Leiders zijn schaarser dan wc-papier


Paul Magnette en Bart De Wever zagen de uitweg niet die voor hen lag. Dat onvermogen bepaalt hun beider plaats in de geschiedenis, zegt Bart Sturtewagen.


De grauwe miserie van de Eerste Wereldoorlog maakte de weg vrij voor het algemeen enkelvoudig stemrecht. Op het militaire en morele puin van de Tweede Wereldoorlog werd de basis gelegd voor wat we nu de Europese Unie noemen. De welvaartsstaat, gebouwd op een sterke sociale zekerheid, zag toen het levenslicht. De schok die de coronacrisis veroorzaakt, is van dezelfde magnitude, maar biedt vergelijkbare kansen.

Het gaat al lang niet meer om het adagium never waste a good crisis dat dezer dagen opgang maakt. Niets is meer als voorheen. Een ondoordringbare muur scheidt ons van de tijd voordien. Op de financiële markten gelden de waarderingsregels, die enkele weken geleden nog tot records leidden, niet meer. Vaste overtuigingen en in steen gehouwen afspraken verliezen hun relevantie in het aanschijn van een onafwendbare catastrofe. De globalisering is niet langer een win-winverhaal van economische verbondenheid, maar een blinde zucht naar optimalisering met totale veronachtzaming van stabiliteit en duurzaamheid. De haast religieuze ijver om inkomsten en uitgaven in balans te houden, wordt in een ommezien overboord gegooid voor een beleid van onbeperkte geldcreatie.

De axioma’s van vroeger blijken slechts voorwaardelijke aannames te zijn geweest. De bandbreedte waarin ze golden, was veel te beperkt om stand te houden in de omwenteling van waarden. Dat schept onrust en angst. Maar het betekent ook dat er ruimte ontstaat om nieuwe, solidere afspraken te maken op stevigere grond. We zijn niet meer gehouden aan het beperkte denkraam dat ons hier heeft gebracht. We kunnen breder kijken en anders redeneren.


Disfunctioneel koppel

Vandaag heerst er nog chaos en wenkt het recht van de sterkste. Ieder schaart voor ’t zijne. De winnaar is degene die het laatste pak toiletpapier weg graait voor de grijparmen van de andere. Of zo lijkt het toch.

Misschien begeeft Europa, vijf jaar na de migratiecrisis, toch nog. Dan geven we alsnog de interne markt en zijn zegeningen op voor een vals gevoel van veiligheid achter nieuwe, oude grenzen. Maar misschien daagt het inzicht dat gezondheidszorg bij uitstek een domein is waarop de solidariteit de Europese binnengrenzen moet overschrijden. Het verzet van de sterke eurolanden tegen een gezamenlijke financieel-economische architectuur, waarin transfers naar armere lidstaten georganiseerd worden, verliest dan aan kracht. Als het er nu niet van komt, is het Europese verhaal in feite ten einde. Als het wel gebeurt, is een federaal Europa plots heel wat dichterbij. In normale omstandigheden is geen van beide denkbaar. Maar de omstandigheden zijn niet meer normaal.

Ook voor België nadert een beslissend moment. Binnen het oude denkkader was het federale model op. De chronische onmogelijkheid om slagkrachtige federale regeringen op de been te brengen, signaleerde een nakend eindspel. Van de weg die Europa inslaat, hangt af hoe de toekomst voor dit koninkrijk zich ontwikkelt. Met een versterkt Europa ontstaat er ruimte voor een nieuw Belgisch of post-Belgisch model. In een versnipperd continent rest ons geen andere optie dan bij elkaar te bunkeren, als een disfunctioneel koppel in een te klein appartement tijdens de lockdown.


Beste vijanden

Het uitblijven van een politiek Europa doorkruist al langer de logica van een confederaal België met sterke deelstaten en een verwasemend centrum. We hebben inderdaad een beleidsniveau te veel, met overlapping, verspilling en blokkering tot gevolg. Maar het model waarin Europa op steeds meer domeinen de rol van België overneemt en al het overige bij de deelstaten kan blijven, liep intellectueel al mank. Voortaan geldt: als Europa verzwakt, en dat gevaar is reëel, dan moet België noodgedwongen gestut worden. Bij gebrek aan beter.

