Economie is Erdogans échte probleem


Met zijn politieke provocaties leidt de Turkse president Recep Tayyip Erdogan handig de aandacht af van Turkijes échte probleem: de economie duikt de dieperik in.


Het was geen groot nieuws in Turkije, maar als symbolische gebeurtenis kan het tellen. De nationale luchtvaartmaatschappij Turkish Airlines moest maandag voor de eerste keer deze eeuw een nettoverlies opbiechten. Vorig jaar dook Turkish Airlines voor 47 miljoen lira in het rood, terwijl het jaar voordien nog een winst van 3 miljard lira werd geboekt. De maatschappij groeide minder dan voorzien omdat de toeristen wegbleven na de couppoging en de bomaanslag op de luchthaven van Istanbul.

De lotgevallen van Turkish Airlines kunnen symbool staan voor de economische prestaties van het land in het algemeen. Terwijl president Recep Tayyip Erdogan vrijwel dagelijks op de Turkse televisie verschijnt om zijn woede te uiten over gebeurtenissen in andere landen, besteedt hij weinig woorden aan de snel verslechterende economische omstandigheden in zijn eigen land.


In de krimp

Volgens de cijfers van het Turkse bureau voor de statistiek kromp de economie in het derde kwartaal van vorig jaar met 1,8 procent op jaarbasis. Het was voor het eerst sinds 2009 dat er weer krimp geregistreerd werd. De werkloosheid is gestegen tot 12,7 procent, het hoogste peil sinds 2010. Het consumentenvertrouwen daalde in februari. De nationale munt verliest in snel tempo aan waarde.

Erdogan kan erop wijzen dat het niet eenvoudig is de economie op volle kracht te laten draaien als het land nog aan het bekomen is van een coup-poging, miljoenen Syrische vluchtelingen herbergt en op eigen bodem strijd levert met de terroristen van de PKK. Maar zijn eigen beleid is evenmin bevorderlijk voor economische bloei.

‘De politieke instabiliteit veroorzaakt een klimaat dat niet goed is voor het vertrouwen van buitenlandse investeerders’, zegt Dries Lesage, Turkije-watcher van de Universiteit Gent. ‘Het land heeft veel economische troeven, maar door de actualiteit staat de groei onder druk.’

‘De hervormingen zijn stilgevallen omdat de staatsinstellingen verzwakt zijn, en we hebben natuurlijk heel wat politieke schokken achter de rug – zoals de couppoging en de zuiveringen die er het gevolg van waren’, laat de Turkse econoom Murat Üçer per e-mail weten. Hij werkte voorheen voor het ministerie van Economie en voor de centrale bank, en is nu actief voor het bedrijf Global Source Partners.

Een van de grote problemen is de terugloop van het toerisme, een belangrijke pijler van de economie. Vorig jaar is het aantal toeristen met 30 procent gedaald, tot het laagste punt in negen jaar. Het was een van de oorzaken van de verliescijfers bij Turkish Airlines. Begin deze maand bracht minister van Buitenlandse Zaken Mevlüt Çavusoglu nog een bezoek aan de toeristische vakbeurs ITB in Berlijn, in de hoop het aantal Duitse toeristen naar Turkije opnieuw op te krikken. Maar die pogingen lijken futiel in het licht van de recente uitspraken van Erdogan, die de Duitsers, en ook de Nederlanders, van nazistische praktijken beschuldigt. Beide landen pasten hun reisadvies voor Turkije in negatieve zin aan.

Üçer: ‘We hebben de EU nodig, punt. Het is onze belangrijkste partner voor handel, toerisme en investeringen. Ik kan alleen maar hopen dat deze politieke scherpslijperij te maken heeft met het referendum, en dat er daarna een verbetering zal optreden in onze relaties met Europa.’


Complotten

De terugloop van het toerisme werkt indirect de scherpe daling van de Turkse lira in de hand. Er komen immers minder buitenlandse valuta het land binnen. ‘Turkije heeft een van ’s werelds hoogste tekorten op de lopende rekening van de betalingsbalans’, legt Wim-Hein Pals uit, die de opkomende markten volgt voor vermogensbeheerder Robeco. Hij verkocht enkele maanden geleden alle Turkse aandelen, uit vrees voor de politieke onzekerheid en de dalende lira. ‘Het tekort moet onder meer worden gefinancierd met buitenlandse investeringen. Die worden minder naarmate de onzekerheid toeneemt, waardoor er neerwaartse druk ontstaat op de lira.’

Het is de taak van de centrale bank om de lira te ondersteunen. Het klassieke middel is een renteverhoging. Maar Erdogan is daar een fervent tegenstander van. Hij hangt de onorthodoxe visie aan dat rente de oorzaak is van inflatie, en beticht buitenlandse kapitalistische krachten – de ‘rentelobby’ in zijn woorden – ervan de lirakoers en de Turkse langetermijnrente te beïnvloeden. Rente is in zijn ogen een koloniaal wapen.

‘Die houding heeft te maken met Erdogans overtuiging dat er particuliere belangen gemoeid zijn met een hoge rente’, zegt Lesage. ‘De Turkse huishoudens hebben zich in het verleden diep in de schulden gestoken, wat tot grote drama’s heeft geleid. Er wordt ook gefluisterd dat grote financiële spelers, genre George Soros, speculatieve posities innemen tegen de lira.’

Dit is het soort complotdenken dat erg populair is in Turkije, en dat Erdogan goed uitkomt. Na de poging tot staatsgreep heeft hij er zelfs op gezinspeeld dat een met opzet uitgelokte financieel-economische crisis wel eens de volgende poging zou kunnen zijn om hem ten val te brengen. ‘Hij voelt zich aan vele kanten bedreigd’, zegt Lesage. ‘Los van de vraag of er waarheid zit in zo’n scenario, is het een feit dat de entourage van Erdogan rekening houdt met zulke snode scenario’s.’


Een vuurtoren in Ankara

Economen maken zich zorgen over de manier waarop Erdogan zich rechtstreeks bemoeit met de economie. Üçer: ‘Het oude model dat ons zoveel goeds heeft gebracht, gebaseerd op onafhankelijke instellingen, een sterke privésector en duidelijke regels, gaat geleidelijk over in een interventionistisch model met meer staatstussenkomst, gebaseerd op lage rentes en met belastinggeld gefinancierde megaprojecten. Dit experiment heeft misschien een zekere legitimiteit, maar het is onwaarschijnlijk dat het zal slagen.’

Vorige maand raakte bekend dat de overheidsparticipaties in grote ondernemingen als Turkish Airlines, Halkbank, Türk Telekom, het satellietbedrijf Türksat en de theeproducent Çaykur ondergebracht zijn in een gemeenschappelijke holdingstructuur. Het doel is die activa als onderpand te gebruiken voor leningen waarmee grote infrastructuurwerken bekostigd kunnen worden. Turkije heeft in die richting grote ambities, onder meer met een nieuwe luchthaven in Istanbul, die een van de grootste ter wereld zou moeten worden. Analisten zagen er een voortschrijdende ‘Erdoganisatie’ van de Turkse economie in. Econoom Refet Gürkaynak van de Bilkent-universiteit noemde de maatregel op Twitter een ‘verkwisting van overheidskapitaal’, en vergeleek het met de bouw van een vuurtoren in Ankara. De Turkse hoofdstad ligt 275 kilometer van de dichtstbijzijnde kust.

De achtergrond van de operatie is de hoge kostprijs voor de staatsgaranties die Turkije biedt aan geldschieters van deze infrastructurele prestigeprojecten. Een van de redenen waarom ex-premier Ahmet Davutoglu het veld moest ruimen, was zijn plan om de staatsgaranties van 100 procent terug te schroeven naar 80 procent. Erdogan zag dat niet zitten uit vrees dat de projecten daardoor in gevaar zouden komen.

Internationale organisaties zijn steeds kritischer over Erdogans beleid. Begin dit jaar verlaagde kredietbeoordelaar Fitch, als laatste van de drie grote bureaus, de Turkse staatsschuld tot de rommelstatus (‘junk’). Fitch had kritiek op het referendum dat Erdogan meer macht zou toebedelen. ‘Als de plannen worden goedgekeurd, zal dat een systeem betonneren waarin checks and balances verwaterd worden.’ Concurrent Standard & Poor’s wijzigde onlangs zijn vooruitzichten voor de Turkse schuld van ‘stabiel’ naar ‘negatief’. Dat betekent dat een verdere verlaging mogelijk is. De lage kredietwaardigheid kost Turkije handenvol geld: beleggers eisen een hogere rente als ze geld aan de staat lenen.


Onheilstijdingen

Ook het IMF waarschuwde in januari al dat het de verkeerde kant uitgaat met de Turkse economie. Het verslag van de zogenaamde Artikel IV-consultatie leest als een reeks onheilstijdingen. De investeringen blijven zwak, de kredietgroei is omlaag gedoken, de inflatie blijft te hoog. Het tekort op de lopende rekening blijft ‘aanzienlijk’ door de afname in het toerisme. Structurele hervormingen blijven uit.

De instelling stelt ook vast dat de regering gul geld uitdeelt. Het minimumloon is gestegen, subsidies werden verhoogd en in het onderwijs, de zorg en vooral de veiligheidsdiensten wordt massaal aangeworven.

Verbetering is niet direct te verwachten, voorspelt het IMF. Het Fonds somt meteen op waarom niet: de binnenlandse vraag blijft zwak door de onzekerheid rond het referendum, de relaties met de Europese Unie verslechteren, de schermutselingen met de Koerden duren voort, evenals de conflicten in de buurlanden. Op de laatste oorzaak na zijn het allemaal factoren waar Erdogan rechtstreeks de hand in heeft gehad.

Het IMF voorspelt voor dit jaar een economische groei van 2,9 procent. Zowat het dubbele van die in de Europese Unie, maar wel veel minder dan in de jaren na de financiële crisis, toen de groei soms boven 10 procent piekte. ‘Gezien de omstandigheden is een groei van 2 à 3 procent eigenlijk een wonder’, vindt Murat Üçer. Erdogan heeft zijn populariteit voor een groot deel te danken aan de snelle economische opmars van het land. Heel wat Turken gingen er materieel aanzienlijk op vooruit en Turkije was in internationaal opzicht een voorbeeldige leerling. Die verworvenheden zouden nu teloor kunnen gaan.

Maar zolang de economie niet dramatisch verslechtert en de problemen aan externe factoren kunnen worden toegeschreven, is Erdogans populariteit niet in gevaar, denkt Lesage. ‘Dat zie je ook in Rusland. De economie draait minder goed, maar Poetin blijft populair. Alleen als het heel sterk zou fout lopen, dan zou het wel eens problematisch kunnen worden. Daardoor zou Erdogans toverkracht kunnen verdwijnen’.


DS, 18-03-2017 (Ruben Mooijman)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB