De angst voor een verenigd Ierland


Een deel van de protestantse inwoners van Noord-Ierland slaagt er volgens Mario Danneels maar niet in om te aanvaarden dat hun oude privilegies en (politieke) dominantie verleden tijd zijn.


De terugkeer van de zwaarste rellen sinds jaren in de straten van Noord-Ierland is het gevolg van een diepgewortelde protestantse malaise, die al suddert sinds het vredesakkoord dat 23 jaar geleden een einde maakte aan dertig jaar burgeroorlog. Maar vooral ook van het falen van de loyalisten om de nieuwe realiteit onder ogen te zien, laat staan te aanvaarden, hun weigering om het triomfantelijke verleden achter zich te laten, en – sinds de Brexit – ook een heilige, irrationele angst voor een verenigd Ierland.

De hardleerse unionisten hebben altijd gevonden dat ze bij de vredesonderhandelingen aan het kortste eind getrokken hebben, en voelen zich sindsdien steeds vaker gemarginaliseerd en in een hoekje geduwd. Ze menen, niet geheel onterecht, dat niemand naar hen luistert en dat hun verzuchtingen worden genegeerd. De loyalisten mogen dan afgelopen vrijdag, naar aanleiding van de dood van prins Philip, door een Engels nieuwsanker ‘de trouwste onderdanen van de Queen’ genoemd zijn, de rest van het Verenigd Koninkrijk begrijpt niet waarom ze zich Britser voelen dan de Britten zelf. Gematigde Noord-Ierse unionisten zetten hen weg als tuig. En nu voelen ze zich ook verraden door hun leiderschap.


Referendum op komst

Toen Theresa May gedwongen was in zee te gaan met de DUP, voorspelde de extreem-protestantse partij de hemel op aarde voor de regio. Door hun eindeloze veto’s tegen Mays Brexit-deals zijn ze daarentegen de ongewilde architecten geworden van de douanegrens in de Ierse Zee, die Noord-Ierland economisch uit het VK heeft gehaald.

Er wordt verwacht dat genoeg protestanten zich zullen afkeren van de DUP zodat het katholieke Sinn Féin, de voormalige politieke vleugel van het IRA die naar een verenigd Ierland streeft, de grootste partij zal worden. Dat werd ze vorig jaar in de Ierse Republiek al, en daar is sinds de Brexit een mentale aardverschuiving aan het plaatsvinden. Alle zuidelijke partijen zijn het eens dat het niet langer de vraag is of er een referendum over de hereniging zal plaatsvinden, maar wanneer, en hebben het debat erover op gang getrokken. Vorige maand vond in Noord-Ierland een historische volkstelling plaats, want voor het eerst sinds de opdeling van het eiland een eeuw geleden zal er een katholieke meerderheid zijn. De vroegere protestantse dominantie in Noord-Ierland was net de hele bestaansreden van het land.

Die dominantie heeft echter een lelijk, sektarisch denkpatroon gekweekt, waardoor een sectie van de protestantse gemeenschap zich superieur is gaan gedragen. Het parlement in Belfast werd ‘een protestants parlement voor een protestants volk’ genoemd, en Noord-Ierse katholieken werden een halve eeuw lang sociaal, economisch en politiek onderdrukt. Het triomfalisme van de protestanten vertaalde zich elke zomer in provocerend spierballenwerk met de Oranjemarsen, die door katholieke wijken trokken en waarbij op vreugdevuren katholieke en Ierse symbolen werden verbrand.

Onder meer die marsen zijn aan banden gelegd door het vredesakkoord, waarin de protestanten een grove aanslag op hun cultuur en identiteit ontwaren. Enkele jaren terug trok ik naar een duchtig bevlagde caravan, aan de ingang van de katholieke Ardoyne-wijk in Belfast, die permanent bemand werd door loyalisten om te protesteren tegen het feit dat ze niet langer voorbij Ardoyne mochten marcheren. ‘Wij willen goede buren, maar dat wil niet zeggen dat je buren in je huis mogen komen om alle meubilair te verzetten’, hoorde ik uit de mond van een van de caravanbetogers. Tot mijn heimelijke verbazing, want het zijn net de protestanten die destijds uit Schotland kwamen en de meubelen van de inheemse, katholieke bevolking van het noorden van Ierland hebben stukgeslagen. De betogers haalden overigens hun slag thuis, na ruim drie jaar caravan-zitten en tegen een kostprijs van 20 miljoen pond voor de Noord-Ierse politie.

Een ander voorbeeld van de waan waarin veel loyalisten leven, is de klacht dat katholieken nu welvarender zijn ‘en de beste huizen hebben’. Dat heeft echter niets met het vredesproces te maken, maar met de oude, ingebakken protestantse vriendjespolitiek waarbij jobs gegarandeerd van vader op zoon overgingen zonder dat daar studies aan te pas kwamen, kwestie van de beste baantjes onder de eigen clan te verdelen. De katholieke reactie was het ontwikkelen van een ethos van onderwijs. Tot vandaag is ruim 70 procent van de studenten aan Queen’s University in Belfast katholiek, waardoor die bevolkingsgroep simpelweg hoger opgeleid is en beter in de arbeidsmarkt ligt.

Jackie McDonald was tijdens de Troubles een aanvoerder van het protestantse doodseskader UDA, en is inmiddels gereformeerd tot een vredesapostel die samen met voormalige IRA-leden jongeren in scholen gaat waarschuwen voor sektarisch geweld. Hij vertelde me dat het gevoel dat ze als vanzelfsprekend overal recht op hebben, moeilijk uit te roeien is onder ‘zijn’ mensen en hen intussen parten speelt. McDonald gaf grif toe dat veel unionisten in een tijdmachine vastzitten, in een periode van oude, allang achterhaalde privileges.


Alleen maar minderheden

De koppige onwil om de realiteit onder ogen te zien, werd vorige maand ook geëtaleerd door DUP-kopstuk Gregory Campbell, in een speciale *debatuitzending van de openbare omroep in Dublin over een verenigd Ierland. Campbell lachte arrogant het idee weg dat er in de afzienbare toekomst een referendum over zou komen, terwijl de helft van de Noord-Ieren daar intussen om vraagt en het vredesakkoord stipuleert dat de Britse regering een volksraadpleging geen duimbreed in de weg mag leggen als daar reden toe is. Gevraagd naar de nieuwe katholieke meerderheid, weigerde de DUP-politicus dat feit botweg te erkennen: ‘Er zijn alleen minderheden in Noord-Ierland’, luidde zijn onzinnige antwoord.

De rellen bewijzen dat veel protestanten beseffen dat hun rijk wel eens voorbij kan zijn. Maar met zo’n potsierlijke ontkenning van de post-Brexit-realiteit, en het krampachtige vasthouden aan vergane glorie en een übermenschmentaliteit, wacht velen van hen nog een ijskoude douche.


DS, 12-04-2021 (Mario Danneels)