Dat is geen overjaars neobelgicisme, maar een koele constatering in het licht van nieuwe feiten. Net zo min als we in 1918 terug konden keren naar het cijnskiesrecht of in 1945 de arbeidsmarkt weer konden organiseren zoals in de dagen van priester Daens, net zo min kunnen we in 2020 terug naar het unitaire België van zes staatshervormingen geleden. Vergeet dat.

Als we in 2030 de reconstructie maken die verklaart waarom we dat jaar niet het tweede eeuwfeest van België vieren, dan zal de politieke krachtmeting die eind vorige week de Wetstraat in de ban hield daarin een sleutelmoment zijn. Daar is immers gebleken dat zelfs een dodelijke pandemie, een plaag van Bijbelse dimensie, niet voldoende was om noord en zuid over hun klassieke tegenstellingen heen te tillen.

In het post-coronatijdperk kan die vaststelling niet zonder gevolgen blijven. De leiders van beide kampen, Bart De Wever (N-VA) en Paul Magnette (PS), bleken onmachtig om over de krijtlijnen te stappen die ze voor zichzelf hebben getrokken. Dat leidde tot het failliet van de jarenlange gemakzuchtige dubbele strategie om elkaars beste vijand te zijn. Die permanente wederzijdse diabolisering, dat gebrek aan creatief denken bracht ons waar we aan de vooravond van de corona-uitbraak stonden. Dat maakte een alliantie, zelfs in oorlogstijd, onmogelijk. De verantwoordelijkheid voor die strategische ontsporing is verpletterend. In de wederzijdse afdreiging met de totale verrotting bleek Magnette per saldo nog net iets meedogenlozer dan De Wever. Daarom heet de eerste de winnaar en de tweede de verliezer. Als we in 2030 achteromkijken, zullen we inzien dat ze allebei de historische kans op een eervol vergelijk lieten liggen.


Verlatingsangst

Een andere uitkomst was wel degelijk mogelijk. Maar daarvoor was nieuw denken vereist en de bereidheid om de achterban mee te nemen in een adembenemende bocht. De coronacrisis, net als de terreurcrisis in 2016 overigens, toont aan dat een nieuw model voor België niet gestoeld kan zijn op sterke deelstaten en een zwak en kwijnend (con)federaal niveau. De oplossing, of de afruil zo u wil, moet bestaan uit een combinatie van sterke deelstaten én een sterke (con)federatie. Het is dat of niets.

Existentiële crisissen zoals degene die ons vandaag overvalt, scheiden het bijkomstige van het wezenlijke. De nutteloze ballast en het gewicht van de jarenlange symbolenstrijd vallen weg. De facto worden we vandaag al door de crisis geleid door een confederale entente. Zelfs na de ongemeen harde woorden die in het weekend vielen. Na de coronastrijd moeten we op zoek naar een intelligent evenwicht tussen efficiënte deelstaten met coherente bevoegdheden en een slagkrachtig centraal beslissingsniveau, ook met duidelijke opdrachten. Alleen dan vervalt de pathologische verlatingsangst van het zuiden. De fundamentele rem op een historisch compromis ligt daar. Neem hem weg. De terechte vrees van de Franstaligen dat het confederalisme het laatste station voor de Vlaamse secessie is, wordt dan opgeheven.

De rest: Brussel, de staatsschuld, de transfers, dat zijn technische kwesties die aan experts kunnen worden overgelaten. Daarvan hebben we er genoeg. Leiders, daarentegen, zijn schaarser dan toiletpapier. Op het moment dat ze een nieuw tijdperk konden ingaan, verkozen de generaals om een vorige oorlog voort te zetten. Ze verschenen met musketten bij een tankslag. Hun onvermogen om de uitweg te vinden die voor hen lag, bepaalt hun plaats in de geschiedenis.


DS, 20-03-2020 (Bart Sturtewagen)