'Ik denk vaak aan mijn eigen dood' - Interview Roberto Saviano, auteur van Gomorra

Gomorra, Matteo Garrone, 2008


ROME - Roberto Saviano, de ondergedoken auteur van de bestseller Gomorra, wordt gehaat in Italië. Op zijn hoofd staat een prijs. 'Volgens de plannen van de camorra had ik al vermoord moeten zijn. Mijn overwinning is dat ik kan doorgaan.'


'Ik weet dat ik word gehaat in mijn land. En niet alleen door de camorra. Door veel meer mensen, onder wie de machthebbers, ondernemers en de aanvoerder van het nationale voetbalelftal Fabio Cannavaro. Omdat ik de wereld een ongewoon beeld voorschotel van Italië. Niet het land van de glooiende heuvels maar van verderf en aftakeling. Ik vertel precies hoe het economische systeem van de maffia in elkaar zit. Over vervuiling. Over de falende overheid. Over hoe keurige bedrijven moreel schuldig zijn aan gigantische schandalen. En dat de maffiabazen geen straatjongens meer zijn, maar kinderen van succesvolle industriëlen, projectontwikkelaars en grondeigenaars. De maffiabazen van vandaag hebben gestudeerd en runnen het grootste bedrijf van Italië.'

Roberto Saviano (1979) zit er ontspannen bij als hij zijn verhaal vertelt, ergens in Rome. Hij is geduldig en in voor een grapje. Maar zijn gezichtsuitdrukking verklapt dat hij een boodschap moet verkondigen waarmee hij zijn leven riskeert. Permanent omringd door een team van zeven veiligheidsagenten leeft Saviano, die opgroeide in een volksbuurt van Napels die door de camorra gecontroleerd werd, al bijna drie jaar op de vlucht. Omdat hij door verschillende clans ter dood is veroordeeld vanwege de publicatie van zijn boek Gomorra en de gelijknamige film. En dan vooral vanwege het succes daarvan.


Bloediger dan de Eta

De camorra - de maffia uit Napels en omgeving - heeft in de jongste dertig jaar 4.000 doden op haar naam gebracht. 'Ze is daarmee bloediger dan de Eta, het Ira, de Rode Brigades en het moslimterrorisme in Europa. Er staan 25.000 camorrasoldaten klaar om te doden. De bazen moeten, behalve moordenaars en 'legercommandanten', ook van nature organisatietalenten zijn. De camorra bestaat zeker uit 100.000 tot 200.000 personen die erin samenwerken. Dat cijfer is overigens moeilijk vast te stellen, want de grens tussen een crimineel en een normale burger is steeds moeilijker te trekken. Want de camorra leeft lang niet alleen voor drugshandel en afpersing, maar infiltreert in de legale economie. In mijn boek ga ik achter die geldstromen aan. In de film zie je vooral de antropologische kant van het verhaal.'

Volgens officiële publicaties van de Italiaanse overheid is de georganiseerde criminaliteit met een omzet van 100 miljard euro het grootste bedrijf van het land.

'De camorra is groot in de cementindustrie, in de distributie van brandstoffen, in transport, in brood, textiel, verzekeringen en in de bouw. Als onderaannemer bouwen ze mee aan de nieuwe Twin Towers in New York. Als vermogensbeheerder zitten ze in staatsobligaties en farmaciebedrijven in Oost-Europa. De camorra is ook groot in de afvalverwerking.'

Saviano is ervan overtuigd dat de huidige economische malaise de camorra goed zal doen. 'Want de maffia kent geen crisis. Heeft altijd voldoende geld op zak. Ze koopt nu. En zal daarom straks sterker dan ooit uit de crisis tevoorschijn komen.'


Opgejaagd

Saviano leeft, opgejaagd door de bedreigingen van clans, nooit langer dan een paar weken op hetzelfde adres, in een huurappartement of hotel. Zijn veiligheidsagenten willen drie dagen vooraf zijn dagprogramma tot in detail weten om zijn route te controleren. 'Ik denk vaak aan mijn eigen dood. Ik heb ook af en toe het gevoel dat ik al half dood ben. Of toch half levend? Bang ben ik niet meer, want ik ben aan dit leven gewend geraakt. Door het succes van mijn boek en de film zijn de camorraclans boos omdat ik hun wereld uitleg aan de rest van de wereld en daar succes mee heb. Omdat ik succes heb, kan ik ermee doorgaan. Omdat ik overal word gelezen, kunnen ze me moeilijker het werken onmogelijk maken. De meeste schrijvers over dit onderwerp moeten hun werk vaak staken omdat ze het door allerlei proces- en advocatenkosten niet meer kunnen volhouden. Ik kan door, en dat steekt velen.'

De manier waarop Napolitaanse bedrijven aan Noord-Italiaanse industriële giganten hun diensten aanbieden, is een van de meest opzienbarende onthullingen van Saviano. 'Het is vaak zelfs onmogelijk om zonder de camorra iets te ondernemen. Bedrijven die bijvoorbeeld met gevaarlijk afval in hun maag zitten, krijgen via tussenpersonen de mogelijkheid om dat te verwerken. De bemiddelaar zorgt voor officiële vergunningen. Het afval wordt vervolgens opgehaald om - zoals beloofd - netjes verwerkt te worden, maar wordt gedumpt in oude mijnen of op terreinen van omgekochte landeigenaren. Het aantal kankergevallen is er explosief mee toegenomen in de regio. Een recentere methode bestaat erin om een schip vol te laden en het op volle zee tot zinken te brengen. Een ongelukje, zegt men dan.'


Schoon geweten

Door zich via bemiddelaars en met officiële - vanzelfsprekend vervalste - documenten te presenteren bij de industrieel die van zijn afval af moet, verkoopt de camorra ook een schoon geweten aan de industrieel. 'Mochten er problemen rijzen, dan houdt de camorra de klant er altijd buiten. Dat is in de prijs begrepen en beschermt zo al die Noord-Italiaanse bedrijven tegen gerechtelijke onderzoeken. Maar die bedrijven zouden de bel moeten luiden als ze een aanbod krijgen om afval te verwerken voor een te lage prijs. Met hun kennis van de materie acht ik ze moreel verantwoordelijk. Maar er is geen enkel bedrijf dat dat doet. Niemand gaat tegen het eigen economisch gewin is. Business is tenslotte business.'

Levensmiddelenbedrijven zoals zuivelhuis Parmalat en boterproducent Italburro werkten lange tijd met de camorra samen, zegt Saviano. 'De camorra verzorgde de distributie in de regio en dwong grote en kleine winkels voor een lage prijs (dus niet met geweld) de producten te kopen. Door zelf het hele distributienet (transport, de benzine, opslag) te beheersen (dat laatste desnoods wel met geweld), hield de camorra de prijzen laag. Concurrenten werden desnoods met harde hand buiten gehouden. Producent en winkelier valt op die manier niets te verwijten. Je ziet dat Parmalat zich in de processen verweert dat het gedwongen werd, een slachtoffer was. Maar de werkelijkheid is dat ze heel graag wilden samenwerken met de camorra. Zo is de organisatie een economische macht geworden.'


Ikea

Ook veel buitenlandse multinationals heulen volgens Saviano met de camorra. Het Zweedse meubelhuis Ikea moest - zo blijkt uit gerechtelijk onderzoek - zwichten voor de camorra. 'Ze bouwden één van hun grote centra nabij Napels. Om dat voor elkaar te krijgen, werden ze door politici gedwongen om camorraleden in dienst te nemen. Een capo moet behalve een killer ook een getalenteerde manager zijn. Wat ik die grote bedrijven verwijt, is dat ze niet aan de bel hebben getrokken. Ze moeten hun communicatiekracht gebruiken om de situatie te verbeteren. Helaas gaan ze op de knieën door stil te blijven of te onderhandelen.'

De meest zichtbare gevolgen van het falen van de staat zijn probleembuurten in en rond Napels zoals Scampia en Casal di Principe. Tot een paar jaar geleden toerde Saviano er anoniem op de scooter langs om informatie te verzamelen voor zijn boek. Hij klom over het hek van een in beslag genomen huis van een camorrabaas en registreerde de enorme rijkdom waarin ze leefden.

Nu dat niet meer kan, haalt hij zijn informatie uit politieonderzoeken en rechtszittingen. 'In Casal di Principe is bijna de helft van de bevolking al eens gearresteerd. De wijk Scampia in Napels kent grote delen waar iedereen van de drugs leeft. Wooncomplexen zien er dramatisch uit, want dat willen de clanbazen zo. Hoe slechter het eruitziet, des te beter een baas het leven van anderen kan beheersen. De camorra bouwt in tegenstelling tot Pablo Escobar in Colombia ook geen voetbalstadion of school voor het volk. Hun sociale systeem bestaat uit betalingen aan families die dringend geld nodig hebben.'

'Als je in Scampia wordt geboren, is de kans heel erg groot dat je je aansluit bij de camorra. Het is in zo'n omgeving zonder kansen wel heel erg moeilijk om niet te zwichten voor een startersloon van 600 euro per week. In Scampia doet de gemeente ook weinig, want dat wordt toch meteen weer kapot gemaakt. In de huizen zie je echter vaak een grote luxe.'


Rio de Janeiro

Na de doodsbedreigingen kreeg Saviano de zware bewaking die het voor hem onmogelijk maakt om even een kopje koffie in een bar te drinken. Maar hij denkt er niet aan te stoppen met zijn aanklacht .

'Napels is inmiddels net zo erg als de meest criminele steden ter wereld zoals Johannesburg en Rio de Janeiro. De overheid zegt wel dat ze iets wil doen, maar niemand weet waar te beginnen. Ik zou graag zien dat de wereld inziet dat het een economisch probleem is en niet zozeer een politiek probleem of voor de politie. Vroeger had je inderdaad politici nodig om bijvoorbeeld een bouwopdracht binnen te halen. Tegenwoordig heb je die politieke steun niet meer nodig. De camorra beheerst net als Microsoft en Apple de agenda van de politiek en kan druk uitoefenen zoals die multinationals dat doen. Want de camorra heeft het geld op de banken, repareert de straat, bouwt de huizen en brengt Italiaanse bedrijven naar Oost-Europa. Ze waren de eerste investeerders in Roemenië bijvoorbeeld. Daarmee beïnvloeden ze politici. Ik pleit voor nieuwe spelregels, een ander economisch systeem.'

Saviano dankt aan de ene kant de Italiaanse overheid vanwege de bescherming die hij geniet, maar ziet het ook als iets hypocriets. 'Als mijn boek niet werd gelezen, was ik al lang weggedrukt in een isolement. Italianen willen eigenlijk helemaal niet over de maffia praten. Ik word beschuldigd, niet degenen die dit land écht kapot maken en de economie ervan proberen te beheersen.'


Ereburger van Parijs

De successchrijver wordt vanwege zijn moed internationaal echter als een held ontvangen. Hij is ereburger van Parijs, werd ontvangen door het Nobelcomité en lijkt een symbool te worden van de persvrijheid.

'Ik heb weinig hoop op verbeteringen in mijn land. De machthebbers zullen nooit kunnen besluiten om de criminele economische macht te bestrijden. Want dan moeten ze het grootste bedrijf van Italië aanpakken. Als je het over maffia hebt met iemand, moet je je hier ook altijd afvragen wie je tegenover je hebt zitten. De man die flesjes drinken bracht naar Bernardo Provenzano, tot zijn arrestatie de baas der bazen van de Siciliaanse maffia, was de president van een antimaffiacomité. Er worden clanleden en clanbazen gearresteerd. Maar het systeem zal niet omvergetrokken worden.'

Ook de fors gegroeide internationale aandacht voor de georganiseerde misdaad in Italië en de camorra in het bijzonder, heeft volgens Saviano nog maar weinig veranderd. 'Ik kan geen huis meer huren in Napels. Mensen zeggen dat ze bang zijn, maar in werkelijkheid durven ze de omgeving niet laten zien dat ze aan mijn kant staan. Dat geeft aan dat er nog niets is veranderd.'

'Een jongere generatie ziet gelukkig in dat het onrechtvaardig is om je ogen te sluiten voor dit probleem. Dat geeft hoop. Ik put ook energie uit de doodsbedreigingen aan mij adres op de muren in Napels. Volgens camorraplannen had ik voor Kerstmis al vermoord moeten zijn. Mijn overwinning is dat ik kan doorgaan. Er komt een nieuw boek.'


DS, 31-01-2009 (Maarten Veeger)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB