Terug naar de USSR: Russische repressie neemt orwelliaanse vormen aan


De repressie in Rusland nam in twee weken tijd enorm toe. Iedereen die zich uitspreekt tegen de oorlog in Oekraïne moet het ontgelden. ‘We zijn getuige van militaire censuur.’


Ruim twee decennia lang voltrok zich in Rusland een proces in slow motion dat door middel van geleidelijke repressie de burgervrijheden in het land één voor één knevelde. Het recht om te demonstreren, werd stap voor stap uitgekleed, de vrijheid van meningsuiting werd door de gestage censuur van de vrije pers geweld aangedaan, politieke oppositie ging in de ban en de rechtbanken kwamen vol te zitten met jaknikkers van het regime.

Een geleidelijke maar gestage ontwikkeling die veel Russen en de buitenwereld met lede ogen aanzagen. Elke keer bleef er wel een sprankje hoop over, juist omdát het een stapsgewijs proces was en het niet allemaal in één keer tot een abrupt einde kwam.

Hoe anders is dat nu. De repressie in slow motion heeft sinds het uitbreken van de oorlog in Oekraïne plaats gemaakt voor een orwelliaanse nieuwe werkelijkheid. In recordtijd nam het Russische parlement vorige week unaniem een wet aan, die het met maximaal vijftien jaar cel strafbaar stelt om ‘nepinformatie’ over de oorlog en het Russische leger te verspreiden. In een aparte wet werd het eveneens verboden om steun uit te spreken voor sancties tegen Rusland.


Een exodus van buitenlandse en Russische journalisten

Op 4 maart blokkeerde mediawaakhond Roskomnadzor in het verlengde daarvan de toegang tot nog eens zestien onafhankelijke journalistieke platforms, waaronder de Russische tak van de BBC, het Russische Meduza en Deutsche Welle. Een exodus van buitenlandse en Russische journalisten kwam vrijwel gelijktijdig op gang. Onder meer nieuwsorganisaties als CNN, BBC en Bloomberg trokken hun verslaggevers terug. Inmiddels is ook de toegang tot Facebook en Twitter in Rusland geblokkeerd.

Ook voor de normale Rus veranderde de situatie in een kwestie van dagen. Wie het überhaupt nog aandurft de straat op te gaan om zich uit te spreken tegen de oorlog, riskeert arrestatie en vervolging. Inmiddels zijn er volgens de onafhankelijke Russische mensenrechtenorganisatie OVD-Info sinds het begin van de invasie in Oekraïne al meer dan 13.500 mensen opgepakt bij anti-oorlogsprotesten.

Berichten over buitensporig geweld door de oproerpolitie en zelfs marteling na arrestatie doen inmiddels de ronde. In een geluidsfragment dat OVD-Info en de Russische krant Novaja Gazeta in handen kregen en dat vermoedelijk heimelijk werd opgenomen, is te horen hoe de 26-jarige arrestant Aleksandra Kaloezjskich wordt mishandeld in een verhoorkamer. In de opname die niet onafhankelijk is te verifiëren, is te horen hoe Kaloezjskich meerdere klappen krijgt en een politieagent dreigt dat ‘de volgende nog harder wordt’, terwijl hij haar ook verbaal geweld aandoet.


In feite zijn we getuige van militaire censuur

Daarnaast circuleren er talloze beelden van politieagenten die willekeurige passanten op straat staande houden om hun telefoons te doorzoeken op de aanwezigheid van protestvideo’s. Iedereen die weigert mee te werken, krijgt te horen dat dit kan leiden tot een administratieve aanklacht voor het niet opvolgen van politie-instructies. ‘De duimschroeven worden volledig aangedraaid: in feite zijn we getuige van militaire censuur’, zo verklaarde een woordvoerder van OVD-Info op de site van de organisatie.

Eenzelfde soort situatie voltrekt zich op de vliegvelden, waar Russen het land proberen te ontvluchten. Geruchten over een mogelijke staat van beleg en de sluiting van de grenzen veroorzaken een run op vliegtickets, en statistieken van Google tonen dat zoekopdrachten met de term ‘emigratie’ in Rusland de afgelopen twee weken meer dan verdubbelden.

Tegelijkertijd berichtten diverse media de laatste dagen over urenlange verhoren aan de grens. Met name mannen die het land proberen te ontkomen, worden massaal verhoord over hun vertrek. FSB-agenten zouden tijdens die verhoren vragen naar hun standpunt over de Russische ‘speciale militaire operatie’ in Oekraïne en berichtenapps als WhatsApp, Telegram en Signal doorspitten op inhoud over de oorlog.


Noord-Korea op anabolen

De ongekende repressie brengt veel analisten tot de conclusie dat Rusland in rap tempo afstevent op een terugkeer naar de jaren dertig, toen zich onder Sovjetleider Jozef Stalin een massazuivering voltrok onder dissidenten en andersdenkenden. Zo schreef Maksim Mironov, een Russische universitair hoofddocent aan de IE Business School in Madrid, op Twitter dat de huidige repressie het begin kan inluiden van een terugkeer naar de donkerste dagen van de Sovjeterreur, toen het land een volwaardige politiestaat was. ‘Het zal geen relatieve plantetende USSR zijn zoals (tijdens, red.) Chroesjtsjov-Brezjnev-Gorbatsjov, maar een USSR onder leiding van een gestoorde dictator.’

Ook Aleksandr Gaboejev, verbonden aan het Carnegie Centrum in Moskou, waarschuwde voor het zwarte gat waar Rusland in verandert doordat het economisch, cultureel en politiek wordt afgesneden van de rest van de wereld. Tegenover online platform Politico sprak hij de verwachting uit dat het Kremlin de duimschroeven alleen maar verder zal aandraaien als de publieke onrust toeneemt. “Er staat veel minder geld op de bank, maar je kan dat compenseren met meer onderdrukking: iedereen wordt armer en technologisch minder onderlegd. Het (Rusland, red.) zal een gigantisch Noord-Korea op anabolen worden.”


Blog Trouw, 08-03-2022 (Jarron Kamphorst)