Klimaat is het nieuwe front in de cultuuroorlog


Het klimaatdebat draait niet langer om emissies, maar om identiteit, schrijft Ine Renson. Het is onvergeeflijk dat we dat hebben overgelaten aan de populisten.


Vlaamse ministers die zich miserabel voelen bij de stennis die hun stikstofdebacle veroorzaakt, kunnen troost putten uit het leedvermaak dat de Britse premier Rishi Sunak te beurt viel. Die verbaasde vriend en vijand door de steunpilaren van onder het ambitieuze Britse klimaatbeleid weg te slaan. Vorige week gaf hij groen licht voor de ontginning van het offshore olie- en gasveld Rosebank. De week voordien had hij het verbod op de verkoop van nieuwe diesel- en benzinewagens met vijf jaar verdaagd, de ban op de verkoop van gasketels versoepeld en huiseigenaars verlost van isolatieverplichtingen. In zijn ijver beloofde hij ook (niet-bestaande) taksen op vlees en vliegtickets te schrappen en de Britten te behoeden voor zeven verschillende vuilnisbakken.

Geen enkele partij wil zeven vuilnisbakken. Daarom werd de premier de risee op sociale media, die volliepen met memes over Britten die worstelen met hun huisvuil. Pijnlijker is de verbijstering die de koerswijziging opwekt, ook bij zijn eigen achterban. Hij zet de klimaatconsensus tussen links en rechts op de helling, die teruggaat naar de dagen van Margaret Thatcher. Toplui uit de energiesector en de auto-industrie, die hun investeringsbeslissingen hadden afgestemd op de deadline van 2030, reageren furieus. Als je in een race verwikkeld zit met China, de EU en de VS om investeringen binnen te halen, is het niet verstandig te gaan zwenken.

Sunak neemt geen bocht omdat hij gelooft dat de Britten te afhankelijk worden van Poetin, zoals hij het oliebonanza verantwoordde. Ze voeren nu al driekwart van hun olie uit. Het zou ook naïef zijn te denken dat de premier, die al eens graag in een privéjet stapt, echt begaan is met de geldzorgen van de werkende man. Hij heeft vooral een electorale kans geroken door zich op te werpen als verdediger van de kiezer die de groene betutteling vanuit Londen moe is. Daarbij gebruikt hij het klimaatbeleid als brandstof in de oplaaiende cultuuroorlog.


De Ford-rijder

Sunak is niet dom. Hij zag hoe een kandidaat van de Conservatieven bij een voorverkiezing in het Londense district Uxbridge tegen de verwachtingen in de Labour-tegenstander vloerde. De Tory ging voluit tégen de ultralage-emissiezone, het vlaggenschip van burgemeester Sadiq Khan. De kiezers in Uxbridge hebben geen zin om elke dag 14 euro te betalen om in de hoofdstad te mogen rondrijden, terwijl het openbaar vervoer vanuit hun district slecht geregeld is. Dus stemden ze de Conservatief het Lagerhuis in. Dat kunstje hoopt Sunak te herhalen bij de landelijke verkiezingen. Hij ligt mijlenver achter op Labour-rivaal Keir Starmer, die radicaal de groene kaart trekt. Een oproep aan de onderbuik kan helpen om de kloof te dichten.

Daarom richt Sunak zich niet langer op de Ford-directeur, maar op de Ford-rijder. ‘Niemand in Westminster heeft de moed de mensen in de ogen te kijken en uit te leggen waar het klimaatbeleid echt om draait’, zei hij. Afstormen op net zero – de ambitie om klimaatneutraal te worden tegen 2050 – ‘zou onze levens fundamenteel veranderen’. Dat discours kon zo uit het boekje van stokebrand Nigel Farage komen, de voormalige leider van de Brexit Party (nu Reform UK). Die stelde dat net zero eindigt met zero op de bankrekening van de gewone Brit. Ook Sunak vindt nu dat klimaatbeleid ‘pragmatic and proportionate’ moet zijn. In het Nederlands klinkt dat als: ‘haalbaar en betaalbaar’.

De demarche van de Britse premier hoeft niet te verbazen. Overal ontdekken populistische partijen dat in de onvrede over de ‘groene tirannie’ politiek goud zit. Met de hete adem van de populisten in de nek schroeven beleidsmakers hun ambities terug. In Frankrijk staat het Rassemblent National van Marine Le Pen op kop in de peilingen. Ze appelleert zowel aan misnoegde boeren als gele hesjes. Wat haar betreft, kan de Europese Green Deal op de schop. Emmanuel Macron gaat in de achtervolging door verboden en taksen te vervangen door subsidies.

Het extreemrechtse Alternative für Deutschland (AfD), een partij met nogal wat klimaatontkenners in de rangen, speelde ei zo na de Duitse regering uit elkaar over de nieuwe verwarmingswet. Die bant vanaf 2024 nieuwe fossiele verwarmingssystemen ten voordele van warmtepompen. Dat leidde tot ongezien protest. AfD-leider Alice Weidel noemde de wet ‘een welvaartsvernietiging van gigantische dimensies’. De regering duwde door, en zag haar populariteit de dieperik in duikelen. Het AfD zit ondertussen op een comfortabele 20 procent in de peilingen.

De Duitse saga is een niet mis te verstane waarschuwing voor andere landen. Europeanen eisen actie tegen de klimaatcrisis, maar als de maatregelen ingrijpen op hun huizen en auto’s, krabbelen ze terug. De Duitse minister van Financiën, Christian Lindner, wiens liberale partij FDP wegdeemstert richting kiesdrempel, riep op tot een pauze in het uitrollen van de Green Deal. Regeringsleiders over het hele continent traden hem bij. Essentiële onderdelen, zoals de natuurherstelwet en de pesticideverordening, worden afgezwakt of raken niet meer gestemd. Het is veelzeggend dat de centrumrechtse Europese Volkspartij van commissievoorzitter Ursula von der Leyen zélf het verzet tegen de Green Deal organiseert.


Morele hoogmoed

Dat politici als Sunak of Lindner vol op het populistische orgel gaan, is cynisch. De transitie uitstellen zal de kleine man net niét helpen. Je houdt hem afhankelijk van fossiele brandstoffen en dus kwetsbaar voor prijsschokken. Het uitstel komt bovendien op het slechtst mogelijke moment. Want de klimaatcrisis neemt geen pauze. Het venster om het ergste onheil af te wenden, sluit zich snel. Het kan nog, becijferde het Internationaal Energieagentschap. Maar dan moeten we de globale capaciteit voor hernieuwbare energie snel verdrievoudigen. Een race tegen de klok die geen wispelturigheid verdraagt.

Toch zou het een vergissing zijn de lokroep van de populisten te negeren. Ze pikken een reële frustratie op. Wie zich verzet tegen brandstoftaksen of lage-emissiezones, is niet noodzakelijk een klimaatontkenner. Het zijn mensen die zich afvragen hoe ze de kinderen op het werk of hun bejaarde ouders bij de dokter krijgen. De morele hoogmoed van wie zich een energetisch gerenoveerde woning of bezoekjes aan de biosupermarkt kan permitteren, is stilaan stuitend. Het is makkelijk voorstander te zijn van lage-emissiezones met een door de gemeenschap gesubsidieerde bedrijfs-Tesla voor de deur.

Rishi Sunak en Zuhal Demir hebben gelijk: de burger moet de transitie niet uit eigen zak betalen. Maar ze lijken te vergeten dat het de taak is van de overheid om grote infrastructuurprojecten uit te rollen en iederéén te laten overstappen op duurzame verwarming en mobiliteit.

Zolang dat niet gebeurt, zal het idee aan kracht winnen dat de klimaatstrijd wordt uitgevochten in onze huizen en garages. Dan blijft het beeld hangen dat de groene elite het gemunt heeft op onze SUV’s en biefstukken. Klimaatbeleid draait niet langer om emissies en adaptatie, maar om waarden, identiteit en democratie. Dat is een essentieel debat. Het is onvergeeflijk dat de beleidspartijen het uit handen hebben gegeven aan de populisten.


Blog DS, 07-10-2023 (Ine Renson)