Corruptie in Afrika? Het is volgens Andrew Mwenda niet aan Europa om dat te willen uitroeien. Postkoloniaal schuldgevoel noemt hij dan weer ‘onnodig’. Een gesprek met een non-conformistische denker over Afrika’s toekomst en zijn verleden.

Van onze redactrice Giselle Nath

BrusselAndrew Mwenda is een kritische uitgever uit Oeganda. Foreign Policy riep hem in 2010 uit tot één van de 100 beste ‘Global Thinkers’. Hij schopt graag tegen de heilige huisjes van het Afrikaanse ontwikkelingsbeleid. Genre: het recente External Investment Plan voor Afrika, dat Jean Claude Juncker vorige week voorstelde (DS 15 september).

Tegen 2020 wil de EU 44 miljard euro aan investeringen in Afrika pompen. De EU belooft daarvoor te overleggen met het middenveld, en niet alleen met de Afrikaanse leiders. Mwenda staat niet zomaar te applaudisseren. ‘Kolonialisme is het meest succesvolle project van de afgelopen 200 jaar, alleen zijn het nu zwarte elites die hetzelfde project uitvoeren.’
Waarom noemt u kolonialisme een succes?

‘Omdat wat de Europeanen in Afrika introduceerden nog steeds zo sterk doorweegt dat Afrikaanse leiders bereid zijn ervoor te vechten en te sterven! De postkoloniale staat heeft dezelfde idealen als het kolonialisme: de Afrikanen minder traditioneel maken en hen in het moderne kapitalisme sleuren. Alleen spreekt men nu over ‘democratie brengen’ in plaats van beschaving en over investeringen in plaats van handelsroutes. Zwarte elites hebben de visie van hun voorgangers overgenomen. Dat is trouwens niet altijd in het belang van de bevolking.’
Moet er dan nog gedekoloniseerd worden?


‘Dat hele idee is fictie. Postkoloniale leiders vroegen niet het einde van de koloniale staat, maar om er zelf aan het roer van te mogen staan. Misschien moet men ook maar eens vragen aan de Afrikanen of ze in hun traditionele context zouden willen blijven. Ik ken niemand die dat wil. Zelfs in de meest landelijke gebieden hopen mensen dat hun kinderen naar school gaan, Europese talen leren en zo opklimmen in de moderne bureaucratie en de moderne bedrijfswereld. Allemaal willen ze zo modern zijn als Europa.’
Zal het recente voorstel van Juncker om massaal te investeren in Afrika daaraan bijdragen?
‘Afrikaanse elites zijn nog steeds verenigd in hun heilige geloof in buitenlandse investeringen (foreign direct investment of FDI, red.). Wel, ik geloof niet dat FDI de motor van de economie kan zijn: geen enkel land is alleen dankzij FDI sterk geworden.’
‘Het is ook nonsens om een Chinees, Indiaas of Europees bedrijf gratis land te geven, vrijstelling van belastingen, toelaten dat 100 procent van de winst wordt gerepatrieerd en ook nog eens alle infrastructuur, gezondheidszorg en opleiding van hun personeel te subsidiëren. Zo maak je als land netto verlies.’
‘We hebben Afrikaanse ondernemers nodig, die zelf 70 tot 80 procent van de aandelen in eigendom moeten hebben. Als ik een land bestuurde, zou ik daar strenge regels over maken.’
Groeit dat besef? Komt er een nieuwe ondernemersklasse in Afrika?
‘De meeste delen van Afrika hebben nog steeds een beleid en een institutioneel kader gericht op het aantrekken van FDI, en niet op hun eigen, binnenlandse ondernemers. Dat is de echte ramp.’
Het nieuwe plan zet ook sterk in op corruptiebestrijding.

‘Als je alle corruptie wegneemt in Afrika, dan stort de Afrikaanse staat ineen. Dan heb je geen lijm meer om de multi-etnische coalities samen te houden rond een functionerende staat. Maar omdat we nog altijd het Europese ideaal proberen op te leggen in een maatschappij die heel anders werkt, blijft men aan Afrika zaken vragen die gewoon niet realistisch zijn.’
Is het dan geen goede zaak dat iedere burger gelijke kansen krijgt, in plaats van kansen gebaseerd op wie je kent?

‘Corruptie en patronage zijn een manier om het geïmporteerde concept van de staat pragmatisch te verzoenen met de sociale context die er in Afrika is. Ik probeer daar geen moreel oordeel over te vellen. Ik stel gewoon vast dat de Afrikaanse staten veel te weinig capaciteit hebben.’


‘Vergelijk eens: de federale staat in de VS kan ongeveer 23.000 dollar per persoon uitgeven. in Oeganda is dat amper 170 dollar. De Oegandese overheid kan dus geen legitimiteit halen door al haar burgers een voldoende korf van goederen en diensten aan te bieden. Hoe zorg je dan toch voor gehoorzaamheid bij al die etnische groepen? Corruptie wordt al snel de meest haalbare, kostenefficiënte methode.’
Hoe kan dat werken?

‘Je selecteert een leidende figuur uit een bepaalde groep voor een ministerpost en laat hem met een officieel budget de mensen in zijn gemeenschap assistentie geven. Vergeet niet dat mensen in Afrika erg arm zijn. Die persoon kan bemiddelen als iemand een job zoekt, helpen met medische facturen enzovoort...’

‘Natuurlijk loopt dat argument soms mank. Soms woekert de corruptie te veel en wordt er niet genoeg teruggegeven aan de samenleving. Maar je kunt in Afrika geen efficiënte leider zijn zonder officiële middelen aan je achterban te geven.’
U zegt dat Afrikanen moeilijk buiten het ‘moderne’ of ‘Europese’ referentiekader kunnen stappen. Zijn er uitzonderingen?


‘Er zijn natuurlijk elementen van de zogezegde ‘traditionele’ cultuur die men in Afrika wil houden. Er is bijvoorbeeld veel vijandigheid tegen holebirechten in Afrika. Dat komt omdat de Afrikanen veelal erg christelijk zijn, terwijl Europa erg seculier is. Dan krijg je een situatie waarin veel Afrikanen tegen de EU ten strijde willen trekken om discriminerende wetten tegen homoseksualiteit te behouden! Die wetten zijn nota bene geïntroduceerd door de kolonisator, vanuit een Victoriaans waardenpatroon, dus zo traditioneel is dat niet.’
Wat moet de EU dan doen?

‘Ik heb absoluut geen probleem met holebi’s, maar ik denk dat de Europese poging om hun rechten te promoten in Afrika contraproductief is. Nu komt het te veel over als een Europese dwangmaatregel. Europa moet erop vertrouwen dat die sociale verandering ook bij ons zal plaatsvinden. Bijvoorbeeld als meer prominente mensen uit de kast komen, wat nu al gebeurt. Het is ongelofelijk hoeveel mensen in Kenia, in Kampala of Dar Es Salaam openlijk homo zijn en hoe hun familie ermee leert leven. Zestig jaar geleden was er in Europa ook veel weerstand tegen holebi’s. Waarom moeten de Afrikanen in één week doen wat de Europeanen in zestig jaar deden?’
Het Afrika Museum van Tervuren en denktank Egmont nodigden u uit in Brussel om mee te denken over Europa’s koloniale verleden. Heeft Europa daar wel voldoende mee afgerekend?

‘Voor mij moet Europa dat niet doen. Natuurlijk was het koloniale project brutaal, gewelddadig en ontmenselijkend. Maar wat het voor veel Afrikanen echt illegitiem maakte, was dat het door een vreemde groep werd opgelegd, vanuit een ideologie van rassensuperioriteit. Er zijn Afrikaanse prekoloniale leiders geweest die dezelfde tactieken hanteerden en nu nog bewonderd worden. Die hele discussie komt op gang omdat Europa nu door een periode van emotionele rouw gaat.’
Waarover rouwt Europa volgens u?

‘Julie zijn rijk geworden en hebben veel van jullie barbaarsheid verloren (lacht). Er zijn drie fasen in elke cultuur: die van de barbarij, die van de culturele verfijning en die van de decadentie. Jullie zitten in die decadente fase en zijn daarom zo gericht op jullie verleden.’

‘Decadentie betekent: niet kunnen waarderen wat er is, denken dat alles je zomaar in de schoot is gevallen. Maar dat het rijke Europa bestaat, is niet per ongeluk: mensen hebben er veel slechte dingen voor moeten doen, het heeft veel mensenlevens gekost. Jullie kennen die prijs niet meer. Jullie kijken terug op de acties van je voorouders en staan verbaasd over de brutaliteit ervan. Die sentimentaliteit is een luxe.’


datum: 21/09/2018
bron: De standaard