Het gulle België


Drieënzestig procent van de leefloners in Antwerpen is migrant. Dat zet niet alleen de OCMW-begroting onder druk, het ondermijnt ook het draagvlak voor de sociale zekerheid, waarschuwt Monica De Coninck. Bea Cantillon biedt weerwerk.


Maart 2009. Vijfhonderd personeelsleden uit het hoger en universitair onderwijs roepen de regering op om meteen te regulariseren. Alleen zo kunnen mensen zonder papieren ontsnappen aan hun mensonwaardige levenssituatie en eindelijk volwaardig deelnemen aan de arbeidsmarkt. Bij de ondertekenenden staat ook Bea Cantillon, directeur van het Centrum voor Sociaal Beleid van de Universiteit Antwerpen.

Rond dezelfde periode klinkt vanuit Antwerpen een waarschuwend geluid. Het OCMW kan de opvang van een nieuwe, grote golf geregulariseerde migranten niet aan, zei Monica De Coninck. Maar de regularisatie kwam er toch en het Antwerps OCMW mag de komende jaren 20.000 bijkomende leefloners verwachten. Niet alleen zijn de financiën van de stad daar niet op voorzien. De Coninck vreest dat het falende immigratiebeleid ook het maatschappelijk draagvlak voor onze sociale zekerheid onderuit haalt.

Bea Cantillon reageert: 'Uit steekproeven blijkt dat een significant deel van die geregulariseerde migranten wel degelijk de weg naar de arbeidsmarkt heeft gevonden en dus bijdraagt aan de financiering van onze sociale zekerheid.'

'Maar er zijn inderdaad ook anderen die afhankelijk bleven van uitkeringen. Je kunt daar veel over discussiëren, maar regularisaties zijn een realiteit waar we maar beter rekening mee leren houden. Ik volgde tien jaar geleden de eerste regularisatie. Vorig jaar was er een tweede, en over tien jaar komt er ongetwijfeld een derde. Om de eenvoudige reden dat je migratie niet kunt tegenhouden. Er zullen altijd mensen komen, hier een bestaan opbouwen en na zekere tijd vragen om papieren.'

Monica De Coninck: 'Ik erken dat er een regularisatie nodig was voor gezinnen die hier al lang waren, Nederlands hadden leren spreken, hun kinderen naar school stuurden, maar alleen in het zwart konden werken. Maar van de 7.200 aanvragen tot regularisatie die we in Antwerpen kregen, was slechts 20% van die groep afkomstig. De grote meerderheid van aanvragen gebeurde door mannen tussen 35 en 45 jaar, van wie niet echt duidelijk is hoe lang ze hier al verblijven. Ze zijn alleenstaand, maar mogelijk hebben ze wel een gezin in hun land van herkomst, dat ze na regularisatie willen laten overkomen. Aan die groep heeft België het signaal gegeven dat al wie lang genoeg wacht, vroeg of laat wel aan papieren en een uitkering raakt.'


Omdat van het strikter immigratiebeleid niets in huis is gekomen?

Cantillon: 'We hebben geen immigratiebeleid omdat we eigenlijk nog altijd niet weten hoe we met die nieuwe problematiek moeten omgaan. Het gevolg zijn oplossingen ad hoc zoals de regularisatie, maar een globale, Europese aanpak blijft uit.'


Zo nieuw is het probleem toch niet? Al meer dan twintig jaar wordt de samenleving met het migratievraagstuk geconfronteerd.

Cantillon: 'Twintig jaar is kort in de sociale geschiedenis. Het heeft honderd jaar geduurd voor men tot ons systeem van sociale zekerheid is gekomen.'

De Coninck: 'We zullen toch sneller tot een coherent beleid moeten komen. De demografische evolutie in Antwerpen is van dien aard dat over tien jaar een derde van de bevolking jonger dan 18 is, en grotendeels gekleurd. Een derde van de Antwerpenaars zal boven de zestig jaar zijn, met een groeiende groep 80-plussers die veel verzorging zullen vragen. Alleen al om voor die twee groepen kinderopvang, onderwijs, pensioenen en ouderenzorg te betalen, zal het laatste derde van de bevolking volledig aan de slag moeten. Bovendien zal met de vergrijzing ook de spanning groeien tussen mensen die heel hun leven hebben bijgedragen voor een klein pensioen, en hen die meteen na aankomst in het land al recht krijgen op een uitkering.'


