Het oude kapitalisme kraakt. Zelfs de elite van het internationale zakenleven en de wereldpolitiek kan daar niet meer omheen. Maar iedereen schuift de zwarte piet naar elkaar door, zo bleek gisteren tijdens het openingsdebat in Davos. En niemand ziet een snelle oplossing.
De vijfdaagse bijeenkomst van de wereldelite in Davos startte meteen met de vraag die bij iedereen hier op de lippen brandt. Is de toenemende sociale onrust in de wereld een teken dat Westerse kapitalisme faalt in de 21ste eeuw? Als de hoofdredacteur van het Amerikaanse weekblad Time Magazine net voor het openingsdebat die confronterende vraag stelt aan het aanwezige publiek, gaan spontaan ruim de helft van de handen lucht in. Slechts 20 procent van de aanwezigen vindt van niet. De rest onthoudt zich.

Als hij daarna diezelfde vraag stelt aan het aanwezige toppanel: de baas van Bank of America, de ceo van multinational Alcatel-Lucent, de medestichter van durfkapitaalreus Carlyle Group, de leidster van de internationale vakbondsvereniging én de voormalig hoofdeconoom van het IMF... gaat slechts één hand resoluut de lucht in. U raadt al van wie: van de Australische vakbondsleidster Sharan Burow.

Waarna ze meteen in de aanval gaat. Het huidige kapitalisme moet niet kapot, maar moet anders. De winsten moeten beter verdeeld worden en de hebzucht moet aan banden worden gelegd. ‘De grote bedrijven hun moreel kompas kwijt. En belastingontduiking is overal een nationale sport geworden.' En dan is er nog de onrustwekkende werkloosheid. Ruim 210 miljoen mensen in het rijke Westen zit vandaag zonder baan en dat voedt overal de sociale onrust.

De toon is meteen gezet. Gedurende het hele debat zitten de andere panelleden in het defensief. Voortdurend bestookt door de energieke Australische én de moderator. ‘Neen, de macht van de bedrijven is niet te groot. Integendeel, ze is niet groot genoeg. We willen nieuwe banen creëren, maar we worden daarin gehinderd door de overvloed aan nieuwe regels. Die komen niet alleen veel te traag, ze zijn vaak ook tegenstrijdig. Als ondernemer weet je niet meer wat je moet doen: altijd is er kritiek', schuift Ben Verwaayen, de ceo van Alcatel-Lucent, de zwartepiet meteen door naar de overheid.

En ook de consument moet zich vragen stellen, vindt de topman van de Frans-Amerikaanse technologiereus. ‘Die vult in het weekend gretig zijn boodschappentas vol met producten van de globalisering, maar vraagt tegelijk de overheid om hem daartegen te beschermen. Hij heeft dat recht, maar zal wel moeten kiezen.'

Verwaayen kreeg ook steun van Chicago-econoom Raghuram Rajan. Het is volgens hem te gemakkelijk om de groeiende ongelijkheid alleen toe te schrijven aan de bedrijven. ‘Het gaat niet om de rijkste 1 procent tegenover de 99 procent anderen, maar om de rijkste 10 procent tegenover de 90 procent anderen. Ook dokters en advocaten verdienen relatief gezien meer dan vroeger.'

Diepere krachten

Volgens de oud-hoofdecoom van het IMF en adviseur van de minister-president van India, zijn er diepere krachten aan het werk: de almaar sneller veranderende technologie, de wereldwijde concurrentie en versnellende innovatie. Dat maakt de wereld complexer en de jacht op talent nijpender. Waardoor de toplonen veel forser stijgen dan vroeger.

Maar de vakbondsleidster Burow gaat onverstoord verder. Als ze even later de Amerikaanse presidentskandidaat Romney beschuldigt van belastingontduiking, wordt de toon van het debat zelfs even bitsig. ‘Hij betaalt wél zijn belastingen. Als u wil dat hij meer betaalt, moet u gewoon de wet veranderen', snelt David Rubenstein van de Carlyle Group zijn landgenoot ter hulp. Wat hem in een hoek van de zaal applaus oplevert.

Verwaayen wordt zelfs even boos. ‘Dit lijkt wel een heksenjacht naar de slechterik. Dat is wellicht materiaal voor fantastische twitterberichten. Maar u zwelgt in nostalgie. Daar ligt de oplossing niet. We moeten niet terug naar de wereld van gisteren, maar omschakelen naar die van morgen.'

Meteen komt de ontnuchtering. Niemand in het toppanel weet hoe het nieuwe kapitalisme van morgen er zal uitzien. ‘Wij weten het niet. Niemand kan dat weten', klinkt het in koor. Enkel over één ding lijkt iedereen het eens. Staatskapitalisme zoals in China, is niet de oplossing. ‘Dat is goed om een economische achterstand op te halen. Maar de toekomst ligt in innovatie. En daar zijn staatsbedrijven echt niet goed in', besluit Raghuram Rajan.

Opinie:
Zeer complexe materie allemaal. Iedereen zoekt naar een oplossing voor dit grote probleem. Protest voeren, staken, debatten, vergaderingen tussen de wereldelite,... allemaal andere probeersels voor hetzelfde probleem.
Zelf kan ik al helemaal geen oplossing aanrijken, daar heb ik niet voldoende kennis voor. Ik hoop alleen dat onze samenleving een weg inslaat die voor een groot deel van de wereldbevolking gunstig is en niet alleen voor het elitaire deel.
Ik denk dat we binnen 40 à 50 pas zullen beseffen dat we nu op een groot keerpunt zitten. Ik denk dat de jaren '10 van de 21ste eeuw uitvoerig zullen besproken worden in de geschiedenisboeken.