De snelste oplossing in de strijd tegen klimaatverandering wordt amper benut


De methaanuitstoot van olie- en gasproducenten verminderen is de snelste én goedkoopste manier om de klimaatverandering af te remmen. Toch daalt die uitstoot amper. “We hebben al meer dan duizend lekken gemeld, slechts een handvol werd gedicht.”


Als Philip Mary Onename ’s ochtends zijn neus snuit, is zijn zakdoek zwart door het roet dat hij ’s nachts heeft opgesnoven. De hulppastoor in de Nigeriaanse oliestad Port Harcourt getuigde onlangs nog tegen een reporter van NRC hoe de grote fakkels, meer dan 100 meter boven de grond, rond de boorputten in de olierijke Nigerdelta de omgeving niet alleen dag en nacht verlichten, maar ook de lucht, bodem en waterbronnen verontreinigen.

Onename is een van de naar schatting 3,3 miljoen Nigerianen die rond de olie-installaties van onder meer Shell wonen en wier gezondheid wordt aangetast door het methaangas dat vrijkomt bij het oppompen van olie. Dat wordt meteen verbrand of belandt rechtstreeks in de atmosfeer.

Affakkelen (flaring in het Engels) en ‘ontluchten’ zijn oude praktijken in de olie-industrie. Soms worden ze uit veiligheidsredenen ingezet – omdat de druk anders te hoog wordt en er ontploffingsgevaar dreigt – vaker omdat het makkelijke, goedkope en relatief veilige manieren zijn om af te raken van het methaangas. Maar ze hebben wel grote gevolgen. Niet alleen voor de directe omgeving, ook voor de rest van de wereld, want de uitstoot die ermee gepaard gaat, draagt sterk bij aan de opwarming van de aarde.


Superbroeikasgas

De Wereldbank schat dat er bij de duizenden olieproductiesites over heel de wereld vorig jaar zo’n 148 miljard kubieke meter gas is vrijgekomen. Omgerekend kwam daarbij zo’n 500 miljoen ton CO₂-equivalenten in de atmosfeer. Dat is ongeveer 1,3 procent van de wereldwijde broeikasgasuitstoot door de verbranding van fossiele brandstoffen, becijferde het Internationaal Energieagentschap (IEA). Toen saboteurs twee jaar geleden de Nordstream-gaspijpleiding in de Baltische Zee lieten ontploffen, kwam in zes dagen tijd zo’n 115.000 ton methaan vrij. Dat heeft hetzelfde effect op het klimaat als pakweg 14 miljoen ton CO₂, merkte het Deense energieagentschap toen op – de uitstoot van Estland in 2021.

Bij het (correct) affakkelen komen grote hoeveelheden CO₂ vrij, maar het is nóg schadelijker als de vlam dooft en het gas rechtstreeks in de atmosfeer kan ontsnappen. Methaan, het hoofdbestanddeel van aardgas, is wat je een ‘superbroeikasgas’ kunt noemen. In de eerste twintig jaar na de uitstoot houdt een methaanmolecule al snel tachtig keer meer warmte vast dan CO₂, het bekendste broeikasgas, dat wel veel langer in de atmosfeer blijft. En hoewel “we zelden over methaan spreken”, zoals Europees commissaris voor Klimaat Wopke Hoekstra afgelopen week op de VN-klimaattop in Bakoe nog opmerkte, heeft de uitstoot ervan de aarde al gemiddeld 0,5 graden Celsius opgewarmd ten opzichte van de pre-industriële tijd. Dat is zowat een derde van de totale opwarming. Bovendien stijgt de concentratie in de atmosfeer nog jaar na jaar.

Methaanuitstoot terugdringen is dus van cruciaal belang in de strijd tegen de opwarming van de aarde. Meer nog: “er is geen snellere manier op korte termijn om de ergste effecten van klimaatverandering te vermijden”, zei Manfredi Caltagirone, die aan het hoofd staat van het International Methane Emissions Observatory van de Verenigde Naties, deze week tegenover de Financial Times.


Boerende koeien

Niet alle uitstoot valt makkelijk te beteugelen. Zo’n 40 procent van alle methaanemissies is afkomstig van de natuur, het gas komt bijvoorbeeld vrij in moerassen. En bij de 60 procent die door menselijke activiteiten in de atmosfeer terechtkomt, is landbouw een belangrijke bron, en dan vooral door de maaggassen die vrijkomen als runderen boeren. Die uitstoot opvangen is technisch niet haalbaar en de veestapel afbouwen – en dus minder rundvlees eten – blijft ook een moeilijke boodschap om verkocht te krijgen.

Het maakt dat “de sector met het grootste potentieel om methaanuitstoot snel te verminderen de olie- en gasindustrie is”, merkte Caltagirone op. Die is goed voor zowat een derde van de door mensen veroorzaakte uitstoot. Hoekstra spreekt over “laaghangend fruit” in de strijd tegen klimaatverandering, dat bovendien ook “economisch zinvol” is en “de energiezekerheid verhoogt”. Met de bijna 150 miljard kubieke meter gas die verspild wordt aan de olie-installaties alleen al, kun je heel Sub-Saharaans Afrika van stroom voorzien, becijferde de Wereldbank. Maar voor veel olieproducenten is het sop de kool niet waard. Het levert voor hen te weinig op om te investeren in installaties en infrastructuur die het gas kunnen afvangen, opslaan en transporteren.

Dat verklaart mee waarom de methaanuitstoot van de energiesector nog steeds amper daalt tegenover recordjaar 2019, aldus het IEA (zie grafiek). Het probleem stond ook lang niet op de politieke agenda. Methaanemissies moeten bijvoorbeeld niet opgenomen worden in de nationale klimaatplannen die landen sinds het akkoord van Parijs indienen.


Trumps schaduw

Maar drie jaar geleden, op de klimaattop in Glasgow, namen de EU en de VS het voortouw met een initiatief – The Global Methane Pledge – waarbij ze beloofden hun methaanuitstoot tegen 2030 met 30 procent te verminderen tegenover 2020. Ondertussen hebben bijna 160 landen zich aangesloten bij dat initiatief, waaronder Azerbeidzjan, dat dit jaar de VN-klimaattop organiseert maar als grote gasexporteur ook een grote methaanuitstoter is – op boorplatformen in de Kaspische Zee bijvoorbeeld, minder dan 50 kilometer van de klimaatconferentie.

De strijd wordt stilaan opgevoerd. De EU nam in mei voor het eerst regels aan om methaanuitstoot in de energiesector te verminderen en een week na verkiezing van Donald Trump slaagde de Amerikaanse president Joe Biden er nog in om strengere methaanregels in te voeren. Olie- en gasinstallaties die meer dan een toegestane norm uitstoten (25.000 CO₂-equivalenten per jaar) zullen de volgende jaren boetes tot 1.500 dollar per ton moeten betalen.

De regelgeving, die op verzet stuitte van grote oliebedrijven, zal er volgens het Amerikaanse Milieuagentschap (EPA) toe leiden dat er tegen 2035 1,2 miljoen ton minder methaan zal worden uitgestoten. Biden spoort de EU nu aan om zijn standaarden over te nemen voor de import van Amerikaans aardgas (lng), dat na de Russische inval in Oekraïne fors toenam. Daardoor zouden de Amerikaanse producenten nog steeds een stimulans hebben om zich aan de norm te houden wanneer Trump de regels schrapt – wat hij al beloofde.

Maar alles begint bij meten, en daar knelde het schoentje lange tijd. Methaan is onzichtbaar en geurloos. Lokaal is het met de juiste apparatuur, waaronder lasers, op te sporen, maar de echte doorbraak kwam er de afgelopen jaren pas met satellieten die grote methaanlekken wereldwijd kunnen detecteren. Het International Methane Emissions Observatory van de VN zette in 2022 een systeem op poten waarbij overheden worden gewaarschuwd als het observatorium een groot lek op het spoor komt. Sindsdien werden al meer dan 1.100 grote methaanwolken bij olie- en gasinstallaties gemeld, zei topman Caltagirone onlangs tegen Bloomberg. Maar het aantal lekken dat daarna gedicht is, valt “op twee of misschien wel één hand te tellen”. “De respons op meldingen is lager dan we verwachtten.”


Helemaal niet op koers

Toen het Observatorium begon, waarschuwde toenmalig klimaatgezant John Kerry de Amerikaanse bedrijven: “Je kunt rennen, maar je kunt je niet verstoppen.” Maar ook in de VS blijven meldingen vaak onbeantwoord, leert onderzoek van Bloomberg. Het Franse bedrijf Kayrros, dat satellietgegevens analyseert, merkt net een stijging op van de emissies bij olie- en gasinstallaties in de VS.

Daarbij blijkt de reële uitstoot ook tot drie keer hoger te liggen dan de gegevens die het Amerikaanse milieuagentschap hanteert, leerde een grootschalige studie in Nature die eerder dit jaar werd gepubliceerd. En het IEA schat dat de methaanemissies van de energiesector 70 procent hoger zijn dan wat landen rapporteren.

Ook bij de plannen die de grote olie- en gasproducenten zelf hebben voorgesteld om hun methaanemissies te doen dalen, worden steeds meer vragen gesteld. Grote bedrijven als het Saudische Aramco of het Amerikaanse ExxonMobil zeggen dat ze hun methaanuitstoot sinds 2017 al hebben gehalveerd. Maar ze vertellen daarmee maar een deel van het verhaal, stelt deze week gepubliceerd onderzoek van de Amerikaanse ngo Clean Air Task Force. Want de bedrijven tellen alleen de installaties die ze zelf uitbaten. Als ze de productiesites waarin ze wel participeren, maar die door andere spelers uitgebaat worden, mee in rekening brengen, is de methaanuitstoot van de tien grootste oliebedrijven ter wereld meer dan dubbel zo hoog.

Het Britse BP, bijvoorbeeld, telt de uitstoot van het Iraakse olieveld Rumaila niet mee, waar het nochtans 47 procent van bezit. Dat bleek recent uit onderzoek van het internationale journalistieke netwerk European Investigative Collaborations. En bij het van oorsprong Brits-Nederlandse Shell, dat zich ambitieuzer toont dan andere bedrijven in de sector en al dit jaar het routinematig affakkelen van gas wil bannen, was meer dan de helft van de daling bij de Nigeriaanse installaties toe te schrijven aan de verkoop van oliebronnen, wees hetzelfde onderzoek – waar ook NRC aan meewerkte – uit. Terwijl die sites na verkoop (aan lokale bedrijven) vaak net meer affakkelen. Veel klimaatwinst is er niet.

Wil de wereld zijn netto-uitstoot tegen halverwege deze eeuw tot nul herleiden, om de klimaatverandering binnen de perken te houden, dan zou alle niet noodzakelijke affakkelen en ontluchten al tegen 2030 gebannen moeten zijn, becijferde het IEA. Maar daarvoor liggen we nog helemaal niet op koers, merkt de Parijse denktank in één adem op. Of, zoals klimaatwetenschapper Rob Jackson van de Amerikaanse universiteit Stanford het tegenover Bloomberg verwoordt: “We zie nog steeds geen echt grootschalige actie in een tempo dat een verschil maakt.”


DS, 16-11-2024 (Korneel Delbeke)