'Griekenland is in verval'


ATHENE - De onrust in Griekenland houdt maar niet op, sinds op 6 december een scholier door de politie werd doodgeschoten. Zijn dood bracht de malaise in de Griekse samenleving aan het licht.


Het schrijn voor Alexis Grigoropoulos in de Atheense wijk Exarcheia ligt er verregend bij. Enkele uitgebluste kaarsjes, een paar verscheurde boodschappen. Op zijn foto aan de muur ziet hij er heel erg jong uit. Een kind nog. En toch werd de 15-jarige scholier het symbool van al wat mis is met Griekenland.

Het kruispunt van de straten Messolongiou en Tzavela, waar Grigoropoulos op 6 december werd doodgeschoten, is een lelijke plek. Een bouwput, kale muren vol graffiti. Exarcheia is deels vuilnisbak van de grootstad, deels bohemien-trendy. Stijlvolle restaurants, elegante boeken- en elektronicawinkels en sfeervolle antiquairs wisselen in de nauwe straatjes af met uitgebrande ruïnes.

'Het is hier goed wonen', zegt Helena, die taverne houdt in Metaxastraat. 'Ik ben hier geboren. Het is hier als een klein dorp in de stad.' Al geeft ze toe dat haar ouders verhuisd zijn voor de overlast van relschoppers en vooral van de drugsverslaafden, die sinds het begin van de jaren tachtig samenhokken in de wijk.


Levende geschiedenis

Exarcheia is een brok levende Griekse geschiedenis. De Polytechnische Universiteit is vandaag wat een troosteloze plek - alweer die graffiti. De meeste studenten zijn jaren geleden naar een andere campus verhuisd en er zijn grote restauratiewerken bezig aan het neoklassieke hoofdgebouw. Maar het was hier dat in 1973 het verzet tegen de dictatuur van de kolonels begon. De wijk hield er haar faam van rebels en tegendraads nest aan over.

'Als je in Exarcheia woont, ben je anders', zegt Dimitra Vassilakou, die in een boekenwinkel in Solomoustraat werkt. 'Het betekent dat je nadenkt en alles in vraag stelt. Zelfs de eigenaars van de winkels en restaurants hier zijn kritische mensen. Ze hebben geen banden met het establishment.'

De rellen van december veroorzaakten veel schade in haar straat. 'Maar de inwoners hier sympathiseren met de jongeren', zegt Vassilakou. 'We begrijpen hun woede.'

Het verbaast dan ook niet dat het precies in Exarcheia was dat de vlam in de pan sloeg. Sinds de dood van de jonge scholier is het niet meer rustig geweest in Athene. Na drie weken stierven de massabetogingen weliswaar uit, maar het geweld tegen winkels, banken en andere symbolen van het establishment is sindsdien haast dagelijkse kost in Griekenland.

De politie vreest dat de groep Revolutionaire Strijd, die sinds midden 2007 op de Europese lijst van terreurorganisaties staat, en de pas opgedoken Sekte van Revolutionairen, sinds de rellen van december nieuwe leden hebben kunnen rekruteren en de hand hebben kunnen leggen op grote hoeveelheden wapens en explosieven.

Maandag kwamen agenten van Scotland Yard in Athene aan om de Griekse politie te helpen bij het opzetten van een speciaal interventieteam. De Britse agenten en het Amerikaanse FBI hebben de Grieken in de aanloop naar de Olympische Spelen van 2004 ook geholpen om de terreurgroep 17 November op te doeken.

Die groep, genoemd naar de dag in 1973 dat het leger met een tank de poort van de Polytechnische Universiteit ramde om een einde te maken aan het verzet tegen het regime, doodde 22 diplomaten, politici en zakenlui.

'Sommigen denken dat de Revolutionaire Strijd (RS) opgericht is door leiders van 17 November die toch nog op vrije voeten zouden zijn', zegt professor emeritus Theodore Kouloumbis van de Universiteit van Athene. 'Maar de RS gaat helemaal anders te werken, niet met 'targeted killings' (gerichte moorden), maar met bomaanslagen. Er zijn nog geen omstaanders gedood. Maar het valt niet uit te sluiten dat dit ooit gebeurt.'

Niet alle amokmakers hebben banden met deze terreurgroepen. Met de regelmaat van een klok trekken groepen vandalen - Gemaskerden, genoemd omdat ze hun gelaat verbergen achter Palestijnse sjaals en balaclava's - door het centrum van Athene.

Vernielen is de ideologie van deze Gemaskerden. Iedereen 'die hen onderdrukt', is hun vijand. Met hoeveel ze zijn en wie er onder de sjaals en de mutsen schuilgaan, is niet geweten. Vermoedelijk gaat het om een allegaartje van zo'n 100 tot 500 anarchisten, desperado's, en volgens sommigen zelfs rijkeluiskinderen die zich vervelen.