Bedreigt de migratiedruk de sociale zekerheid?

De Coninck: 'We hebben een zeer goede sociale zekerheid. Maar in combinatie met maximaal open grenzen, is dat systeem niet houdbaar. Mijn grote bekommernis is dat als we niets doen aan die ongecontroleerde instroom van migranten, men vanuit conservatieve hoek dat argument aangrijpt om de sociale zekerheid zelf onderuit te halen.'

'Ons sociaal systeem is opgebouwd vanuit het idee dat al wie kan werken, dan ook moet doen.En voor wie echt ongeschikt was voor de arbeidsmarkt, was er het OCMW, als laatste vangnet.'

'Mensen die hier uit alle hoeken van de wereld toestromen, kennen die achterliggende principes niet. Zij horen alleen zeggen dat er hier een bureau is waar ze centen krijgen zonder te werken. Het is een opdracht voor sociale organisaties en voor het onderwijs om ook de principes van de sociale zekerheid uit te leggen.'

'Maar ondertussen is ook de rol van het OCMW veranderd. Behalve laatste vangnet tegen armoede, zijn we ook een integratiefabriek geworden. Voor nieuwkomers zijn wij de eerste opstap naar integratie en werk. We nemen die taak graag op ons. Jammer genoeg zijn er te veel migranten die deze kansen niet grijpen en blijven hangen in de bijstand.'


Hoeveel?

De Coninck: 'Ongeveer een derde. Ons publiek is heel divers. Mensen uit het Oostblok, bijvoorbeeld, zijn doorgaans hooggeschoold, beseffen het belang van onderwijs en hebben een hoog arbeidsethos. Na een korte taalcursus zijn zij snel te integreren.'

'Migranten uit de Kaukasus zijn al moeilijker te activeren, omdat ze vaak geen opdrachten willen ontvangen van een vrouw. Ook de migranten uit Marokko blijven een moeilijke doelgroep. Zij zijn meestal uit het noorden van het land afkomstig, uit een plattelandscultuur. Ze zijn doorgaans laaggeschoold, vaak analfabeet en komen in een stedelijke omgeving terecht waar ze zich heel moeilijk aan aanpassen.'

Cantillon: 'Je stelt de zaken veel te negatief voor. Uit ons onderzoek blijkt dat de leefloners en steuntrekkers die het snelst de stap naar werk zetten, uitgerekend de niet-Belgen zijn. De nieuwkomers zijn immers gemotiveerder om van hun leven iets te maken en grijpen de kansen die het OCMW hen biedt met beide handen aan. Wie wel van een leefloon afhankelijk blijft, zijn net die mensen die helemaal niet geschikt zijn voor de arbeidsmarkt.'

De Coninck: 'Ik ben niet negatief. Ik wil mensen die hun leven willen beteren, alle kansen bieden. Toen ik voorzitter werd in 2001, telde het OCMW van Antwerpen 11.000 steuntrekkers. We hebben toen enorm geïnvesteerd in het activeren van die mensen. Met succes, want het aantal leefloners is gedaald tot 5.000 in 2008. Maar ondertussen staat de teller alweer op 11.000. Reden daarvoor is de economische crisis en een grote instroom van nieuwe migranten.'

'Vandaag is 63% van de OCMW-klanten geen Belg van geboorte (het Belgisch gemiddelde is 65%, volgens de cijfers van het Centrum voor Sociaal Beleid, red.). In 2008 ging dat nog om maar 46%.'

'Daar komt bij dat het gemiddelde profiel van de mensen die zich de voorbije twee jaar hebben aangemeld, heel zwak is. Ik schat dat een derde van hen onmiddellijk op de arbeidsmarkt terecht kan. Voor de rest zal het jaren inspanningen vragen om hen te activeren. Ik wil die uitdaging opnieuw aangaan. Maar dan moet de federale overheid er ons wel de middelen voor geven.'


De paradox is wel dat we migratie nodig hebben om de vergrijzing op te vangen.

Cantillon: 'Ja, maar natuurlijk ook geschoolde migratie.'

De Coninck: 'Terwijl we nu bijna in de omgekeerde situatie zitten. Ik krijg hier families van wie de werkende kinderen naar Canada of Amerika migreren, maar de zieke grootouders naar het gulle België komen.'

Cantillon: 'Je stelt het opnieuw te negatief voor. Migratie biedt ook kansen, die we nog te veel onbenut laten. Je hoeft geen universitair diploma te hebben om in de zorgsector aan de slag te gaan. Nu al is een groeiend aantal verpleegsters en verzorgsters in de ouderenzorg van allochtone origine. We zouden beter daarop focussen, want het negatieve verhaal helpt ons geen stap vooruit.'


Het OCMW van Antwerpen bestraft wie niet bereid is te werken, of om zijn kinderen naar school te sturen. Mag dat?

De Coninck: 'Wij hebben Roma-gezinnen voor de keuze gesteld. Wie zijn kinderen niet naar school stuurt, krijgt geen leefloon. Daar is veel protest op gekomen, maar die kinderen gaan nu wel naar school.'

Cantillon: 'Zo'n aanpak is op de rand. Of er zelfs over. Het leefloon, vroeger het bestaansminimum, is in 1973 ingesteld als sluitstuk van de welvaartsstaat. Het principe is dat iedereen recht heeft op een gewaarborgd minimuminkomen, ongeacht de reden waarom hij door de mazen van het net is gevallen.'

'Maar ik geef toe dat de situatie vandaag complexer is, net omdat het OCMW ook de eerste stap is in de integratie van gezonde en gemotiveerde nieuwkomers. Ik kan begrijpen dat men voor die groep redeneert 'voor wat, hoort wat'. Ik ben alleen bang dat men die redenering vervolgens doortrekt naar alle leefloners.'

De Coninck: 'Dat doen wij niet.'

Cantillon: 'Daar ga ik wel van uit, maar je dreigt op een glijdend vlak terecht te komen waarbij het plichtendiscours een argument wordt voor de verdere afbraak van de sociale bescherming. Wat we nodig hebben is een soort tweestromenbeleid. Een leefloon als opstap naar de arbeidsmarkt, en een leefloon voor wie echt niet geschikt is om te werken.'

De Coninck: 'In de praktijk voeren we al zo'n beleid. Aan die laatste groep gaan we vanaf begin januari trouwens met eigen middelen een verhoogd leefloon geven, want laten we wel wezen. Met het huidige bedrag kan niemand menswaardig leven.'


Leidt de bezorgdheid om de migratiedruk de aandacht niet af van andere bedreigingen voor de sociale zekerheid, zoals de toenemende armoede, de te lage uitkeringen of de vaststelling dat het herverdelingsprincipe niet meer naar behoren werkt?

Cantillon: 'Het leidt vooral de aandacht af van andere fundamentele tekortkomingen in het beleid, zoals de aanhoudende discriminatie op de arbeidsmarkt, of het falen van het Vlaams onderwijs. Het lukt onze scholen niet om vele allochtone jongeren en kinderen uit sociaal zwakke milieus aan een diploma te helpen. Het kweekt integendeel generaties die vol frustratie in de maatschappij stappen.'

De Coninck: 'In de jaren vijftig en zestig is het onderwijs een hefboom geweest voor de emancipatie van de arbeidersklasse. Vandaag lukt dat niet, maar de omstandigheden zijn ook moeilijker. De groep leerlingen is veel heterogener, terwijl de kraan van migratie open blijft staan.'

Cantillon: 'Er zijn landen die er wel in slagen om via het onderwijs de kloof tussen autochtone en allochtone kinderen te dichten. Vlaanderen investeert zeer veel in onderwijs, maar de middelen zijn te weinig verdeeld volgens de noden. Ik was onlangs in het Turkse Lucernacollege in Borgerhout. De schamele staat van die gebouwen maakte me bijna beschaamd over de hypermoderne nieuwbouw waar ik les mag geven. Ik stel ook vast dat het altijd de zwakkeren zijn die op hun plichten worden gewezen. Maar daartegenover staan ook kansen. Je kunt het discours van rechten en plichten pas voeren als je als samenleving alles gedaan hebt wat nodig is om iedereen de kansen te bieden op onderwijs, huisvesting, werk en inkomen. En dat is momenteel nog niet het geval.'

De Coninck: 'Wij willen die inspanningen doen. Maar met de nodige middelen, en kleinere groepen.'


DS, 11-12-2010 (Lieven Sioen)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB