Maar hóé zou de straling dan precies schade toebrengen?


De wereld maakt zich op voor 5G. Maar volgens actiegroepen is de straling ervan kankerverwekkend. Hebben ze een punt?


Op elke straathoek, waar je maar komt, er is straks met 5G geen ontkomen aan: je wordt gebombardeerd met elektromagnetische straling van allerlei frequenties en in hogere dosissen dan nu. Welkom in de wereld van de ‘elektrosmog’.

David Carpenter maakt zich grote zorgen over deze ‘vervuiling’. Hij is directeur van het Institute for Health and the Environment van de University at Albany (VS), en een belangrijke stem in de anti-5G-beweging. Hij schreef onlangs een opiniestuk over de gevaren van elektrosmog in het wetenschappelijke tijdschrift The Lancet.

Razendsnel video’s streamen, efficiëntere industriële processen en alle apparaten in huis die draadloos aan het net hangen: dat belooft 5G, het mobiele netwerk van de vijfde generatie. Maar je krijgt volgens de Amerikaan ook een verhoogd risico op bijvoorbeeld kanker, vermoeidheid en koppijn. ‘Het bewijs is overweldigend’, zegt hij tijdens een telefonisch interview.

5G werkt met beamforming-technologie. De antennes zenden alleen maar uit als er een actieve smartphone of andere ontvanger in de buurt is, en alleen naar dat toestel. De techniek werkt goed in fijnmaziger netwerken en komt met kleinere antennes.

5G heeft om dezelfde hoeveelheid data te verzenden naar verwachting minder energie nodig dan 4G. Maar doordat er meer toepassingen komen, kan de totale blootstelling toch toenemen.


De gsm-mast van Pelt

Carpenter is niet de enige die zijn zorgen uit. Drie jaar geleden ondertekenden 180 artsen en wetenschappers een brandbrief aan de Europese Commissie. Aan die brief hing een waslijst aan referenties naar publicaties die de elektromagnetische velden, die nu al gegenereerd worden met de huidige draadloze telefonie en wifi, linken aan onder meer hersentumoren, alzheimer, onvruchtbaarheid, ADHD en vermoeidheid.

In België is er het collectief stop5G.be. Deze organisatie gaat ver. 5G-straling zou de corona-epidemie in de hand kunnen werken, stelt ze. Zulke theorieën doen het goed bij complotdenkers. In veel landen zijn gsm-masten al in vlammen opgegaan. In april was het raak in het Limburgse Pelt.

De gemoederen lopen hoog op. En dat terwijl er volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) geen vuiltje aan de lucht is. 5G is niet gevaarlijk. Net zomin als de draadloze systemen die tot nu toe zijn gebruikt. Kanker, alzheimer, vermoeidheid? Nee, het bewijs dat je dat allemaal zou kunnen krijgen van de straling ís er niet, stelt ze. Zolang de radiofrequente elektromagnetische velden maar zwakker zijn dan de geldende blootstellingslimieten. (Daarover verderop meer.) Epidemiologen van de internationale commissie voor bescherming tegen niet-ioniserende straling (ICNIRP) hebben dat voor de WHO uitgezocht. De Europese Unie komt tot dezelfde slotsom.

Hoe is het mogelijk dat onderzoekers zulke verschillende conclusies trekken? Stralingsdeskundige Maurits de Ridder (vakgroep volksgezondheid UGent) kan er niet bij. ‘Als je kijkt naar de wetenschappelijke literatuur, dan moet je concluderen dat de straling de gezondheid niet schaadt. Of dat daar tenminste geen bewijs voor is.’

Mensen die het tegendeel beweren, doen volgens De Ridder aan cherrypicking. ‘Ze lichten de studies die wel een mogelijk verband vinden eruit en negeren andere, belangrijkere studies. Niet alle studies zijn even sterk.’

De laatste jaren stapelen de grote populatiestudies zich op. De meeste richten zich op hersentumoren, en vinden, door de bank genomen, geen link met de telefoonstraling. Een van de grootste onderzoeken tot nu toe is de Interphone-studie uit 2010, uitgevoerd in dertien landen onder leiding van het International Agency for Research on Cancer. De onderzoekers vonden alleen een klein verhoogd risico op kanker in een kleine subgroep van de deelnemers. Maar het gerapporteerde gsm-gebruik was bij die deelnemers zo ongeloofwaardig hoog, dat de onderzoekers de uitkomst in twijfel trokken.

Een andere grote studie heeft alle Denen met een gsm-abonnement in de jaren tussen 1982 en 1995 (ruim 400.000 mensen) vergeleken met Denen zonder abonnement. Ze vond geen verband tussen de straling en kanker. En dan is er nog de Million Women Study. Epidemiologen van de Universiteit van Oxford ondervroegen 800.000 vrouwen over hun gsm-gebruik. Vrouwen die aangaven veel mobiel te telefoneren, bleken zeven jaar later niet vaker hersentumoren te hebben gekregen.

De populatiestudies kennen allemaal hun beperkingen. Geen enkele studie volgde mensen decennialang. Bovendien verandert telefoongebruik continu. De risico’s van twintig jaar geleden zijn misschien niet meer dezelfde als die van vandaag. En de meeste studies richtten zich op volwassenen, niet op kinderen.


Bestraalde ratten

Maar er zijn ook nog dierexperimenten. In 2018 publiceerde het Amerikaanse National Toxicology Program een studie waarbij ratten levenslang uren per dag over hun hele lichaam werden blootgesteld aan radiofrequente-golven. Bestraalde mannetjesratten ontwikkelden vaker kwaadaardige harttumoren en tumoren in de hersenen en de bijnieren (bestraalde vrouwtjes niet). Maar het ICNIRP hecht weinig waarde aan deze studie. ‘Onbegrijpelijk’, antwoordt Carpenter. Volgens hem wijst het erop dat de organisatie vooringenomen is.

Onder wetenschappers is nochtans veel discussie over de kwaliteit van het onderzoek. Gek genoeg leefden de bestraalde mannetjes gemiddeld langer dan de niet-bestraalde dieren. Volgens de ICNIRP-epidemiologen een aanwijzing dat de studie rammelt. Bovendien zou de statistische analyse te wensen over laten.

Critici van 5G hebben het veel over deze dierstudie. Zo ook Carpenter. Maar het liefst verwijst hij naar het Bioinitiative report uit 2007: ‘het meest uitgebreide rapport over de gevaren van telefoonstraling’, noemt hij het. Hij is een van de auteurs.

In dit rapport, dat af en toe wordt geüpdatet, worden talloze studies naar gezondheid en radiofrequente stralen bijeengeveegd. En wat blijkt? Het gros van de studies vindt wel degelijk schadelijke effecten, of sluit die niet uit. De Ridder is niet onder de indruk. ‘Dat een bepaald percentage van de onderzoeken iets vindt, zegt niet zo veel. Je moet kijken naar de kwaliteit van de studies. En dan de resultaten van alleen de gedegen onderzoeken samenvoegen.’


Te zwak om DNA kapot te maken

Begint het u al te duizelen? Twee zaken bieden wat houvast. Een: hoe radiofrequente straling de gezondheid zou kunnen schaden is onduidelijk. De straling is vele malen minder energetisch dan zichtbaar licht. Ze is niet-ioniserend. Dat betekent dat ze te zwak is om DNA kapot te maken. Twee: het percentage hersentumoren is de afgelopen decennia niet gestegen, terwijl de hoeveelheid radiofrequente straling in de wereld exponentieel is toegenomen.

De enige manier waarop de straling volgens ICNIRP en de WHO het lichaam kan schaden, is door haar op te warmen. Om dat te voorkomen zijn er blootstellingslimieten vastgesteld. Het uitgangspunt van die limieten is dat geen enkel deel van het lichaam met meer dan een graad mag opwarmen door de straling. De temperatuur van ons lichaam schommelt op een dag makkelijk met een graad.

Een graad komt neer op een energieafgifte van de straling van ongeveer 4 watt per kilogram menselijk weefsel. Het ICNIRP is daar nog een factor vijftig onder gaan zitten, om er zeker van te zijn alle type lichamen – jong, oud, ziek, dik en dun – afdoende beschermd zijn onder allerlei klimatologische omstandigheden. De limiet is dus 0,08 watt per kilogram. Voor beroepsmatige blootstelling geldt een mindere strenge limiet van 0,4 watt per kilogram. Blijft de blootstelling onder de limiet, dan zou er verder geen probleem moeten zijn. Elke andere mogelijke impact van de straling, denk aan de prikkeling van zenuwen, treedt namelijk pas op bij veel hogere *niveaus.

Vrijwel alle landen houden die grens van 0,08 watt per kilogram aan. En eerste tests, onder meer uitgevoerd door het Nederlandse Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, wijzen erop dat de stralingsniveaus door 5G-zenders binnen de norm blijven.


Maar in de VS...

Vlaanderen heeft het zichzelf extra moeilijk gemaakt en de grens ongeveer vijf maal lager gelegd. ‘Dat hebben we twintig jaar geleden gedaan’, zegt stralingsdeskundige De Ridder, die een aandeel had in de totstandkoming van die aangescherpte limiet. ‘Toen waren er nog niet veel studies en was er nog veel onduidelijkheid over de gezondheidseffecten. Inmiddels weten we zoveel meer.’

De criticasters hebben wel één valide punt: ze hekelen het gebruik van de hogere 5G-frequentiebanden in de VS. De effecten van die straling zijn amper onderzocht. EU-landen reserveren voor 5G de frequentiebanden rond de 700, 1.400 en 3.600 megahertz. Dat zijn dezelfde soort stralen die we nu ook al voor 2G, 3G, 4G en wifi gebruiken. Maar in de VS gaat men ook over op 26 en 66 gigahertz. Die zogenaamde millimetergolven kunnen niet in het lichaam binnendringen en zetten al hun energie af in de huid en op de buitenzijde van het oog. Of deze energieafzetting effect heeft op de gezondheid, is nog amper onderzocht. Diverse landen zijn daarom nu studies gestart naar millimeterstraling.


DS, 14-09-2020 (Tomas van Dijk)

Bijgesloten Plaatje(s)

 

‘Waarom hebben we 5G nodig? Om sneller reclame te kunnen bekijken?’


Sommige tegenstanders van 5G steken antennes in brand, anderen stellen kritische vragen of houden vast aan een stralingsnorm die jaren geleden is vastgelegd.


In de nacht van 18 op 19 april ging in het Limburgse Pelt een antennemast in vlammen op. België kwam in die tijd met aarzelende stapjes uit de strengste fase van de lockdown. Tuincentra en doe-het-zelfzaken mochten voor het eerst weer open, de andere winkels bleven nog dicht. Niet-essentiële verplaatsingen waren verboden.

De brand in Pelt was aangestoken en paste in een trend die zich toen ook elders in Europa liet zien, vooral in het Verenigd Koninkrijk en in Nederland. Sinds eind maart waren daar al tientallen masten vernield. Vermoed werd dat de brandstichtingen verband hielden met een verhaal dat rondging op het internet: covid-19 is niet het gevolg van het nieuwe coronavirus, maar van straling van apparatuur voor mobiel internet van de vijfde generatie, 5G. De opgelegde bewegingsbeperkingen zouden niet bedoeld zijn om de verspreiding van het virus tegen te gaan, maar om zonder pottenkijkers 5G-infrastructuur te kunnen bouwen.


