Nieuw waterarrest is strop om de hals van bedrijven die PFOS lozen


Een op het eerste gezicht onopvallend arrest over het oppompen en lozen van met PFOS vervuild grondwater bij een bouwproject in Boechout drukt Vlaanderen opnieuw met de neus op de feiten. De manier waarop de overheid omgevingsvergunningen uitdeelt kan niet langer door de beugel. De precedentwaarde voor de vele bedrijven die PFOS mogen lozen in Vlaanderen is enorm. Doemt na de stikstofcrisis een watercrisis op? 'Al die toelatingen mogen naar de prullenmand.'


De Raad voor Vergunningsbetwistingen maakte in een arrest van begin september brandhout van de omgevingsvergunning die het gemeentebestuur van Boechout aan projectontwikkelaar Gands had gegeven in maart 2023. Gands kreeg die vergunning om een aantal appartementen en een ondergrondse parking te bouwen op de terreinen van het voormalige metaalverwerkende bedrijf BMT.

Maar de vergunning stond Gands ook toe om met PFOS en andere PFAS vervuild grondwater naar de nabijgelegen Grensscheidingsbeek te pompen. Daartegen kwamen buurtbewoners in verzet. Ze vreesden voor mogelijke PFAS-vervuiling van hun zelfgekweekte groenten en kippeneieren. Dankzij een crowdfunding konden twee van hen naar de rechtbank stappen. En ze kregen nu dus gelijk.

Volgens hun advocaat Isabelle Larmuseau zijn de gevolgen van dit nieuwe 'waterarrest' niet te onderschatten. Ze vergelijkt het met de stikstofarresten die enkele regeringscrisissen veroorzaakten én met het recentere waterarrest tegen de stortplaats van Silvamo in Kortemark.

De redenering die de Raad voor Vergunningsbetwistingen in deze nieuwe zaak volgde, is volgens Larmuseau van toepassing op flink wat omgevingsvergunningen die de voorbije jaren in heel Vlaanderen zijn goedgekeurd.

En het zijn niet de minste die in de vuurlinie komen te liggen.

Apache berichtte vorig jaar over bedrijven in de Antwerpse haven zoals BASF en Borealis die een vergunning kregen om met PFOS en andere PFAS vervuild grondwater op te pompen en te lozen in de Schelde. Hun omgevingsvergunningen bleken een PFOS-norm te bevatten tot 100 nanogram per liter, dat is 150 keer zo hoog als de Europese milieunorm.

Diezelfde norm wordt ook gehanteerd in de nu vernietigde vergunning van projectontwikkelaar Gands. Ook bij grote infrastructuurwerken zoals de aanleg van kaaimuren in de haven en bij de Oosterweelwerken worden te hoge normen toegestaan, stelde Apache vorig jaar al vast.

En nog steeds krijgen bedrijven moeiteloos vergunningen met te hoge PFOS-normen, zoals recent nog de Turnhoutse lampenfabrikant Signify Belgium. De Ineos-afdeling in Zwijndrecht – vlakbij de 3M-site – mag zelfs tot 300 nanogram per liter lozen.


Toch niet zo spitsvondig

De Europese milieunorm voor PFOS wordt in zowat alle Vlaamse rivieren zwaar overschreden. Die wetenschappelijk vastgelegde norm lijkt op het eerste gezicht streng: 0,65 nanogram per liter – dat is 0,65 miljardste van een gram.

Het Nederlandse Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) berekende dat vanuit gezondheidsoverwegingen de norm zelfs maar 0,007 nanogram per liter zou mogen zijn, nog honderd keer strenger dus.

PFOS is dan ook een extreem giftige stof die in ons leefmilieu niet kan afbreken tot onschuldige moleculen. De stof blijft zich in rivieren en de zee opstapelen.

Dat is ook de reden waarom de Europese Unie met de Kaderrichtlijn Water van 2020 komaf wil maken met onder andere PFOS. De EU verplicht alle lidstaten maatregelen te treffen om tegen 2027 in alle rivieren de milieunormen te halen.

Vlaanderen dacht met een juridische spitsvondigheid aan deze Europese verplichting te kunnen ontsnappen, althans voor PFOS. Tot anderhalf jaar geleden mochten bedrijven probleemloos en zelfs zonder bijkomende vergunning tot 100 nanogram PFOS (en andere PFAS) per liter water lozen, 150 keer meer dan de Europese norm. Dit omdat onder deze zogenoemde rapportagegrens de Vlaamse overheid de metingen zogenaamd als onbetrouwbaar en bijgevolg irrelevant beschouwt.

De Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO) bepaalt die rapportagegrens en vervolgens keurt de Vlaamse minister van Omgeving die goed. Sinds maart 2023 is die rapportagegrens voor PFOS aangescherpt tot 20 nanogram per liter, maar dat is nog altijd dertig keer meer dan de milieukwaliteitsnorm.


Kritiek uit Nederland

Dat alle PFAS-metingen onder de Vlaamse rapportagegrens onbetrouwbaar zouden zijn, valt bovendien sterk te betwijfelen. Het RIVM had zich daar in een nota over de verspreiding van PFAS door afvalverwerker Indaver in november 2022 al kritisch over uitgelaten. Het RIVM stelde dat volgens de internationaal erkende meetmethode betrouwbare PFAS-concentraties gemeten kunnen worden die tien tot zeventig keer lager zijn dan wat de Vlaamse rapportagegrens toen suggereerde.

Ondanks die Nederlandse kritiek hoeft elk bedrijf dat vandaag PFOS-houdend afvalwater loost in Vlaanderen nog altijd geen toestemming te vragen om dat te doen zolang de concentratie onder de 20 nanogram per liter blijft. Ook al is die concentratie nog altijd veel malen hoger dan de Europese norm. Die norm per liter geldt bovendien wars van de totale hoeveelheid afvalwater die wordt geloosd. Die totale hoeveelheid is nochtans bepalend voor de uiteindelijke vervuiling.

Als een bedrijf water met meer dan 20 nanogram PFOS per liter wil lozen, heeft het wel een vergunning nodig. En die vergunning krijgen bedrijven ook moeiteloos. Zeker indien ze 100 nanogram per liter willen lozen, zoals in Boechout. Nochtans is meer dan 20 nanogram per liter een forse overschrijding van de Europese norm.

"Al die toelatingen zijn goed voor de prullenmand", zegt Larmuseau. "De Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) moet eerst nagaan of er geen verdere achteruitgang zal zijn van de kwaliteit van het oppervlaktewater. En die achteruitgang creëren we nu al overal in Vlaanderen. Want het gemiddelde PFOS-gehalte in beken, rivieren en kanalen piekt zo goed als overal boven de milieunorm."


Voka wil afwijkingen

Werkgeversorganisatie Voka zegt bij monde van woordvoerder Eric Laureys "in principe niet te reageren op individuele zaken", dus ook niet op het Boechoutse waterarrest. Wel stelt hij dat het met het huidige beleid zo goed als zeker is dat Vlaanderen algemeen niet aan de normen van de Europese Kaderrichtlijn Water zal kunnen voldoen tegen 2027.

"Die deadline is te hard. Om een vergunningenstop te vermijden is er nood aan een bindende programmatische aanpak van de waterkwaliteit. We kunnen het probleem niet in één keer oplossen maar moeten het op een gestructureerde manier spreiden over meerdere jaren om het realistisch te maken."

"We vragen dat Europa afstapt van de huidige uniforme aanpak. Voor specifieke gebieden zoals Vlaanderen – dichtbevolkt en dichtbebouwd – moeten afwijkingen mogelijk zijn. De situatie in Frankrijk of Spanje is anders dan in Vlaanderen. Europa moet daar rekening mee houden."

De doelstellingen van de Kaderrichtlijn Water zijn nochtans al een kwarteeuw gekend en Vlaanderen kreeg ook al twee keer uitstel. Volgens Larmuseau is veel te lang getalmd. "De focus lag in het beste geval op de implementatie van technologieën die de bedrijven economisch haalbaar achtten, maar dat volstaat niet."

"De nadruk had al die jaren moeten liggen op de invoering van de meest performante technologieën. Europa verplichtte ons daartoe, maar dat gebeurde niet. Daardoor moeten we nu de bedrijven noodgedwongen verplichten om alle uitstoot van PFOS, waar het ook vandaan komt, volledig te verbieden, met alle gevolgen van dien voor het bedrijfsleven."

Erop rekenen dat de Europese Unie de regels zal afzwakken, noemt ze een zwaktebod. "Nederland werd nu al aangemaand door de Europese Commissie omdat het de deadline niet zal halen. Vlaanderen wacht wellicht hetzelfde lot."

Voor de Boechoutse burgers die naar de rechter trokken komt het arrest "spijtig genoeg te laat", stelt burgerbeweging en lokale oppositiepartij Dorp Boechout-Vremde. Het water is opgepompt en geloosd, en de ondergrondse parking is gebouwd.

"We hebben de achteruitgang van de Grensscheidingsbeek en het natuurgebied Nosegoed niet kunnen tegenhouden." Maar dit arrest is volgens de lokale partij wel "een belangrijk precedent voor alle andere PFAS-dossiers in Vlaanderen".


Blog Apache, 26-09-2024 (Esmeralda Borgo)