Mijn pil, mijn vrijheid? Steeds meer vrouwen zijn pilmoe


Toen de pil eind jaren zestig in de apotheek kwam, werd ze de beste vriendin van elke vrouw. Een generatie later keren steeds meer gebruiksters ze de rug toe. Het onbehagen over de dagelijkse dosis hormonen groeit. 'Het is als met een moker op een mug slaan.'


'God zal u straffen, mevrouw!' Vlaamse vrouwen die in de beginjaren van de pil hun doosje haalden, kregen er vaak ongevraagd een preek van de apotheker bovenop. Er was hardnekkig verzet geweest, ook in de wetenschappelijke wereld, tegen anticonceptie voor vrouwen. Voor cultuurpessimisten loerden Sodom en Gomorra om de hoek zodra vrouwen seks konden hebben zonder wakker te liggen van het bezoek van de ooievaar.

Morele bewaren ten spijt sloegen apothekers grote voorraden in, want vrouwen lapten de banvloek elegant aan de hooggehakte laars. De pil werd hun beste vriendin, de motor achter hun emancipatie. Vrouwen konden voortaan zelf beslissen of en wanneer er kinderen kwamen. Ze konden gaan voor carrières waarvan ze voordien uitgesloten waren als ze een gezin wilden. Ze konden hun seksualiteit ontdekken zonder angstvallig de dagen te tellen tot hun volgende menstruatie. Voor vrouwen was de pil dé uitvinding van de 20ste eeuw.

Veertig jaar later is de pil nog altijd het populairste anticonceptiemiddel, met straatlengtes voorsprong op het condoom of natuurlijke methodes als periodieke onthouding of natural family planning - die de vruchtbare periode prikt via temperatuur en baarmoederslijm. Volgens de vierjaarlijkse Nationale Gezondheidsenquête, editie 2004, doet drie kwart van de seksueel actieve vrouwen tussen 15 en 49 jaar aan geboortebeperking. Zestig procent van hen slikt de pil, 13 procent heeft een spiraaltje, 8 procent kiest barrièremethodes zoals het condoom. Uit een recent onderzoek van Bayer Schering Pharma, de wereldmarktleider voor de pil, blijkt dat er in België een miljoen pilgebruiksters zijn. Ons land is daarmee de koploper in de Europese Unie.

Maar die cijfers verbergen een ander verhaal. Uit Gezondheidsenquête blijkt ook dat het aantal Belgische pilgebruiksters tussen 1997 en 2004 met 9 procent daalde. Voor Vlaanderen is de achteruitgang nog markanter, van 70 naar 55 procent. Vooral hoogopgeleide vrouwen haken af. Het is nog wachten op de resultaten van de nieuwe enquête, maar veel wijst erop dat deze trend zich zal doorzetten. Een halve eeuw nadat hun moeders de pil met open armen verwelkomden, lijken hun dochters ze steeds meer de rug toe te keren.

'Er is een zekere pilmoeheid', zegt Katrien Vermeire, een anticonceptiedeskundige van Sensoa, het Vlaamse informatiecentrum voor seksualiteit. 'Vrouwen hebben ondertussen veel meer mogelijkheden dan de pil.' Alleen al in de hormonale middelen zijn er nog het spiraaltje, de vaginale ring, het implantaat, de pleister. 'Door die mogelijkheden gaan vrouwen een ideale oplossing verwachten. Maar geen enkel middel is ideaal. Je boet altijd ergens op in.'


De lat ligt hoger

Vrouwen staan niet meer te applaudisseren voor de pil, ongeacht gebruiksgemak of nevenwerkingen, zoals hun moeders dat deden. Anticonceptie is nu vanzelfsprekend, de lat ligt hoger. Vrouwen willen niet zwanger worden, maar ze willen er ook niets voor inleveren.

Drie groepen vrouwen haken af, meent Lieve Peremans, een huisarts die onderzoek doet naar anticonceptie bij de vakgroep Huisartsengeneeskunde van de Universiteit Antwerpen. Er zijn de jongeren, die geen stabiele relatie hebben en die aan en af de pil gaan. 'Ze zeggen vooral af te haken voor de nevenwerkingen.' De meeste nevenwerkingen treden op tijdens de eerste maanden van het gebruik: door elke keer opnieuw te beginnen, wordt dat effect verhevigd.

'Een tweede groep zijn dertigers die de routine van elke dag slikken beu zijn.' Vele vrouwen zijn al tien tot vijftien jaar aan de pil nog voor ze dertig zijn. Elke dag medicijnen slikken als je gezond bent, druist in tegen het hedendaagse gevoel van wat goed is. Bij sommige dertigers sluimert ook een ambivalente kinderwens: ze willen aan zichzelf of hun partner niet toegeven dat ze kinderen willen, maar hun dubbelzinnigheid uit zich in de nonchalance waarmee ze de pil af en toe vergeten of in hun groeiende afkeer ervoor.

