Carnaval gaat toch over karikaturen


Je moet echt wel een intentieproces maken om tot de conclusie te komen dat de Aalsterse carnavalisten de bedoeling hebben aan te zetten tot geweld tegen Joden, zegt Ludo Abicht.


In de discussie over het carnaval van Aalst die nog lang niet voorbij is, valt het op hoe weinig onderscheid er gemaakt wordt tussen drie begrippen die nochtans alleen vanwege onwetendheid of kwade wil met elkaar verward kunnen worden: intentie, perceptie en connotatie.

Wanneer je kunt aantonen dat iemand de bedoeling heeft individuen of groepen te kwetsen of aan te zetten tot geweld tegen hen, kun je zonder meer praten van racisme. Niemand zal betwijfelen dat dit het geval was met de spotprenten van Joden in de periode vóór en tijdens het Derde Rijk. Maar wie een beetje vertrouwd is met de mentaliteit van de Aalsterse carnavalisten, moet echt wel een ‘intentieproces’ maken om tot die conclusie te komen: ‘Jullie mogen je nog honderd keer publiek verontschuldigen en zeggen dat dit niet jullie bedoeling geweest is, wij weten beter.’

Een tweede begrip is dat van de perceptie. Uiteraard zijn mensen gedeeltelijk verantwoordelijk voor de perceptie die ze scheppen, maar hier moeten we een onderscheid maken tussen de manier waarop zo’n perceptie wordt waargenomen en geïnterpreteerd. En onze carnavalisten hebben alle pech van de wereld: dat ze het begrip ‘sabbatjaar’ associëren met Joden is vanzelfsprekend. Dat ze de karikatuur van de Jood – en carnaval gaat over niets anders dan karikaturen – spontaan associëren met het beeld van de Jood dat al eeuwen de ronde doet en met het gevaarlijke idee van de ‘geldjood’ was ronduit fout.


Zondebok

Deze laatste associatie werd uitvoerig en in detail geanalyseerd door de Franse filosoof Jacques Attali in De Joden, het geld en de wereld (2002), een meesterlijke geschiedenis van de hypocrisie van de christelijke meerderheid die de Joden nodig had voor de onvermijdelijke geldhandel, hen letterlijk in die beroepstak dwong en hen daarna daarvoor met de vinger wees. Een win-winsituatie: de christen had zijn ziel niet in gevaar gebracht door interest te vragen en zich schuldig te maken aan ‘woeker’, en de Joodse minderheid werd nog eens de zondebok wanneer het volk begon te morren.

Je kunt niet verlangen dat de makers van de praalwagen Attali gelezen zouden hebben, maar je kunt hen wel het klakkeloos overnemen van dit wijdverspreide beeld van de Joden verwijten. En zoals de wet van Murphy werkt, ging vanaf toen alles bergaf: de kluizen van de carnavalsgroep waren leeg, en in lege kluizen huizen de muizen. Muizen die inderdaad van ver op ratten lijken, een van de grofste clichés van antisemieten en nazi’s.

Anders gezegd, de perceptie werd steeds erger en kreeg nationale en internationale dimensies: hier had men een brandhaard van zuiver antisemitisme ontdekt, een vuur dat meteen en met alle middelen moest worden geblust. De tijd voor praten en uitleggen, voor communicatie en rechtzettingen was voorbij: als iedereen hetzelfde denkt en zegt, is er geen plaats meer voor nuancering en onderscheid. Want wie het waagt te nuanceren, staat al voluit aan de verkeerde kant.


Gelachen met de Holocaust?

Als derde begrip komt in dit geval de connotatie met de judeocide (Shoah, Holocaust) het debat verabsoluteren, want het ging hier niet langer om het overnemen van foute en kwetsende clichés uit het verleden, maar om een directe apologie van de genocide op de Europese Joden. Intelligente mensen verklaarden op de televisie en in de media dat deze carnavalisten gelachen hadden met de Holocaust, terwijl dat klinkklare onzin en laster is.

Dat zulke karikaturen inderdaad bijgedragen hebben aan het klimaat dat tot de judeocide heeft geleid, is waar. Maar dan moeten we eerlijk het proces maken van het hele vooroorlogse antisemitisme dat in de meest respectabele kringen, van de kerk tot het koninklijk paleis, acceptabel geacht werd. Wanneer we echter in het geval van het carnaval van Aalst tot zulke zware beschuldigingen overgaan, lopen we gevaar de onmenselijke tragedie die de Shoah geweest is, tot elke onhandige en ondoordachte uiting van vooroordeel tegen de Joden te reduceren. En dat kan toch niet de bedoeling zijn?


DS, 21-02-2020 (Ludo Abicht)

Net zoals Joodse karikaturen op Aalst Carnaval geen Jodenhaat zijn, is de optocht van "Voil Jeanetten" geen homohaat

In de hetze over Aalst Carnaval begrijpt onderzoeker Iris Steenhout niet dat sommige Belgische politici wel aanstoot nemen aan de Joodse karikaturen, maar om dezelfde reden niet protesteren tegen de optocht van de "Voil Jeanetten". Dan zijn de hele dag mannen in karikaturale vrouwenkostuums te zien. Is dat vermeende homohaat? Helemaal niet. Het inclusieve karakter van Aalst Carnaval is volgens haar ook wat de Aalsterse holebi-gemeenschap actief doet participeren in een "Voil Jeanettenstoet" zonder zich geschoffeerd of aangesproken te voelen.


Iris Steenhout is ex-coördinator van een Aalsterse holebi-jongerenvereniging van Wél Jong, Niet Hetero. Ze is docent bij HoGent (campus Aalst) en als postdoctoraal onderzoeker verbonden aan de onderzoeksgroep ‘Crime & Society’ van de VUB.

In het buitenland wordt met ontzetting gekeken naar de stoet van Carnaval Aalst. Wat dichter bij huis kunnen politici het evenmin laten hun afkeuring te laten blijken. Wat moet ik – als holebi - nu concluderen uit het feit dat Unesco en politici in binnen- en buitenland scherp veroordelen wat er gebeurt wanneer het om Joden gaat, maar het tegelijk blijkbaar acceptabel vinden dat dinsdag, de dag van de "Voil Jeanetten", een hele dag wordt uitgetrokken om elke mogelijke karikatuur van homoseksuelen in de verf te zetten?

Vreemd genoeg heb ik me die bedenking nooit gemaakt voor deze commotie. Een héle dag wordt er besteed aan het lachen met "Voil Jeanetten", een bevolkingsgroep die een lange en gevulde geschiedenis van vervolging kent. Ook deze groep werd – voorzien van een roze driehoek – in concentratiekampen opgesloten en gedood.

Wie beweert dat dit anders is omdat holebi’s vandaag geaccepteerd zijn, mist de opmars van extremisme in eigen land. Hier wordt het "traditioneel" gezin nog al te vaak als modelgezin opgevoerd. Evenmin word je vrolijk van de toestand in de Baltische staten en vele Oost-Europese landen. In 2020 is het zelfs nog wereldnieuws wanneer in Israël een openlijk homoseksueel wordt aangesteld.

Vermeende homospot

Ik heb Unesco of onze politici nochtans nooit horen protesteren tegen de dag van de ‘Voil Jeanetten’. Moet ik me dan zorgen maken om zoveel vermeende homospot? Natuurlijk niet. De betekenis van een uiting krijgt mee vorm door de context waarin deze geuit wordt. Deze - toch wel belangrijke - nuance lijkt men in tijden van doorgeslagen politieke correctheid over het hoofd te zien.

Vandaag lijkt het misschien over te komen als spotten met verwijfde mannen en wordt de term "jeanet" dikwijls negatief aangewend om homoseksuelen te duiden. Wat vaak vergeten wordt is dat de "Voil Jeanetten" echter te herleiden zijn naar het industriële verleden van Aalst, waarin mannen uit de verpauperde bevolking geen middelen hadden om zich te verkleden in magnifieke kostuums en dan maar oude kleren van hun vrouw droegen. Zo konden ook zij participeren aan dit grote volksfeest.

Aalst Carnaval is een bij uitstek inclusief feest waarbij de spot gedreven wordt met alles en iedereen

Dat is namelijk wat Aalst Carnaval symboliseert: een bij uitstek inclusief feest waarbij de spot gedreven wordt met alles en iedereen, en vooral met de status quo. De "Voil Jeanettenstoet" doet dit door de traditionele genderverschillen en de man-vrouwrelatie op zijn kop te zetten. Het is het moment dat de Aalsterse carnavalist, wat ook zijn achtergrond moge zijn, zich hult in ranzige vrouwenkleren en daarbij ook nog eens in vraag stelt wat vrouwelijk mooi moet zijn.

Carnaval is hét moment waarop je alle geledingen uit de maatschappij op straat vindt: jong en oud, arm en rijk, katholiek, moslim, politicus, arts,… Er is hier geen sprake van de traditionele machtsverhoudingen of misplaatst superioriteitsgevoel. Dit inclusieve karakter van Aalst Carnaval is ook wat de Aalsterse holebi-gemeenschap actief doet participeren in een ‘Voil Jeanettenstoet’ zonder zich geschoffeerd of aangesproken te voelen.

Het inclusieve karakter van Aalst Carnaval is ook wat de Aalsterse holebi-gemeenschap actief doet participeren in een "Voil Jeanettenstoet"

Het lijdt geen twijfel dat het Joodse volk onverdiend met de vinger werd - en nog te vaak wordt - gewezen. Niemand ontkent de lugubere geschiedenis. Toen ten tijde van Hitler – en ruim daarvoor door de katholieke kerk - karikaturen van Joden gebruikt werden, was dit met de bedoeling Joden belachelijk te maken en hen inferieur voor te stellen. Deze intentie is de Aalsterse carnavalisten totaal vreemd.

In Aalst revolteert men tijdens Carnaval tegen de bestaande orde, maar zet men net daardoor in de verf wat de overige dagen van het jaar als "gewenst gedrag" wordt gezien. We krijgen geen inclusief feest door één bevolkingsgroep uit te sluiten. Door Joden mee in hun volksfeest van (zelf)spot te trekken, geven de carnavalisten eigenlijk aan dat ze Joden net als gelijken zien. Dat is dus een volstrekt andere betekenis dan wat tijdens Hitlers periode (en ruim daarvoor trouwens door de katholieke kerk) aan karikaturen van Joden werd gegeven.

De ene karikatuur is dus duidelijk de andere niet. Wat we vandaag uitvergroot gezien hebben in Aalst is een kritiek op "hoe de carnavalist zich moet gedragen" en geen aanval op Joden. Net daar slaan critici vandaag de bal mis. Dat zelfs onze eigen politici er niet in slagen dit te verduidelijken, maar integendeel bijdragen tot de veroordeling van dit volksfeest, is een ferm gemiste kans. Gelukkig heeft men in Aalst de moed om welgemeend ‘weir doeng voesj!’ te zeggen.

Wat we vandaag uitvergroot gezien hebben in Aalst is een kritiek op "hoe de carnavalist zich moet gedragen" en geen aanval op Joden

Blijft de vraag natuurlijk wat ik aan moet met het onderscheid dat de buitenwereld blijkbaar ziet. Spotten met Joden: het hek is van de dam en het American Jewish Committee eist zelfs een Europees onderzoek. Spotten met "Voil Jeanetten": geen haan kraait ernaar. Wat voor signaal geef je nu als je duidelijk te kennen geeft dat je met bepaalde bevolkingsgroepen wel kan lachen, maar met andere gewoon niet?

Bron: VRT NWS, 25 feb 2020
https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2020/0...VfAO9tRooq95zME