In hun spelletje kat-en-muis met de politie maken ze handig gebruik van de 'asielwet' die de politie de toegang tot de universitaire campussen ontzegt. Die wet is een uitvloeisel van de studentenopstand tegen de junta. De Gemaskerden gebruiken ook vreedzame betogingen als uitvalsbasis voor hun sloopwerkzaamheden. Dat was ook het geval in december.

'Dat soort geweld heeft niets te maken met de gebeurtenissen van december', zegt professor Kouloumbis. 'December was een ontlading. De dood van de tiener door een politiekogel was de vonk die lang opgekropte woede en bitterheid, vooral bij de jongeren, deed exploderen. Alles kwam samen in december.'

'Al sinds september hing er elektriciteit in de lucht in Exarcheia', zegt Natalia Kastravelli, die aan de rand van de wijk woont. 'En op 6 december is er gewoon iets geknakt.'

Maar het was zeker niet alleen woede tegen de 'schietgrage' politie die de jonge betogers - velen zaten nog op de middelbare school - de straat opdreef. 'Het waren alle demonstraties in één.'

In een snackbar aan de elegante Akademiasstraat vlak tegenover de rechtenfaculteit, waar de Gemaskerden tijdens de rellen hun toevlucht zochten, ontmoeten we twee vrienden van Kastravelli (28), Apostolos Giannakoulias (25) en Sonia Kontou (25). Het drietal heeft rechten gestudeerd, is op Erasmus geweest en beschouwt de wereld als hun dorp - kortom: het gezicht van het moderne Griekenland, en Europa.

Giannakoulias en Kontou hebben de rellen gezien vanuit het kantoor waar ze stage doen. Kastravelli was erbij. 'Ik moest er gewoon bij zijn. Het was een belangrijk sociaal evenement', zegt ze. In een mengsel van Frans en Engels schilderen ze een beeld van een vastgeroeste samenleving waar je nergens geraakt en niets gedaan krijgt als je geen lange arm hebt en geen smeergeld betaalt.

'Ik heb net mijn legerdienst gedaan', geeft Giannakoulias als voorbeeld. 'Met voorspraak krijg je als milicien een voorkeursbehandeling. Dan krijg je een regime van “één dag in de kazerne, zes dagen uit de kazerne,, maar jongens die geen lange arm hebben, worden naar de “zwarte kampen, in Thracië of op een van de eilanden gestuurd.'

De gezondheidszorg draait op hetzelfde principe: een lange arm en smeergeld waarborgen betere medische zorgen. Een rijbewijs krijg je pas als je de examinator steekpenningen toesteekt.

Ze vertellen over een overheidsadministratie die niet draait, belastingen die massaal ontdoken worden, wetten op de ruimtelijke ordening die naar hartenlust worden overtreden. Over de slechte kwaliteit van het onderwijs en het verzet van de zwaar gepolitiseerde universiteiten tegen alle hervormingen, de lage lonen en de torenhoge jeugdwerkloosheid - 16,5 procent voor de min-dertigjarigen. Over de middenklasse die verarmt en over de sociale mobiliteit die is stilgevallen.


Schandalen en corruptie

In 2000 dachten ze dat het ging veranderen toen de socialistische Pasok na elf jaar de laan werd uitgestuurd. Nea Demokratia werd verkozen met de slogan 'De staat hermaken', maar de schandalen, de corruptie en het nepotisme gingen gewoon door.

De Griekse jongeren hebben het gevoel dat de staat hen in de steek laat. Ze verloren het vertrouwen in de instellingen, in de partijen en in de te makke vakbonden.

Het drietal is het erover eens dat de rellen 'erg nuttig waren voor de regering', die zo de jongeren de schuld kon geven voor de problemen die ze zelf had gecreëerd. Maar ze zijn ook niet te spreken over de vandalen. Op haar gsm toont Kastravelli me foto's die ze tijdens de demonstraties nam van een jongeman die het bibliotheekgebouw met een hamer te lijf gaat. 'In december heerste hier de complete straffeloosheid. De politie deed niets', sneert ze.

Volgens haar is 'de Griekse samenleving in verval'. Ze is tot dat besluit gekomen door haar ervaringen in het buitenland. 'Veel Grieken hebben het lang niet willen inzien, maar de economische crisis en een reeks recente politieke schandalen drukken hen met de neus op de feiten.'

Professor Kouloumbis is minder zwartgallig. 'Als je alleen naar de gebeurtenissen van december kijkt, dan krijg je de indruk dat het gedaan is met Griekenland', zegt hij. 'Maar de hyperbool is een geliefde Griekse stijlfiguur. Als je immers vergelijkt met de periode voor 1974, dan zie je dat Griekenland niet langer arm is, niet langer politiek onstabiel, niet langer door en door verdeeld en dat het land stevig ingebed is in de Europese Unie. Als je het zo bekijkt, ben ik optimistisch.'

'Veel van de problemen waarmee we in Griekenland kampen, bestaan ook in andere Europese landen', zegt Panos Garganos van de Socialistische Arbeiderspartij SEK. 'Het grote verschil is dat de Grieken hun hoop zo vaak onderdrukt zagen. Telkens de democratie lonkte, werd die de kop ingedrukt door een dictatuur, in 1936, in 1944, in 1967. Dat bepaalt ons denken.'

'De Grieken zien revolte als hun recht. Sinds de val van de junta is er op 17 november elk jaar een grote herdenking. Dus elke generatie houdt de herinnering aan de opstand levend', zegt Garganas, die destijds op de barricaden stond in de Polytechnische Universiteit waar hij nu toegepaste fysica doceert. 'Sociale problemen ontvlammen hier dus sneller dan elders.'

De uitbarstingen van geweld komen in vlagen. Niet zelden is de verjaardag van de inval in de Polytechnische Universiteit de aanleiding. Of het bezoek van Bill Clinton in 1999 of de EU-top in 2003 of de dood van een tiener tijdens een betoging in 1985.

De jonge betogers konden in december dan ook op veel sympathie van de ouderen rekenen. Die bezwoeren de politie de woede van de jongeren te respecteren.

Maar ondanks al hun verdraagzaamheid krijgen de Grieken - zeker de zakenlui in het centrum van Athene - nu toch stilaan genoeg van het geweld en de machteloosheid en incompetentie van de politie. 'Ze eisen maatregelen', zegt professor Kouloumbis.

In december had de politie opdracht gekregen van de regering om terughoudend te zijn en geen verder verlies van leven te riskeren. De regering was als de dood om met de junta te worden vergeleken. Veel Grieken zijn echter van oordeel dat de situatie precies door de inertie van de politie de jongste maanden helemaal uit de hand is gelopen.

Deze week kwam de regering met een eerste reeks maatregelen voor de dag: de oprichting van een snelle interventiemacht binnen de politie (maar ze moest snel vaststellen dat 70 procent van de agenten weigerden naar Exarcheia te worden overgeplaatst), verdubbeling van de celstraffen voor Gemaskerden en een afschaffing van de universitaire asielwet.

'Het geweld komt sommigen goed uit', meent Dimitris Chatzisocrates van de linkse politieke formatie Syriza. 'We weten dat er in december provocateurs aan het werk waren. Alleen weten we niet echt wie hun opdrachtgevers zijn. Maar we weten wel wat hun bedoeling was: de geesten rijp maken voor een versterking van het gezag, voor strengere wetten, niet alleen tegen relschoppers, maar tegen alle betogers. Dus ook van ngo's, vakbonden en brave burgers.'


Malaise

De maatregelen die de regering voorstelt, pakken alleen het geweld aan. Op de diepe sociale en politieke malaise die in december aan het licht kwam, spelen die niet in.

Hoe moet het dan verder met Griekenland? De wereldwijde economische crisis zal die malaise naar verwachting nog verscherpen en veel Europese leiders keken in december met argusogen naar Athene als voorafspiegeling van wat hen mogelijk te wachten stond.

Garganas van de linkse SEK is er zeker van dat er nog dit jaar verkiezingen komen en dat de Pasok die gaat winnen. 'Die is met haar neoliberale beleid weliswaar mee verantwoordelijk voor de huidige problemen, maar ze moet beseffen dat alleen een echt sociaal alternatief, een groot banenplan voor jongeren, kan voorkomen dat er straks opnieuw geweld uitbreekt.'

Kastravelli vreest dat de politieke partijen niet zullen veranderen. Griekenland kan alleen veranderen als de Griekse mentaliteit verandert. 'Dat zal met onze generatie sowieso het geval zijn', meent haar vriendin Kontou. 'Mmm', twijfelt Giannakoulias, 'Wij gebruiken het systeem toch ook. Als we zonder btw-bonnetje minder moeten betalen, zeggen we toch ook niet neen?'

Bij het afscheid geeft Kastravelli, die haar Erasmus-semester in Louvain-la-Neuve doorbracht, me nog een goede raad: 'Je hoeft hier 's avonds geen schrik te hebben om alleen op straat te lopen. Dit is Brussel niet.' Enkele uren later ontploft bij een overheidsgebouw in het centrum van Athene een bom.


DS, 21-03-2009 (Evita Neefs)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB