‘Ik ben graag de ambassadeur van het kleine goede’

Vasili Grossman, Leven en lot, 1959.


Dirk De Wachter ontdekte zijn roeping als psychiater met De avonden van Gerard Reve, maar het boek waar hij tijdens lezingen uit voorlas tot het uiteenviel, is Leven en lot van Vasili Grossman.


‘Ik voel mij geroepen om Vasili Grossman meer bekendheid te geven. Leven en lot is een van de grootste romans van de 20ste eeuw, maar het boek is weinig bekend bij het grote publiek. Ik ben graag de ambassadeur van Grossmans visie. Zijn ideeën over ‘het kleine goede’ in de mens, la petite bonté, zet hij in het midden van de roman uiteen in een beschrijving van een concentratiekamp waar mensen vastzitten die weten dat ze gaan sterven en waar een man, een soort profeet, een aantal filosofische beschouwingen geeft over het goede. Ik ben maar een amateurfilosoof en Grossmans personages vertellen ook zaken die mijn kennis overstijgen, maar het idee dat het grote, metafysische goede niet bestaat en het concept van het kleine goede, dat ook de Franse filosoof Emmanuel Levinas wellicht aan Grossman ontleende, zijn dingen die ik vaak gebruik in mijn beschouwingen over mijn werk als psychiater.’


Romanticus

‘Leven en lot gaat over alles, zoals dat voor een grote roman hoort. Het gaat over de verschrikkingen van de oorlog, over politiek en over dictatuur, maar zoals alle grootse literatuur gaat het ook over de levens van kleine mensen die allemaal hun weg zoeken in de verschrikkelijke noodlottigheid van het bestaan. Het is ook ongelofelijk wreedaardig, maar heel gelaagd. Het is absoluut niet karikaturaal. De mens is niet goed of slecht. Het gaat over vreselijkheden, en over hoe daarin te overleven. Ook De toverberg gaat daarover, of Radetzkymars. Ik ben hoe dan ook een liefhebber van die grote romans van de negentiende en twintigste eeuw. Ik lees graag de Russen, maar ook Thomas Mann, Stefan Zweig of Joseph Roth. Van die oeuvres of auteurs waar je echt voor moet gaan zitten. Al heb ik van Grossman nog geen andere boeken gelezen. Ik heb ze wel liggen, maar me er nog niet in verdiept. Daarin ben ik nogal een romanticus. Ik wilde het wonder van dat ene boek niet beschadigen, denk ik, maar ik heb veel over Grossman en over het boek gelezen. Het heeft een bijzondere ontstaansgeschiedenis.’

‘Grossman begon Leven en lot waarschijnlijk al te schrijven toen hij tijdens de Tweede Wereldoorlog overdag als correspondent voor de officiële Sovjetkranten de wereldbrand moest verslaan. Hij zat heel dicht bij de loopgraven en hij is ook een van de eerste journalisten geweest die een concentratiekamp heeft bezocht om erover te schrijven in de officiële pers. ’s Avonds kwam hij dan thuis en begon hij bij kaarslicht aan zijn échte werkelijkheid te werken. In de jaren 50 heeft hij verder aan zijn roman geschreven, hoewel hij wist dat die niet gepubliceerd kon worden onder Stalin, over wiens regime hij erg kritisch was. Grossman maakte bijvoorbeeld een vergelijking tussen Hitler en Stalin. Toen die laatste stierf en Chroesjtsjov aan de macht kwam, dacht Grossman, achteraf gezien in een zekere naïviteit, zijn levenswerk nu wel te kunnen uitgeven, maar de KGB, of wat het toen ook was, heeft zijn manuscript en alles wat ernaar verwees (zelfs de linten van zijn typemachine) in beslag genomen. Grossman werd niet gearresteerd, maar stierf in 1964 aan maagkanker, verbitterd en ontgoocheld. Het boek werd pas in de jaren 80 uitgegeven, via een door een vriend verborgen kopie die naar het Westen gesmokkeld werd.’


Klepper

‘Ik had nog nooit van Vasili Grossman gehoord toen de Leuvense Levinas-kenner Roger Burggraeve mij het boek zo’n tien jaar geleden aanraadde, maar ik heb het toen gelezen en was meteen bijzonder gegrepen. Het is een klepper, maar wel een beklijvende. Het neemt je echt mee. Het klinkt misschien een beetje ongenuanceerd of provocatief, maar in mijn cursus psychotherapie moeten mijn studenten allemaal een roman lezen, omdat ik geloof dat een roman dichter bij de subjectieve werkelijkheid, de psychologische waarachtigheid of de authenticiteit van de mens komt dan een wetenschappelijk traktaat over psychologie, psychiatrie of zelfs filosofie. Omdat een schrijver, vanuit de subjectiviteit, vanuit zijn empathisch vermogen, in het hoofd van een mens kruipt. Ook in Leven en lot staat wat mij betreft beschreven wat de mens in essentie meemaakt. Fantastisch, toch?’


DSL, 08-01-2022 (Sam De Wilde)