Zonder migratie zou het Vlaamse platteland leeglopen


Een nieuw rapport zet de uitdagingen waarvoor landelijk Vlaanderen staat op scherp. De gemeentekassen staan onder druk, de open ruimte verdwijnt en veel plaatsen zijn moeilijk te bereiken zonder auto.


Het Vlaamse platteland is sinds de eeuwwisseling niet alleen grondig veranderd, het staat ook voor grote uitdagingen. Om die in kaart te brengen, publiceerde de Vlaamse Landmaatschappij (VLM) voor de eerste keer een plattelandsrapport. “Zowel de aanstaande lokale verkiezingen als de uitgebreide aandacht voor plattelandsbeleid vanuit de Europese Unie, maakten het tot een uitgelezen moment om vast te leggen in welke sociaal-economische staat ons platteland vandaag verkeert”, zegt Leen Van den Bergh, woordvoerder van de VLM, het Vlaamse agentschap dat het plattelandsbeleid coördineert en helpt uit te voeren. “Het rapport is een instrument waarmee het beleid verder aan de slag kan.”

Voor het onderzoek werden eerder beschikbare, openbare data gebundeld. Grote conclusies of waardeoordelen maakt het VLM niet. Toch vallen er enkele opvallende vaststellingen te noteren.


1.Aantal migranten verdubbeld in twintig jaar

Net als in de centrumsteden en de verstedelijkte gemeenten, blijft ook de Vlaamse plattelandsbevolking in absolute aantallen groeien. Maar in 2022 was de natuurlijke bevolkingsaangroei (geboortes min overlijdens) alleen in de centrumsteden nog positief. De verstedelijkte gemeenten en het platteland kenden dat jaar een negatieve natuurlijke bevolkingsgroei, met meer overlijdens dan geboortes. Op het platteland daalt de natuurlijke bevolkingsgroei het sterkst. Zowel de vergrijzing (meer 65-plussers) als de ontgroening (minder geboortes) zijn er erg voelbaar.

Dat de totale bevolking op het Vlaamse platteland niettemin blijft stijgen, komt door migratie. Het aantal migranten in de Vlaamse plattelandsgemeentes is in twintig jaar tijd verdubbeld. Het gaat dan vooral om migratie uit het buitenland, maar zeker ook om migratie binnen ons land. Zo is Brussel de grootste ‘leverancier’ van Belgische inwoners die naar een Vlaamse plattelandsgemeente verhuizen. Die migratie-instroom helpt voorkomen dat het platteland verder vergrijst en leegloopt.

Tegelijk daalt de grootte van de huishoudens op het platteland, en neemt ook het aantal grote huishoudens af (vier personen en meer). In de centrumsteden neemt het aantal grote huishoudens net toe.


2. Minder economische activiteit, maar daarom niet armer

De gemiddelde welvaart op het platteland ligt niet lager dan elders. Wel ligt de totale economische activiteit op het platteland lager. Er zijn steeds minder bedrijven gevestigd, en de financiële toegevoegde waarde van de sector op de totale Vlaamse economie is beperkt.

De plattelandseconomie blijft nauw verweven met de professionele, intensieve landbouw. Zelfs wat betreft de transitie naar andere landbouwtypes, zoals korteketenproductie, zorgboerderijen en biolandbouw, nemen de verstedelijkte gemeenten en de centrumsteden het voortouw.

Toerisme kan bijdragen aan de economische vitaliteit van het platteland. Sinds 2015 stijgt het aantal aankomende toeristen er het sterkst. De plattelandsgemeenten hebben ook het grootste aanbod van logies, vooral vakantiewoningen.


3. Lege gemeentekassen zetten dienstverlening onder druk

De plattelandsgemeenten innen substantieel minder belastingen dan de andere gebieden. Tegelijk krijgen ze veel minder totale werkingssubsidies. Vooral de kloof tussen plattelandsgemeenten en centrumsteden is groot. De plattelandsgemeenten kregen in 2022 samen zo’n 10 miljoen euro aan subsidies. De centrumsteden – zonder Gent en Antwerpen – ontvingen tienmaal zoveel. Antwerpen ontving dat jaar op zijn eentje bijna 1,2 miljard euro, Gent was goed voor 725 miljoen euro.

De kwaliteit van het lokale beleid en de dienstverlening hangt samen met een sterke administratie, die genoeg kennis en expertise in huis heeft. Een belangrijk deel van de lokale besturen in Vlaanderen slaagt er echter niet of nauwelijks in om zijn gemeentelijke opdrachten goed in te vullen. De belasting van operationele taken is zo groot in kleine gemeenten, en dus in veel plattelandsgemeenten, dat er maar weinig ruimte overblijft voor strategische en beleidsmatige opdrachten.


4. Woningbouw verdringt open ruimte (maar weinig sociale woningen)

De plattelandsgemeenten zijn samen goed voor bijna 600.000 hectare open ruimte, twee derde van de totale open ruimte in Vlaanderen. Die open ruimte blijft echter verdwijnen, door de aanleg van nieuwe woningen, transportinfrastructuur en industrie. In negen jaar tijd is er in de plattelandsgemeenten 5.723 hectare extra verhard.

Steeds meer landbouwgrond wordt gebruikt voor activiteiten die niet rechtstreeks met landbouw te maken hebben. Zo nam de zogenoemde ‘verpaarding’ tussen 2010 en 2023 toe met 250 procent. De daaruitvolgende versnippering van de open ruimte tast de veerkracht van het platteland aan om met de klimaatverandering om te gaan en is nefast voor de biodiversiteit.

Driekwart van de plattelandsbewoners is zelf de eigenaar van zijn woning. Wel liggen de woningprijzen op het platteland en in de verstedelijkte gemeenten (veel) hoger dan in de centrumsteden. Voor een deel van de bewoners zijn de prijzen daardoor niet meer betaalbaar. Tussen 2014 en 2022 is het aantal kandidaat-huurders voor sociale woningen in de plattelandsgemeenten bijna verdubbeld. Toch waren er in 2022 zo’n 25.000 sociale woningen minder dan in de verstedelijkte gemeenten.


5. Auto blijft koning

Mobiliteit is en blijft een grote uitdaging ‘op den buiten’. Meer dan de helft van de plattelandsbewoners woont in een gebied dat met het openbaar vervoer (erg) moeilijk te bereiken is. In 2022 waren er acht keer meer auto’s dan abonnementen voor openbaar vervoer.

Autogebruik neemt amper af. Zeven op de tien plattelandsbewoners gebruikt de auto om te pendelen, voor vrijetijdsverplaatsingen ligt dat aandeel nog hoger. Er zijn weinig laadpunten voor elektrische auto’s, weinig systemen voor deelmobiliteit en weinig comfortabele en veilige fietsinfrastructuur. Dat alles leidt tot files en een slechte luchtkwaliteit – slechts een op de drie plattelandsbewoners ademt lucht in die voldoet aan de jaaradvieswaarde van de Wereldgezondheidsorganisatie (10 microgram NO₂ per kubieke meter).


DS, 03-06-2024 (Pieter Van Maele)