. En heeft iemand aan de mogelijke keerzijde gedacht? Want misschien denken oudere leerkrachten (63-plus) aldaar: ‘Mooi, dan ga ik nu vier dagen werken in plaats van vijf’. Of drie in plaats van vier. Of denkt een leerkracht met baby: ‘Fijn, ik ga tijdelijk minder werken’. Dan lopen de leerkrachttekorten juist onbedoeld op.

Dit lijkt het zoveelste lapmiddel, zonder een structurele langetermijnvisie. Het is hoog tijd voor omdenken, namelijk maatwerk. Benader leerkrachten niet als een eenheidsworst; sommigen kan extra salaris gestolen worden.


Meer balans tussen werk en privé

Een aantal leerkrachten hoeft niet meer geld. Zij willen echter wel meer balans tussen werk en privé. Door bijvoorbeeld drie keer per week om half drie naar huis te mogen en daar de verdere voorbereidingen te doen, eventueel in de avond als de kinderen op bed liggen. In coronatijd bleek dat veel werknemers, ook in het onderwijs, thuis veel effectiever werkten. Bovendien scheelt dit filestress.

Voor anderen zijn privileges belangrijker dan geld, zoals later mogen beginnen als je groep gym heeft van een vakleerkracht. Zodat ze zelf hun eigen kind eens naar school kunnen brengen of voor de werkdag naar de sportschool kunnen gaan in plaats van ‘s avonds. Anderen willen wat meer vrijheid om in goed overleg wat verlofdagen buiten de schoolvakantie te kopen.

Kortom, ga leerkrachten minder als groep zien, maar lever als onderwijsstichting maatwerk om mensen te behouden of aan te trekken. In het bedrijfsleven is dat inmiddels normaal; in het onderwijs moet dat omdenken nog komen. Men is bijvoorbeeld bang voor precedentwerking binnen schoolteams.


Liever hotelovernachtingen in plaats van geld

Oudere leerkrachten, dicht bij hun pensioen, zouden misschien niet meer geld hoeven maar wel graag minder studiedagen willen meemaken, of maar halve studiedagen, omdat niet alle onderwerpen voor hen nog relevant zijn of voor hen gesneden koek zijn vanwege hun ervaring (of ze hebben er plat gezegd geen trek meer in). Wellicht willen andere onderwijzers extra geld in hun pensioenpot van het ABP laten inleggen; vinden ze dat een betere investering.

Misschien willen andere werknemers wel liever hotelovernachtingen in plaats van geld. Op onze school in Amsterdam werken zo’n vier leerkrachten die twee keer 60-75 minuten reizen per dag, exclusief files. Ze hebben dat ervoor over, omdat ze zeer gemotiveerd zijn om les te geven aan een grotestedenpopulatie. Maar het reizen breekt hen soms wel op. Dan is af en toe kunnen overnachten handig, maar onbetaalbaar.

Stichtingen kunnen afspraken maken met hotels voor een zeker aantal dagen tegen gereduceerd tarief, ook betaald uit deze pot. Want of je nou ’s avonds naar een koor of film gaat in je woonplaats of in cultureel Amsterdam, dat maakt niet uit. Dit idee kan zelfs gebruikt worden om leerkrachten te werven voor de grote stad.

Maar dan moeten schoolstichtingen wel in huisvesting mogen investeren. Nu mag dat niet volgens de regels. Of ga helemaal omdenken: sta als gemeente toe dat een stacaravan op het schoolplein mag staan waar jonge gemotiveerde leerkrachten op werkdagen mogen verblijven. Want het woningtekort en onbetaalbare huren vormen een hoge drempel.


Waarom zou je ervaren leerkrachten niet direct een vast contract aanbieden?

Onderwijsbestuurders moeten ook op andere vlakken gaan omdenken. Waarom zou je ervaren leerkrachten met goede referenties niet direct een vast contract aanbieden? Van vast naar vast. Het lijkt haast not done, een enkele stichting daargelaten, hoor ik van bevriende leerkrachten. En dan klagen dezelfde bestuurders in de landelijke kranten over het leerkrachtentekort. Wat mij betreft moeten bestuurders de hand in eigen boezem steken. Het feit dat onderwijsstichtingen vaak eigen risicodrager zijn ten aanzien van de ww is hierin een belangrijke hindernis.

Wat voor veel leerkrachten een belangrijke motivatie is om niet fulltime te werken, is de zeer hoge werkdruk. Er moet kritischer worden gekeken naar de klassengrootte en de zogeheten norm-jaartaken. Waarom moet een leerkracht zich bezighouden met de schoolfotograaf in tijden dat elke ouder een mobiel heeft om foto’s te maken van zijn kind? Een algehele klassenfoto kan door een goede amateur worden gemaakt. Laat feesten door oudercomités georganiseerd worden, in overleg met de (adjunct)-directeur. Leerkrachten zijn soms ook nog teveel bezig met ict-zaken, die een deskundige sneller en beter kan.

Op macroniveau moet eens nagedacht worden over een vierdaagse schoolweek, zoals in Frankrijk. Met langere schooldagen, dat scheelt ook gesleep naar bso’s. Waarbij leerkrachten op de lesdagen 8,5 uur per dag werken. Op de vijfde dag vinden dan een keer per maand studiedagen, externe scholing en rapportgesprekken plaats. Op de overige ‘vijfde dagen’ mag de leerkracht thuis zijn resterende uren volmaken, op zelfgekozen tijden. Met administratie, voorbereidingen en groepsplannen. Het scheelt ook weer reistijd. Per saldo krijgen de leerlingen dan zelfs meer les, want de studiedagen vallen voortaan buiten de lesdagen om.


Maak omscholing in de WW mogelijk

Verder kan ik mij niet voorstellen dat er in de UWV-bakken geen hbo’ers of wo’ers zitten die geschikt zijn om omgeschoold te worden tot leerkracht, als ze dat willen. Maar omscholing mag meestal niet in de WW, want je moet beschikbaar zijn voor werk. Maak dit mogelijk, met behoud van uitkering.

Kortom, meer geld is in alle opzichten niet de beste oplossing. Ga over het lerarentekort eens omdenken, op alle fronten.


Trouw, 01-09-2021 (Brigitte Brinkel)