Jerry Vermanen ging undercover bij Nederlands trollenleger: ‘Als je alleen zegt dat het gekkies zijn, doe je ze tekort’


Pointer-journalist Jerry Vermanen infiltreerde in Het Digitale Leger: een groep Nederlanders die nepnieuws over corona verspreiden. De deelnemers zijn divers: sommigen zoeken gezelligheid, anderen zwaaien met nazivlaggen.


Een filmpje van een Finse vrouw die met geweld wordt gevaccineerd. Een linkje naar een site die zegt dat er microchips in coronavaccins zitten, of dat vermoorde embryo’s tot de bestanddelen behoren. Het leken losse berichten van bezorgde burgers. Desinformatie, door particulieren geplaatst.

Nu blijkt dat bijna achthonderd Nederlandse actievoerders van februari tot en met april gecoördineerd desinformatie over Covid-19 en coronavaccins verspreidden. In de online berichtengroep Het Digitale Leger kregen zij elke paar dagen een ‘waarheidsbom’ met links, plaatjes en video’s, en tips hoe ze die konden delen via nepaccounts op Twitter, Facebook, Instagram en diverse nieuwssites.

Dat ontdekte Jerry Vermanen samen met collega’s bij journalistiek platform Pointer van KRO-NCRV. Hij ging drie maanden in de groep undercover, achterhaalde een deel van de nepaccounts en confronteerde een paar van de echte individuen die erachter schuilgingen.


Anonieme Twittertip

“Ik kwam Het Digitale Leger op het spoor dankzij een tweet van @wappiehoekje”, vertelt Vermanen. “Dat is een anoniem Twitter-account dat extreme groepen in kaart brengt. Ik wilde weleens weten hoe zo’n groep zich organiseert. Bij trollenlegers bestaat het beeld van een Russische trollenfabriek, een gebouw vol mensen. Maar zo gaat het in Nederland in elk geval niet, hier zitten echt niet allemaal trollen van negen tot vijf desinformatie te verspreiden in een boerderij – wel zitten ze op Telegram.”

Telegram, de thuisbasis van Het Digitale Leger, lijkt op Whatsapp. Alleen zijn de Telegram-groepen vaak wél open voor iedereen. “In dit geval waren er twee groepen: een grote van ongeveer achthonderd leden waarin de desinformatie werd aangeboden, en een chatgroep waarin zo’n honderdvijftig leden met elkaar konden chatten. Daar werd de strategie bepaald, maar vonden ook gezellige gesprekken plaats.”


Een dag op trollenjacht

In die gezellige gesprekken deelden sommige leden zoveel over zichzelf, dat Pointer hun identiteiten kon achterhalen. “Mijn collega Peter Keizer en ik zijn een dag op trollenjacht gegaan. We stuitten op onder anderen Erwin, een actievoerder die al jaren werkloos is en langzaam steeds extremer wordt.”

Tijdens de trollenjacht merkte Vermanen dat de groep erg divers was. “Als je alleen zegt ‘dat zijn gekkies’, doe je ze tekort. Een aantal zoekt een invulling van het leven. Voor sommigen is de coronapandemie een eenzame tijd, zij zoeken gezelligheid. Weer anderen zoeken status. Zoals de beheerder van de groepen, die beweerde dat hij in het leger had gezeten, jaren geleden onderzoek had gedaan met Ab Osterhaus en nu klokkenluider was. Daar bleek niets van te kloppen.

Mensen doen dus om allerlei redenen mee. “Het varieerde van mensen uit de spirituele hoek, tot mensen die openlijk met nazivlaggen zwaaien.”


De boodschapper bedreigen (en zijn vrouw)

Dit is niet de eerste keer dat Vermanen zich in trollen verdiept. Een onderzoek naar Nederlandse desinformatie rond de Amerikaanse presidentsverkiezingen kwam hem op bedreigingen te staan. “Logisch, de boodschapper van het nieuws wordt tegenwoordig als doelwit gezien. Het was ook tegen m’n vrouw gericht, ze probeerden haar social accounts te hacken.”

“Maar zoiets moet je er niet van weerhouden hierover te schrijven. Trollen zijn een belangrijke katalysator in het coronadebat. Mensen denken dat er een enorm grote groep sceptici is, maar hier kun je duidelijk zien dat ze hun stem kunstmatig groter doen lijken dan die is.”

Ook Het Digitale Leger draaide zijn hand niet om voor intimidatie. Leden hebben GGD’s, politici en prominente artsen zowel online als fysiek lastiggevallen. Inmiddels is de Telegramgroep echter offline. De trollen werden het niet eens over hun koers na de Tweede Kamerverkiezingen.

Toch is het thema hiermee niet afgehandeld. “Vanochtend kreeg ik gelijk heel veel nieuwe tips over andere trollenlegers. Dit onderzoek is klaar, maar er duiken steeds nieuwe groepen op. Die blijven we de komende maanden volgen.”


Trouw, 20-05-2021 (Rufus Kain)