Vluchten kan nog altijd een beetje

Marc Reynebeau


Ontroering en verbijstering streden om voorrang bij al wie Europarlementslid Anneleen Van Bossuyt (N-VA), nu Oost-Vlaams lijsttrekker voor de Kamer, maandagavond bezig zag in De afspraak. Daar sprak ze met fris gemoed een veto uit tegen elke optie om de luchtvaart wat meer te belasten – of eigenlijk tegen een nieuwe belasting die elders al bestaat in de vorm van btw, een CO2-taks of accijnzen op kerosine. Niet dat Van Bossuyt daar, enigszins tot haar eigen verbazing, uiteindelijk de goede zin niet van kon inzien, maar het stuitte bij haar nu eenmaal op een onwrikbaar dogma. Het bezwaar luidt dat ‘de hardwerkende Vlamingen’ daardoor extra moeten betalen voor hun welverdiende vliegvakantie. En dat is een onrecht.

Ze herhaalde dat wel een keer of vier, woordelijk, alsof ze een mantra uitsprak, een bezwering waartegen elk verweer nutteloos is. No pasarán, want de taks leidt tot wat in een andere context ‘raken aan een verworven recht’ zou heten. Dan hoeven verdere argumenten niet meer. Die had ze ook niet, met hoeveel geduld die goede professor Paul De Grauwe haar ook probeerde uit te leggen dat de luchtvaart ‘externe kosten’ veroorzaakt die voor de sector en de consument wel gratis zijn, maar uiteindelijk, onder meer via CO2-uitstoot, toch door iedereen moeten worden gedragen, ook door wie nooit het vliegtuig neemt. Toch zou een model voor zo’n taks een ticket slechts 4 procent duurder maken (DS 13 mei).

Van Bossuyts partijgenoot Johan Van Overtveldt, nochtans een ex-minister van Financiën en een afgestudeerd econoom, ging nog verder. Als zo’n taks er komt, eist hij ‘een volledige compensatie in andere belastingen’. Dat is wel erg strijdig met het vooral bij centrumrechts levende pleidooi voor een verschuiving – een taxshift, jazeker – van de personenbelastingen naar de consumptie- en ecologische fiscaliteit.

Het slaat allemaal op niet veel – inconsistentie is nu eenmaal wat de nu lopende verkiezingscampagne zo lichtzinnig maakt – maar betekenisloos is het al evenmin. Het bezwaar tegen die taks evacueert alvast dat lastige klimaatprobleem weer even uit de discussie. De ‘systeemcrisis’ ter sprake brengen waarvoor de wetenschappers van het Panel voor Klimaat en Duurzaamheid gisteren pleitten, hoeft dan zeker niet.

De termen waarin Van Bossuyt haar veto formuleerde, bevestigen vooral het doembeeld dat een constructieve omgang met de klimaatverandering alleen zou leiden tot een dramatisch verlies aan levenskwaliteit, waarvan een ‘tsunami aan belastingen’ slechts de voorbode zou zijn. Waarop een verbod op vlees eten, autorijden, de gezelligheid van de houtkachel of wonen op het platteland volgt. De koortsdroom van een verbanning naar een plaggenhut blijft dan nog even uit, maar hij kan altijd nog komen.

Het feitelijke bezwaar tegen de taks is dan ook symbolisch: bevestigen dat een status quo en het fiscale uitstelgedrag nog altijd moeten kunnen. Zoals eerder al gebeurde met de al verder gevorderde maar ook roemloos gestrande ideeën rond onder meer de salarisauto’s, het rekeningrijden, de betonstop of het statiegeld op drankverpakkingen.

Als dat iets illustreert, is het de weigering van mainstreampartijen om te kiezen voor politiek leiderschap. Ze vertikken het om in de transitie het voortouw te nemen en hun kiezers ervoor te engageren in een positief en collectief project. Ze streven niet naar het noodzakelijke, maar beperken zich, toch in de campagne, tot het direct haalbare. Zelfs als dat neerkomt op immobilisme en het de achterstand vergroot. Dat doen ze alleen om het risico te vermijden dat ze stemmen zouden verliezen, al roept het wel de vraag op waarom politici om vertrouwen en macht vragen als ze niet van plan zijn om die macht ook ergens voor in te zetten.

Later kan het voldongen feit wel volgen, wanneer er niet meteen nieuwe verkiezingen in aantocht zijn. Zo verhoogde de ‘Zweedse’ coalitie onverhoeds de pensioenleeftijd, financierde ze de taxshift onvoldoende – wat nu op de sociale zekerheid dreigt te worden verhaald – en verhoogde ze de tarieven voor energie en openbaar vervoer. Die ‘verrassingen’ zullen ‘noodzakelijke hervormingen’ worden genoemd en ministers zullen hun eigen moed prijzen, omdat ze het aandurfden om onpopulaire maatregelen te nemen – hopend dat die bij de volgende verkiezingen zijn vergeten.

Zonder gevaar is die tactiek niet (het een strategie noemen is wellicht te veel eer). Dat wie het al wat minder heeft, wel extra accijnzen mag dokken om een oude dieselauto rijdende te houden, in het besef dat ‘de rijken’ ondertussen belastingvrij naar een zonnig strand vliegen, was precies een van de eerste klachten die in Frankrijk de gele hesjes motiveerden om op straat te komen – en hoe. Terwijl zijzelf wellicht niet per se zoveel minder hardwerkende of anderszins minder voortreffelijke medeburgers hoeven te zijn. Marginaal of futiel is de vergelijking met België overigens allerminst, als blijkt dat nu al bijna een kwart van alle Belgen zich financieel niet eens een week vakantie buitenshuis kan permitteren.

Misschien zou het die armelui toch aan voortreffelijkheid ontbreken, omdat slechts afgunst hen zou drijven – ze hadden ook maar rijk moeten worden. Dat argument haalde Kamerlid en Kortrijks burgemeester Vincent Van Quickenborne (Open VLD) laatst weer boven over de ideeën rond de vermogensbelasting die meerdere oppositiepartijen bepleiten. Hij zag al een fiscale inquisitie langs de deuren trekken die ieders boekenrekje letterlijk komt taxeren.

Maar stel dat inderdaad slechts vulgaire jaloezie in het spel is bij dergelijke pleidooien – wat volgens de Canadese wetenschapper Alex C. Michalos niet alleen zeer onwaarschijnlijk, maar vooral nooit bewezen en zeker erg neerbuigend is (Public affairs quarterly, 1988) – dan kan dat alleen komen doordat voor een gesprek over fiscale ongelijkheid nog geen taal of forum bestaat. Want een politieke, economische of ideologische discussie daarover wordt meteen in morele verdachtmakingen gesmoord. Al zijn die verwijten vaak ook niet meer dan snelle uitvluchten om die stilte in stand te kunnen houden, eventueel om het dan ook niet te moeten hebben over nog een andere (of misschien wel dezelfde?) fundamentele ‘systeemcrisis’.


DS, 15-05-2019 (Marc Reynebeau)