Echte of artificiële nood

Nieuwe stralingstechnologieën zijn wel vaker op argwaan onthaald, maar bij 5G blijkt de tegenstand wel erg stevig. Wellicht werkten de angst voor een pandemie en de spanningen door de coronamaatregelen als een katalysator voor complottheorieën en gewelddadige actie. Maar niet alle weerstand was terug te brengen tot dergelijke complottheorieën.

De industrie beschouwt 5G als een noodzakelijke en onvermijdelijke vooruitgang die mobiel internet niet alleen sneller moet maken, maar ook toelaat om meer verschillende toestellen en sensoren met elkaar te verbinden. In het bedrijfsleven groeit het ongeduld om daar ook in Europa werk van te maken, maar dat ongeduld stuit op kritiek. Alain Bayou, de voorzitter van de Franse groenen (Europe Ecologie les Verts), uitte begin deze zomer als volgt zijn scepsis over de nood van 5G: ‘Waarom? Om sneller reclame te kunnen kijken op onze telefoons?’

Critici van de nieuwe technologie vragen zich af of de beloofde nieuwe technologische mogelijkheden niet het antwoord zijn op artificieel gecreëerde noden. Er worden vraagtekens geplaatst bij de grondstoffen die nodig zullen zijn om al die nieuwe zendmasten te bouwen. Milieuorganisaties als Bond Beter Leefmilieu maken zich ook zorgen over het energieverbruik van de nieuwe technologie. Hoewel 5G op zich zuiniger zou moeten zijn dan de bestaande technologieën voor mobiel internet, valt te verwachten dat de nieuwe mogelijkheden zullen leiden tot meer gebruik en dus meer energieverbruik. Critici vrezen ook dat de netwerken van sensoren die door 5G mogelijk gemaakt worden, onze privacy zullen aantasten, of dat het nieuwe netwerk kwetsbaar zal zijn voor hackers of spionnen van de buitenlandse mogendheden die de apparatuur leveren. Een naam die daarbij steeds terugkomt, is die van het Chinese Huawei.


Te strenge normen

Veel van die discussies worden politiek ernstig genomen. Eind 2019 spraken de EU-landen bijvoorbeeld af dat de 5G-apparatuur van verschillende leveranciers moet komen. Elk land krijgt de mogelijkheid om materiaal van bepaalde leveranciers te weren in de omgeving van gevoelige infrastructuur, zoals militaire installaties of kerncentrales. In België is nog niet vastgelegd welke infrastructuur dat is, of welke leveranciers geweerd moeten worden.

De drie Belgische operatoren die 5G zo snel mogelijk willen aanbieden – Proximus, Telenet en Orange – werken doorgaans met Chinees materiaal, omdat de Chinezen goed materiaal voor de beste prijs leveren. Als de operatoren straks op gevoelige plaatsen zullen moeten overschakelen op ander materiaal, hopen ze dat ze daarvoor financiële steun van de overheid krijgen.

De belangrijkste discussie die in België nog gevoerd moet worden, is die over de stralingsnormen. 5G, maakt, zoals de eerdere generaties van mobiel internet, gebruik van onzichtbare elektromagnetische golven. De Wereldgezondheidsorganisatie WHO heeft een stralingsniveau bepaald waaraan mensen veilig blootgesteld kunnen worden. Sommige landen, zoals Nederland, hebben die norm gewoon overgenomen in hun wetgeving. België, waar de gewesten bevoegd zijn voor de opgelegde stralingsnormen, is strenger.

De inschatting van de telecomoperatoren is dat 5G in geen van de drie gewesten ingevoerd kan worden als de normen niet worden versoepeld. In Vlaanderen, dat het minst streng is, loopt een onderzoek naar de maatschappelijke impact van een mogelijke aanpassing. Brussel, dat de strengste normen van heel Europa heeft, lijkt op weg naar een langdurige stellingenoorlog, met in de gewestregering liberalen die grote voorstanders zijn van 5G en Ecolo, met een achterban die veel belang hecht aan de strenge stralingsnorm.


DS, 18-09-2020 (Wouter Woussen)