De derde groep zijn volgens Peremans vrouwen die met de pil stoppen na een scheiding en die niet meteen een vaste partner hebben, maar wel losse seksuele contacten. Bij hen gaat het aantal ongewenste zwangerschappen in stijgende lijn.

'Een ongewenste zwangerschap', zegt dokter Edgard Roux, woordvoerder voor Bayer Schering Pharma, 'heeft nog altijd meer negatieve bijwerkingen dan welke pil ook.' Toch klinken er bij de afhakers veel klachten. Hoofdpijn, zware benen, pijnlijke borsten, gewichtstoename, vaginale infecties, doorbraakbloedingen, emotionele vlakheid of net meer prikkelbaarheid. 'Uit studies blijkt dat nevenwerkingen verdwijnen na de eerste maanden', zegt Roux, 'als de pil juist genomen wordt. Er zijn geen slechte pillen, er zijn alleen verkeerde vrouwen.'

Niet iedereen houdt zich aan contra-indicaties, zegt Bayer Schering Pharma: niet alle pillen zijn geschikt voor alle vrouwen. Soms is het ook even zoeken naar een pil met de juiste dosering. Maar voor sommige vrouwen is het een eindeloze zoektocht.

'Zulke studies zijn vaak gesponsord door de farmaceutische industrie', zegt Bart Fauser, gynaecoloog en hoogleraar Voortplantingskunde aan het Universitair Medisch Centrum Utrecht. 'Bovendien vinden ze vaak plaats bij de introductie van een nieuw preparaat. Als men later dat onderzoek herhaalt via de huisartsen, komt men tot heel andere bevindingen, omdat die niet afgenomen zijn bij een zorgvuldig geselecteerde en gecontroleerde groep.'

Naar andere aspecten is dan weer nauwelijks onderzoek gebeurd. 'Het effect van hormonen op de seksualiteit van vrouwen wordt onder mat geveegd, de klachten erover weggewuifd', zegt Fauser. Vaker dan wordt aangenomen zijn er vrouwen die minder zin hebben in seks als ze de pil nemen, en lichamelijk minder opgewonden worden. Die klachten hoort ook Hilde Elebaut, arts en seksuologe bij het Centrum Algemeen Welzijn Artevelde. Maar libido is objectief moeilijk te meten, zegt ze. En wat is de kip en wat het ei? Andere factoren kunnen meespelen: stress, kinderen, de kwaliteit of de duur van de relatie.

'Er is duidelijk gebleken dat de biologisch werkzame mannelijke hormoonspiegel, die het libido bepaalt, lager is bij pilgebruiksters dan bij niet-pilgebruiksters', zegt Fauser. Bij de vakgroep Uro-Gynaecologie van de Universiteit Gent loopt nu een onderzoek dat onder meer bekijkt welk het effect van de pil op het libido is.

Vrouwen hebben geen boodschap aan de mededeling dat ze wetenschappelijk gezien niet kunnen voelen wat ze voelen. 'Als een patiënt klachten heeft, moet een arts met haar naar een alternatief uitkijken. Hij of zij moet ruimte geven aan het gevoel waarmee ze zit', zegt Elebaut. Maar vrouwen vinden bij hun huisarts of gynaecoloog niet altijd de steun die ze zoeken. Er schort nog veel aan de kwaliteit van het anticonceptieconsult.

'Als een vrouw de pil komt vragen, neemt de arts door de bank genomen een uitstrijkje en geeft haar een voorschrift mee, terwijl hij of zij beter de tijd kan nemen om een middel te zoeken dat bij haar past', vindt Peremans.

Een warhoofd raad je niet de pil aan. Voor jonge vrouwen is een veilige en snel omkeerbare anticonceptie belangrijk, voor vrouwen die al kinderen hebben eerder iets wat langduriger werkt. Sommigen willen van een onregelmatige cyclus af of willen helemaal niet meer menstrueren, anderen hangen net vast aan dat maandelijkse ritme. Naar zulke behoeften kijken vrouwen en hun artsen te weinig. En toch: hoe dichter anticonceptie aansluit bij wat vrouwen zelf willen en wensen, hoe minder het fout loopt achteraf.


Hormonenmoeheid

Vrouwen moeten en willen voor zichzelf de voor- en nadelen van de verschillende methodes afwegen. Vaker dan vroeger vragen ze zich daarbij af of ze niet beter af zijn zonder hormonen. Volgens Bayer Schering Pharma is het aandeel van de hormonale middelen vrij stabiel, met 'een lichte afname bij dertigers', maar het bedrijf wil geen verkoopcijfers geven. Vrouwen switchen volgens hen vaker van de pil naar het hormoonspiraaltje.

'Er zijn niet echt studies die hormonenmoeheid bevraagd hebben', zegt Katrien Vermeire van Sensoa. Maar het aanvoelen is dat vrouwen zich ook om die reden steeds vaker afkeren van de pil. 'Het gaat niet alleen om dertigplussers. Vaker dan vroeger horen we van achttienjarigen dat ze niet met hormonen willen beginnen. Alleen heeft een dertiger meer ruimte om te falen: als zij ongewenst zwanger wordt, staat ze door de band steviger in de schoenen dan een tiener.'

Soms willen afhakers, na jaren van kunstmatige cyclus, hun lichaam weer voelen zoals het is. Vaker vertrouwen ze het effect van hormonen op lange termijn niet meer. Elke dag lees of hoor je wel ergens over mogelijk nadelige gevolgen voor het milieu of over het verband tussen de pil en een of andere aandoening. 'In Nederland is enkele jaren geleden na het bericht over een link tussen de pil en trombose de verkoop dramatisch gedaald en het aantal ongewenste zwangerschappen gestegen', zegt Vermeire. Producenten als Bayer Schering Pharma mogen nog zo vaak herhalen dat er geen sluitend bewijs is dat hormonale anticonceptie het risico op borstkanker doet toenemen, integendeel, dat de pil beschermt tegen eierstokkanker, steeds meer vrouwen zijn kritisch. 'Andere studies geven wel degelijk aan dat langdurig pilgebruik een geringe maar significante stijging geeft van het risico op borstkanker', zegt Fauser.

'Na een halve eeuw wordt het hoog tijd om het concept van anticonceptie te evalueren', vindt hij. 'Hormonale anticonceptie is als slaan met een moker op een mug. Je haalt bij vrouwen de hele hormonenhuishouding overhoop met synthetische hormonen en dat heeft ook gevolgen voor botten, hersenen, borsten, hart- en bloedvaten.' In het proces dat de bevruchting regelt, van de rijping van de eicel tot de bevruchting, kan op andere manieren ingegrepen worden, zegt hij, via eiwitten bijvoorbeeld, die lokaal geproduceerd worden en lokaal werken.

De farmaceutische industrie heeft zich voor de verbetering van haar anticonceptieproducten altijd beperkt tot het hormonale denkspoor. 'Lagere doses, een vriendelijkere toedieningsvorm, zoals het hormoonspiraal dat de hormonen lokaal afscheidt. Maar het blijft ontwikkelen op hetzelfde thema, en dat thema is uitgemolken.' Toch wijst Fauser niet de industrie met de vinger. 'Mijn kritiek richt zich tot de samenleving en de overheid, die anticonceptie hebben overgelaten aan de industrie. Gezondheidszorg en geneeskunde zijn nog steeds vooral op mannen gericht. Er is dringend meer aandacht nodig voor de noden en wensen van vrouwen. En het is aan de overheid om dat onderzoek te stimuleren.'

De pil is efficiënt, daar is geen twijfel over. 'Maar dat is een erg eendimensionale benadering van wat goed of slecht is. Ook aanvaardbaarheid van een medicijn is belangrijk: bijwerkingen, risico's, ongemakken. De perceptie rond de pil is nu eenmaal veranderd. De wensen en behoeften zijn veranderd. De overheid zou schrikken als ze zou inventariseren wat op grote schaal gaande is bij vrouwen. Als de overheid en de geneeskunde die zij sponsort, hun claim willen waarmaken dat ze inspelen op de noden en de verwachtingen van de samenleving, dan lijkt me een ander, baanbrekend concept voor anticonceptie een mooie plek om te beginnen.'


DS, 07-06-2008

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB

Ik denk dat wij als vrouwen wel het recht hebben om ons vragen te stellen en kritisch te zijn bij het gebruik van de pil en dat we op zoek mogen gaan naar andere oplossingen. We spelen ten slotte met ons lichaam en halen het uit haar balans. Dus als we op zoek willen gaan moeten we hierbij genoeg informatie krijgen en dat gebeurt niet altijd. Ik denk dat vooral de vrouwen die veel last hebben van neveneffecten of die al een lange zoektocht naar de 'juiste' pil ondergaan hebben gaan afhaken en opzoek gaan naar een betere oplossing. Maar we moeten ons ook realiseren dat er aan elk middel ook neveneffecten verbonden zijn en dat we deze er bij moeten nemen, want de perfecte oplossing is volgens mij nog lang niet in aantocht. Ik vraag mij wel af hoe vrouwen de mogelijkheid op een ongewenste zwangerschap kunnen verkiezen boven (de neveneffecten van) de pil of andere anticonceptiemiddelen.