Breng jong en oud eindelijk weer samen


Gezondheidszorg kan duur zijn. Hoe slechter de gezondheid, hoe duurder de zorgen. 165.000 mensen kregen vorig jaar de diagnose dementia, tegen 2020 verwacht men een stijging van 30 procent. En dit is maar één voorbeeld van de degeneratieve aandoeningen die ons allen kunnen treffen. Enkele hoopgevende projecten tonen echter dat ouder worden helemaal niet gekenmerkt hoeft te worden door een kostelijk en dramatisch aftakelingsproces.


Het is typisch menselijk dat wij, en dan vooral vrouwen, lang na onze vruchtbare leeftijd blijven leven. Op dit fenomeen brak al menig evolutionair bioloog de tanden stuk. Algemeen gaat men ervan uit dat het de vrouw in staat stelt om haar nageslacht lang te ondersteunen en de overlevingskansen van haar genen te vrijwaren. Oud worden heeft dus evolutionair nut. Vóór de sedentarisering en de ontwikkelingen die hebben geleid tot onze huidige welvaartstaat, moest de mens overleven in zeer barre omstandigheden. Jarenlang ging men ervan uit dat ouderlingen, net als baby’s, als ballast werden beschouwd en werden achtergelaten wanneer de situatie te precair werd.

Uit archeologische opgravingen blijkt dat deze hypothese niet zonder meer houdbaar is. De resten van de Homo heidelbergensis ‘Elvis’ tonen aan dat hij, ondanks zijn ouderdom en het feit dat hij volledig krom en wellicht met een stok liep, toch verzorgd werd door de andere leden van de groep. In huidige jager-verzamelaarculturen vindt een verschuiving van de taakverdeling plaats naarmate leden van de groep ouder worden. Tot hun dood dragen ze bij tot de overleving en het welzijn van de gemeenschap, met het bijbehorend respect en het gevoel van eigenwaarde. Ouderenzorg heeft altijd bestaan en maakt zelfs wezenlijk deel uit van de menselijke soort en haar evolutie.


Een sprookje

In onze economisch georiënteerde samenleving zijn baby’s, kinderen en ouderlingen redelijk nutteloos. Deze zorgbehoevende groepen kunnen niet meedraaien in het arbeidscircuit en kosten geld. Uit economische en praktische overwegingen wordt hun verzorging steeds meer uitbesteed aan professionele zorgdragers. In de kinderopvang houdt een beperkt aantal zorgverleners toezicht op een flink aantal baby’s, hetzelfde geldt voor ouderen. Allemaal om de werkende bevolking te vrijwaren. In onze drang naar categorisering en economische efficiëntie hebben we onze samenleving opgedeeld, ook fysiek. We hebben onszelf daardoor onbewust een hoop problemen bezorgd.

Toch zijn er oplossingen. Om kosten te besparen had het gemeentebestuur in een kleine Vlaamse gemeente beslist om bij de bouw van een nieuw OCMW-rusthuis er ook de bibliotheek en de kinderopvang onder te brengen, met een gezamenlijk binnenplein. De gevolgen wekten ieders verbazing. De kinderen zochten al gauw contact met de ouderlingen aan de overkant, blij met de intense en broodnodige, individuele aandacht. Ook voor de bejaarden werd het leven weer wat rooskleuriger. Het medicatiegebruik daalde drastisch, de levenskwaliteit steeg sterk en hun aftakelingsproces vertraagde ingrijpend. Het lijkt een sprookje, maar eigenlijk is het logisch en het gebeurt meer.

In Oklahoma organiseert men leesprogramma’s voor jonge kinderen van 3 tot 5 jaar. Het Grace Living Center daar ging een samenwerking aan met de school aan de overkant van de straat. In de foyer van het rusthuis werd een glazen klaslokaal ingericht. Van bij de start wekten de kindjes de interesse van de bewoners. Al gauw zetten diverse ouderlingen zich in als ‘book buddy’ en had ieder kind een persoonlijke begeleider/rusthuisbewoner.

De resultaten waren opmerkelijk. Meer dan 70 procent van de kinderen die het programma op 5-jarige leeftijd verlieten, kon lezen op het niveau van 7 à 8-jarigen of ouder. Naast het leren lezen krijgen de kinderen een rijke sociale geschiedenis mee, verteld door mensen die het allemaal beleefden. Dat werd ook vastgesteld in dat Vlaamse dorp. Het medicatiegebruik daalde drastisch of viel helemaal weg. In plaats van te wachten op het onvermijdelijke, hebben ze opnieuw een reden om op te staan. Omdat ze terug deel kunnen uitmaken van een gevarieerde intermenselijke gemeenschap, leven ze langer, maar vooral beter. Zo herstel je een oude, traditionele relatie tussen verschillende generaties.


Evolutionaire mismatch

Ook in huidige jager-verzamelaarculturen en in Aziatische sedentaire samenlevingsverbanden zien we een kerntaak weggelegd voor ouderen in de zorg voor de jongsten. Wij houden deze generaties van elkaar gescheiden. Het leesprogramma in Oklahoma leert dat het een verrijking kan zijn om beide opnieuw samen te brengen. In de juiste omstandigheden hoeven ouderen niet op mensonterende wijze af te takelen, maar beschikken ze over de nodige energie en vaardigheden om jongere generaties bij te staan. Misschien is het drastische aftakelingsproces waarvan veel van onze ouders, grootouders en overgrootouders het slachtoffer zijn, gewoon een evolutionaire mismatch met wel zeer tragische gevolgen.

Laten we als samenleving onze ouderen en kinderen opnieuw de plaats geven waar ze recht op hebben, er middenin.


DS, 23-08-2016 (Sara De Mulder, antropologe)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB