‘Dit is de zwartste periode in de Turkse geschiedenis’


Can Dündar, oud-hoofdredacteur van Cumhuriyet, de laatste ‘vrije’ krant van Turkije, zat drie maanden in de gevangenis, overleefde een moordaanslag en leeft nu in ballingschap. ‘Voor een tweet kunnen ze je al oppakken.’


In de aula van de Universiteit Zürich weerklinken vanaf het balkon luide Turkse stemmen. Can Dündar heeft zojuist de Right Livelihood Award – die wordt gepromoot als ‘de alternatieve Nobelprijs’ – in ontvangst genomen. In de zaal zoeken Turken de confrontatie met hem op, anderen gaan met elkaar op de vuist. Affiches worden uitgerold. De bewaking grijpt in. Als de zwaarbewapende politie arriveert, zijn de mannen afgedropen en is de laureaat naar een veilige plek afgevoerd.

‘Als je het doelwit van een president of een regime bent, kan alles gebeuren’, zegt Dündar later. De oud-hoofdredacteur van de seculiere krant Cumhuriyet is uitgegroeid tot de stem van democratisch Turkije in ballingschap. Onder zijn leiding berichtte Cumhuriyet in 2015 over wapenleveringen door de Turkse geheime dienst aan de Syrische rebellen. Een ‘misdrijf’, volgens president Recep Tayyip Erdogan. Dündar werd opgepakt en bracht drie maanden in de cel door. In mei werd hij veroordeeld tot 5 jaar en 10 maanden wegens ‘het lekken van geheime staatsinformatie’.


Op de dag van uw veroordeling overleefde u zowaar een moordaanslag.

CAN DÜNDAR: Ja, vlak voor het gerechtsgebouw in Istanbul. De dader beriep zich op de president. Die man is snel vrijgelaten, terwijl mijn vrouw nog door het regime wordt gegijzeld. Ik leef sinds mei in Duitsland, maar haar paspoort is ingetrokken: ze mag Turkije niet verlaten. Op die manier willen ze mij onder druk zetten. Maar ik zeg en ik doe wat nodig is. Natuurlijk maak ik me zorgen over mijn vrouw. Gelukkig is ze moedig en deelt ze mijn visie.

Bedreigd, gevangengezet of zelfs vermoord worden: in Turkije hoort dat gewoon bij het journalistenbestaan. Alleen al bij mijn krant Cumhuriyet zijn vijf collega’s vermoord. Mensen zitten levenslang achter de tralies vanwege hun woorden – ik ben er met drie maanden nog goed afgekomen.


De hoofdredactie en redactiechefs van uw krant zijn onlangs vastgezet. Hebt u contact met ze?

DÜNDAR: Vooral met hun advocaten. Die kunnen maar één keer per week met hen praten. De situatie is sinds de noodtoestand na de militaire putsch in juli radicaal verslechterd. De advocaten die ik had toen ik een jaar geleden in de gevangenis zat, zitten nu zelf vast. Net zoals de twee rechters van het Turkse hooggerechtshof die me tijdelijk vrijlieten, in afwachting van mijn proces.

Dit is de zwartste periode in de Turkse geschiedenis. Tijdens de militaire coup in de jaren tachtig was de islamitische tendens nog dragelijk, en hij duurde ook relatief kort. Nu lijden we al veertien jaar, en de laatste vijf maanden zijn werkelijk verschrikkelijk. Ik zat in een gevangenis met 15.000 politieke gevangenen. Ze laten criminelen vrij om plaats voor ons te maken. Wie nog vrij rondloopt, leeft in een wolk van angst. Voor een tweet of retweet kunnen ze je al oppakken. In Turkije zelf is elke vorm van solidariteit onmogelijk geworden. Ze moet nu van buitenaf komen.


Europa houdt zich stil vanwege de vluchtelingendeal met Turkije.

DÜNDAR: Dat was van meet af aan een smerige deal. De vluchtelingencrisis is tenslotte deels een verantwoordelijkheid van de westerse wereld. Maar welke reden de Europese Unie ook heeft om te zwijgen, het antidemocratische gedrag van Turkije door de vingers zien, zoals ze nu doet, is geen optie. Het is ironisch: terwijl het Westen zijn dagelijkse belang ondergeschikt maakt aan de democratische waarden, moeten uitgerekend wij, de onderdrukte Turken, de verdediging van die waarden op ons nemen.


Wat verwacht u precies van Europa?

DÜNDAR: Van de regeringen verwacht ik niets. Het protest moet komen van burgers, universiteiten, media, vakbonden. In Turkije zijn nota bene tien parlementairen van de HDP, de Democratische Partij der Volkeren, in de cel gegooid. Waarom gaan leden van het Europees Parlement hen niet bezoeken in de gevangenis? Onderscheidingen zijn ook belangrijk, zoals de Right Livelihood Award die ik gekregen heb. Of gestes zoals die van de Amerikaanse vicepresident Joe Biden, die mij eerst opzocht in de gevangenis voordat hij naar Erdogan ging. Westerse universiteiten kunnen Turkse wetenschappers uitnodigen of ontslagen hoogleraren helpen. En zelf ben ik nu bezig om in Duitsland een nieuw medium op te richten. Zulke signalen zijn levensbelangrijk.


Knack, 14-12-2016 (Renske Heddema)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB