Nieuwe kansen voor België


Er bestaat slechts een uitweg uit de politieke impasse als de Franstaligen beseffen dat er geen verdrag met Vlaanderen mogelijk is zolang ze de integriteit van het Vlaamse grondgebied niet erkennen. Maar in ruil voor die erkenning, zal Vlaanderen moeten leren leven met Franstaligen op zijn grondgebied, zegt Bart Sturtewagen. Een autonomer Vlaanderen zal een minder homogeen Vlaanderen zijn.


Al op het einde van de jaren zestig voorspelde de toenmalige en laatste voorzitter van de nog unitaire CVP-PSC, Robert Houben, dat er een moment zou komen waarop geen Belgische regering meer zou kunnen worden gevormd. Doorheen een serie staatshervormingen is dat moment telkens weer vermeden en opgeschoven. Ons bestuurssysteem werd daardoor steeds complexer en inefficiënter. Maar tot een fatale kortsluiting kwam het telkens net niet. Nu lijkt het er sterk op dat we finaal toch op dat punt zijn beland. Rien ne va plus.

Het paradoxale is dat de methodes die jarenlang, hervorming na hervorming, gebruikt zijn om de fatale blokkering te voorkomen, nu de déblokkering onmogelijk maken. De evenwichten waarmee noord en zuid elkaar in bedwang houden, zijn zodanig georganiseerd dat er geen consensus kan groeien. Er bestaat gewoon geen politieke wil meer voor. En de politieke wil kán er niet voor bestaan, want het systeem bestraft diegenen die die politieke wil zouden willen opbrengen.


Moeras

Hoe zijn we in dit moeras beland?

Toen hij iets meer dan een jaar geleden zijn opdracht als ontmijner van BHV teruggaf, zei Jean-Luc Dehaene, de belangrijkste architect van dertig jaar staatshervorming, dat dit land maar kan functioneren als de meerderheid haar wil niet oplegt. Tegelijk mag de minderheid onderhandelingen niet afwijzen en alles blokkeren. Dat beschrijft perfect de kern van het Belgische probleem.

Ik denk niet dat ik iemand choqueer door te zeggen dat België een incident van de geschiedenis is. Als het in september 1830 niet pardoes was ontstaan en als het - bizar genoeg - niet bijna twee eeuwen lang al zijn bedreigingen, waaronder twee wereldoorlogen, had overleefd, dan zou niemand er vandaag aan denken het op te richten. Staten komen en gaan. Complexe, toevallige landen vallen vaker uiteen dan landen die in een hoge mate culturele homogeniteit hebben of met dwang hebben opgelegd. België behoort dus permanent tot de bedreigde landensoorten.

Er is niets fout met een rationele afweging van de voors en tegens van het einde van België. Het is wat mij betreft geen heiligschennis om erover na te denken. Maar het is ook geen idiotie om de prijs van een breuk te becijferen. De structuren zijn er voor de mensen, niet andersom.

Het argument dat iets kleins nog kleiner maken dwaasheid zou zijn, klopt niet. Er is geen verband tussen het succes van landen en hun omvang. Het is, zoals met vele zaken in het leven, niet de grootte die belangrijk is, maar wat je ermee doet. Grote landen leggen natuurlijk meer gewicht in de schaal. Maar kleine kunnen, als ze klaar kijken, de juiste troeven ontwikkelen en dynamisch zijn, grote winst puren uit specialisatie.

We leven in een periode van grote veranderingen. Landen die twee decennia geleden tot de derde wereld behoorden, steken nu de traditionele grote industrielanden naar de kroon. Bedrijven die tien jaar geleden niet bestonden, behoren nu tot de grootste beursgenoteerde ondernemingen ter wereld.

Om in die wereld succesvol te zijn, speelt schaal geen rol. Het spel wordt immers sowieso op wereldvlak gespeeld. Iedereen handelt met iedereen, zonder grenzen, zonder tijdverlies. Toegang tot informatie, snelheid van beslissen en grote bereidheid tot veranderen, zijn de sleutelelementen voor succes.


Verzanding

Of we ons, in het licht van deze uitdagingen, maar ook van deze opportuniteiten, organiseren binnen of buiten een Belgisch model is dus in wezen bijkomstig. Van cruciaal belang is hoe performant het bestuur is. Onze ervaring met de verzanding van het Belgische bestuursmodel, vormt een belangrijk argument om op zoek te gaan naar vereenvoudiging, naar een heldere toewijzing van verantwoordelijkheid en naar duidelijke rekeningen. Dat zijn goede managementprincipes.

Toch kan ik mij niet van de indruk ontdoen dat naast deze rationele overwegingen ook emotionele elementen een rol spelen. We moeten ons durven afvragen of dat wel zo'n goede zaak is. Het is goed om het verleden te kennen en om er lessen uit te trekken. Maar het verleden mag er niet de oorzaak van zijn dat we onze toekomst op verkeerde uitgangspunten baseren.

Al sinds August Vermeylen houden we onszelf voor dat we Vlamingen moeten zijn om Europeeër te worden. Er is geen reden waarom dat perspectief niet ooit werkelijkheid zou kunnen worden: een federaal Europa met een groot aantal deelstaten, waarvan een onafhankelijk Vlaanderen er één zou kunnen zijn. Waarom niet?

Maar de werkelijkheid gebiedt ons om te beseffen dat dat tijdstip, als het er ooit komt, ver in de toekomst ligt. Verder in ieder geval dan we een paar jaar geleden nog dachten. De jongste gebeurtenissen op Europees niveau roepen zelfs de vrees op dat we eerder weg evolueren van die droom, dan dat we ernaar onderweg zijn.


Diepe wonden

Wie had zich een paar jaar geleden durven voorstellen wat we de voorbije weken beleefden? Een situatie waarbij leden van de eurozone failliet dreigen te gaan en waarbij zelfs het einde van de eenheidsmunt zelf als een reële mogelijkheid werd gezien. Het feit dat we zo dicht bij de afgrond zijn geweest, kan de dynamiek voor Europese integratie juist versterken. Een sterk Europa is gewoon een beter idee dan een los verband van nationale staten.

Toch moeten we beseffen dat er diepe wonden zijn geslagen. De snelheid waarmee - eerst in de bankencrisis van 2008 en nu opnieuw met de eurocrisis - de nationale reflexen de bovenhand nemen, wijst erop dat de Europese constructie kwetsbaar blijft. De weg voorwaarts is er wellicht geen van jaren, maar van generaties.

In die gewijzigde context is het verstandig om de verdamping van het Belgische bestuursniveau niet als een vanzelfsprekende ontwikkeling te zien. Misschien komt ze er, maar het is beter ook andere scenario's te overwegen. Vooralsnog ziet niemand ons evolueren naar Joegoslavische toestanden, gelukkig maar. En voor een cleane oplossing op zijn Tsjechoslovaaks zit België net iets te ingewikkeld in elkaar.

De grote vraag is daarom of we in staat zijn om een vernieuwde, nuchtere visie op het onvermijdelijke voortbestaan van België te ontwikkelen - of het nu voor jaren is, of voor nog een paar decennia doet er in feite niet toe. Ik heb dat perspectief in deze krant al eens 'België 2.0' genoemd. Maar misschien moeten we nog verder gaan en er gewoon een nieuwe, onbezwaarde naam voor bedenken. Misschien moeten we het land herstichten met een nieuwe vlag, een nieuwe grondwet en een nieuwe missie.


Patstelling

Dat klinkt wellicht vergezocht en ideëel. Maar wat is het alternatief? We krijgen bemiddelaar na opdrachthouder na verduidelijker na formateur met steeds complexere voorstellen voor het bijregelen van de financieringswet, de bevoegdheidsverdeling en wat nog. Maar we geraken niet uit de logica dat de ene verliest wat de andere wint. De patstelling is totaal. En iedereen verliest erbij.

Wat ontbreekt is het perspectief op hoe het leven, het bestuur en het beleidsklimaat er zouden kunnen uitzien als we de kracht vonden om onze loopgraven te verlaten. Wat zouden we, Vlamingen en Franstaligen, kunnen winnen door onze tegenstellingen te overstijgen? Niet wat kunnen we elkaar afpakken of elkaar onthouden, maar hoe kunnen we er samen op vooruitgaan.

Vanzelfsprekend is daarvoor nodig dat Walen en Franstaligen ophouden te denken dat ze fataal tot achteruitgang zijn gedoemd. Er is geen enkele reden waarom Wallonië en zeker een groeipool als Brussel niet even welvarend als of zelfs welvarender dan Vlaanderen zouden kunnen zijn. Er is enkele decennia geleden inderdaad een economische ramp gepasseerd die de Waalse mijnbouw en de staalindustrie heeft weggeslagen. Maar diezelfde catastrofe is op andere plaatsen in Europa voorgekomen. Toch heeft dat daar niet noodzakelijk tot blijvende sinistrose geleid.

De internationale troeven van Brussel als hoofdstad van Europa zijn evident. Wallonië heeft net zoals Brussel een jonge bevolking, maar daarnaast ook open ruimte en een regelgevend klimaat dat misschien paternalistisch en centralistisch is, maar minder betuttelend en efficiënter dan het Vlaamse. Het komt erop aan die troeven te onderkennen en doelgericht uit te spelen. Als niet zoveel begrijpelijke, historisch opgebouwde ergernis en frustratie ons zicht belemmerde, zou de complementariteit tussen noord en zuid gewoon de ogen uitsteken. Nu blijven we er blind voor. Met het juiste beleid biedt ze nochtans ongekende kansen.


Krampachtig

Maar ook de Vlamingen moeten bij machte zijn om een vrees af te leggen. Het is helaas onvermijdelijk dat er van Brussel een verstedelijkingsdruk uitgaat op de omliggende Vlaamse gemeenten. Daar gaat verfransingsdruk mee gepaard, al wordt stilaan ook het Engels een concurrent. Hoewel het politiek noodzakelijk is dat de kieskring Brussel-Halle-Vilvoorde wordt gesplitst, wordt het stilaan tijd dat iedereen beseft dat die ingreep op het terrein geen wonderen zal verrichten. Er is ook nu al verfransingsdruk in gemeenten die niet tot BHV behoren. Dat zal niet veranderen.

Het is tijd om met die onvermijdelijkheid anders en minder krampachtig om te gaan. De weg naar een meer autonoom Vlaanderen leidt paradoxaal genoeg naar een minder homogeen Vlaanderen. Dat zijn twee zijden van dezelfde medaille.

Dat Vlaanderen van ons zal zelfverzekerd en volwassen genoeg moeten zijn om met diversiteit om te gaan. Het zou een foute keuze zijn om te denken dat een gesloten samenleving zichzelf kan beschermen tegen invloeden van buitenaf. In onze tijd kunnen wetten geen veranderingen tegenhouden. Het enige wat ze kunnen, is die veranderingen vertragen. Maar traagheid is nu net het enige wat we ons niet kunnen veroorloven. Als iets onvermijdelijk is, dan is het beter het zo snel mogelijk te erkennen en er het beste van te maken. Ontkenning van nieuwe realiteiten levert nooit een goede strategie op.


Chronische zelftwijfel

Er bestaat slechts een uitweg uit de politieke impasse als Vlamingen en Franstaligen bereid zijn tot een dubbele paradigma-wijziging. De Franstaligen moeten beseffen dat er geen verdrag met Vlaanderen mogelijk is zolang ze de integriteit van het Vlaamse grondgebied niet erkennen. Maar in ruil voor die erkenning, zal Vlaanderen moeten leren leven met anderstaligen, Franstaligen op zijn grondgebied. Het heeft het recht van hen respect voor onze taal en cultuur te eisen. Maar het zal hen ook de ruimte moeten bieden om hun eigen cultuur te beleven.

Wallonië zal tegelijk zijn chronische zelftwijfel moeten overwinnen en, na een ruime overgangsperiode, in staat en bereid moeten zijn om zelf de kosten te dragen van het beleid dat zijn kiezers vragen. Dat zal een ander beleid zijn dan datgene dat nu slechts door middel van transfers vanuit Vlaanderen betaalbaar is. De angst voor de eigen verantwoordelijkheid is de grootste rem op verandering, al zijn er hier en daar gelukkig tekenen van beterschap.

Deze analyse is een samenvatting van de toespraak die Bart Sturtewagen, hoofdredacteur van De Standaard, hield op 11 juli in Waregem.


DS, 16-07-2011

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB