Ruslands oorlog in Soedan is ook voor ons van belang


Zou het kunnen, vraag Koert Debeuf zich af, dat Rusland Europa wil destabiliseren door een nieuwe migratiecrisis te organiseren?


Op het eerste gezicht is de gewelddadige machtsstrijd in Soedan een ver-van-mijn-bedshow. Het is niet het eerste land in de Sahel waar oorlog woedt, en het zal zeker niet het laatste zijn. Toch is wat vandaag in Soedan gebeurt van groter belang dan velen zouden vermoeden. Het is een zoveelste dominosteen in de poging van Rusland om het Westen uit dat deel van Afrika te duwen en om democratie te vervangen door chaos. Het doel van die chaos is dat ze uiteindelijk Europa zal bereiken.

Op 15 april vielen een twintigtal doden tijdens straatgevechten in Khartoem, de hoofdstad van Soedan. Dit dodental is inmiddels opgelopen tot over de 300, met bovendien meer dan 3.000 gewonden in verschillende steden in het land. Dit geweld is een ontgoocheling voor de internationale gemeenschap die veel tijd en moeite heeft gestoken in een akkoord tussen de verschillende partijen dat moest leiden tot een civiele overgangsregering in juni om verkiezingen voor te bereiden.

Sinds 15 april blijkt dat minstens één partij geen zin heeft in een transitie naar democratie: de Rapid Support Forces (RSF) van de Soedanese vicepresident Mohamed Hamdane Daglo, beter bekend als ‘Hemedti’. In plaats van die civiele regering af te wachten, besliste Hemedti om het heft in eigen handen te nemen en een staatsgreep te plegen met zijn loyale troepen. De RSF is sinds 2013 de nieuwe naam van de Janjaweed militie, bekend om haar oorlogsmisdaden in Darfur. De Janjaweed vindt haar oorsprong in een grote groep nomaden die rondtrok tussen Soedan en buurland Tsjaad. Deze groep werd gewelddadiger naarmate de bewapening beter werd. In 2013 besliste de toenmalige Soedanese dictator Omar Al Bashir om de Janjaweed als een soort paramilitaire component voor de staat in te zetten.

In 2018 komt Rusland in het spel. Hemedti bereikt een akkoord met de Wagner-paramilitairen, de facto een privéleger van de Russische president Vladimir Poetin. Wagner was al actief in andere landen in Afrika. In Mali steunde Wagner een staatsgreep en zette alle Franse actoren het land uit. In de Centraal-Afrikaanse Republiek, ook een voormalige Franse kolonie dat nu vooral bekendstaat om haar wetteloosheid, steelt het diamanten en goud.


Zeehavens

In Soedan hielp de RSF Wagner in het controleren van goudmijnen en het illegaal verkopen en transporteren van vele tonnen goud naar Moskou. In ruil kregen de soldaten van de RSF training en materiaal. Een Europese diplomaat vertelde me hoe je het verschil herkent tussen een RSF-soldaat en een soldaat van het Soedanese leger. De eerste heeft nieuwe kledij en recente wapens, de tweede moet het met oude spullen doen.

De vraag dringt zich op waarom het Kremlin de RSF steunt, en dus wellicht deze staatsgreep goedkeurt. Een belangrijk strategisch punt voor Rusland is de belofte van een militaire haven aan de Soedanese kust van de Rode Zee. De militaire haven van Tartus in Syrië aan de Middellandse Zee was ook een reden waarom Rusland zich begon te bemoeien met Syrië, net als de haven van Sebastopol op de Krim van groot strategisch belang is voor het Russische leger. Rusland zelf heeft nauwelijks belangrijke havens. Ruslands buitenlandminister Sergej Lavrov ging in februari naar Khartoum om een akkoord te tekenen voor de bouw van die haven.

Toch kan het gebrek en de nood aan zeehavens niet verklaren waarom Rusland zo actief is in Mali of de Centraal-Afrikaanse Republiek. Een element dat kan bijdragen tot ons begrip van de Russische strategie is een recent reisadvies dat het Franse ministerie van Buitenlandse Zaken rondstuurde. Op de kaart staan in het rood de landen en streken die Frankrijk zijn burgers formeel afraadt te bezoeken. De lijst van west naar oost is hallucinant: een groot deel van Mauritanië, Mali, Burkina Faso, Niger, een groot deel van Nigeria, een groot deel van Tsjaad, een deel van Kameroen, de Centraal-Afrikaanse Republiek en Soedan. Kortom, in bijna de volledige Sahel zijn Franse burgers, en wellicht ook de meeste andere Europeanen, niet meer welkom.


Migratieroutes

De rol van Wagner in Libië is eveneens belangrijk. Samen met de Soedanese RSF hebben de huursoldaten van Wagner jarenlang generaal Khalifa Hafter gesteund en elk vredesgesprek getorpedeerd. Het doel was om opnieuw een staatsgreep te steunen en chaos te creëren. Voor alle duidelijkheid, ook andere landen hebben hiertoe bijgedragen, maar wellicht met andere doelstellingen voor ogen.

Rusland is met andere woorden al jaren bezig met het Westen, en dan vooral Frankrijk, te ondermijnen in Afrika, en dan vooral de Sahel. Het is duidelijk dat het ook de migratieroutes wil controleren. De RSF werd al door Al Bashir aangesteld om de grenzen van Soedan te bewaken. In de realiteit organiseerde de RSF vooral de migratie naar Libië en dus naar Europa. Zou het kunnen dat Rusland, door middel van Wagner in Afrika, uiteindelijk Europa wil destabiliseren door een nieuwe migratiecrisis te organiseren?

Het is in elk geval duidelijk dat Rusland ook tijdens de zogenaamde vluchtelingencrisis van 2015 er alles aan heeft gedaan om via valse berichten vluchtelingen in een slecht daglicht te stellen. Het doel was toen om Europeanen op te zetten tegen hun regeringen en tegen de politiek van ‘Wir schaffen das’. Velen zijn in de Russische desinformatiecampagne getrapt, maar Rusland had op meer gehoopt. Poetin had evenmin gedacht dat Europa zo verenigd zou reageren op zijn militaire inval in Oekraïne.

Er zijn in elk geval genoeg indicaties die erop wijzen dat Ruslands politiek in de Sahel en Noord-Afrika tegen Europa en het Westen gericht zijn. Als we niet willen dat de zaken helemaal uit de hand lopen, en ons continent uit elkaar wordt gespeeld, kunnen we maar beter wat meer tijd en energie steken in de Sahel en Libië. Het is nog niet te laat, maar het scheelt echt niet veel.

Koert Debeuf, onderzoeksprofessor Midden-Oosten aan de VUB. Fellow in Oxford.


DS, 24-04-2023