Wegwerparbeid

Ive Marx


‘Sterkte aan familie en naasten van de slachtoffers’, tweette de baas van de Antwerpse brandweer het voorbije weekend. Zou hij veel volgers hebben in Portugal, Oekraïne of Moldavië? Want dat is waar de slachtoffers en gewonden van de ingestorte school in aanbouw op het Antwerpse Zuid vandaan kwamen. Zouden hun familie en naasten eigenlijk weten dat de koning, de premier, de gouverneur, de burgemeester en ettelijke ambassadeurs zich hoogstpersoonlijk van de toestand van hun geliefden zijn komen vergewissen?


Zoveel bekommernis. Wat zal ervan overschieten zodra de gestelde lichamen en de camera’s weer zijn verdwenen? Waren de slachtoffers verzekerd? Zullen ze nog een laatste keer uitbetaald worden? Dat de gewonden en doden van diverse pluimage waren, zal niemand die weleens langs een bouwwerf wandelt, verbazen. De bouwsector draait op buitenlandse arbeid.

Ik werk vlak naast de Sint-Jacobskerk in Antwerpen, die al een tijdje in restauratie is. De massieve toren lijkt wel een toren van Babel. Er wordt in alle talen gesproken en geroepen. Van tussen de stellingen schalt moeilijk thuis te brengen muziek. Peter Paul Rubens ligt er elke dag op en neer te schudden in zijn graf op een beat die zo uit een Emir Kusturica-film lijkt te komen. Wat doen al die buitenlanders hier? Kennen we dan geen arbeidsmigratiestop sinds de jaren 70? Investeert Fort Europa dan geen honderden miljoenen om met geso*fisticeerde drones en gewapende wachten de buitengrenzen te bewaken?

Vermoedelijk zijn die mensen hier legaal, hoewel we dat niet zeker weten. Binnen de Europese Unie is er vrij verkeer van mensen en diensten. Dat Polen of Portugezen hier komen werken, is normaal. Vaak worden ze gede*tacheerd. Dat wil zeggen dat ze in dienst blijven van een firma in hun thuisland, maar tijdelijk naar ons land worden ‘uitgezonden’. Dat is lekker voordelig voor de opdrachtgever hier, want die mensen blijven vallen onder de sociale zekerheid van hun thuisland. In een land als het onze, met zowat de hoogste sociale lasten in Europa, scheelt dat meer dan een slok op de borrel.

Officieel werken ze tegen de lonen en volgens de arbeidsvoorwaarden die hier gelden. Maar wie controleert dat? De tentakels van onze arbeidsinspectie strekken zich niet uit tot de soms nogal schimmige firma’s ter grootte van een postbus in Warschau of Sofia. Als de inspecteurs al cyrillisch lezen.

Vaak zijn de mensen die bij ons in de bouw werken zelfstandigen, en dan zijn al onze wetten en cao’s niet eens van toepassing. Ik hoor zelfs verhalen van gedetacheerden die zogezegd ‘vennoot’ zijn in een firma, kwestie van zo veel mogelijk verplichtingen te ontwijken.

Dat ook Wit-Russen en Oekraïners in België werken, hoewel hun landen niet tot de Europese Unie behoren, heeft te maken met een uitspraak van het Europees Hof van Justitie. Het fameuze Vander Elst-arrest bepaalt dat een niet-EU-burger die een arbeidsvergunning krijgt in om het even welk EU-land in de hele Unie mag werken. Elk land heeft zijn eigen regels. Portugal geeft snel arbeidsvergunningen aan Brazilianen wegens de historische koloniale band. Er zijn zelfs gevallen bekend van Brazilianen die wonderbaarlijk transformeerden in Portugezen (DS 21 juni). Oekraïners vinden een vlotte ingang via Polen, Kosovaren en Serviërs via Slovakije.

Zo komt het dat mensen van over de hele wereld hier werken. De laatste jaren klokken we af op meer dan 800.000 meldingen per jaar – een gigantisch volume. Alsmaar meer van die mensen komen van buiten de EU. Dat is enigszins bizar in een land waar zoveel mensen niet werken. Maar goed, die buitenlandse arbeidskrachten zijn een stuk goedkoper. Zonder morren kloppen ze lange uren, want ze komen naar hier om te werken. Ze klagen zelden. Wie zou er zich ook iets van aantrekken. Kandidaten genoeg. Geen wonder dat werkgevers hen aannemen.

De vraag is of we het de werkgevers niet te makkelijk maken. Toen er voor Oosterweel werd gesuggereerd om arbeidsplaatsen voor te behouden voor lokale werkzoekenden – Antwerpen heeft een serieus werkloosheidsprobleem – is er naar verluidt eens goed gelachen.

Is het niet de taak van de overheid om, zeker bij overheidsopdrachten, striktere voorwaarden op te leggen, niet alleen aan de bouwheer, maar aan alle onderaannemers? De school in aanbouw was van het gemeenschaps*onderwijs. Het gaat dus om ons geld.

Er bestaat al een charter om sociale dumping bij overheidsopdrachten tegen te gaan. Er zijn rondzendbrieven en gidsen. Maar doet de overheid genoeg? Zijn er voldoende controles? Zijn de boetes hoog genoeg bij ernstige onregelmatigheden?

Allemaal nuttige vragen. Want wie zal de vervuilde PFOS-gronden mogen opruimen? Die mensen mogen ook gezond weer thuiskomen.

Ive Marx is hoogleraar (UAntwerpen)


DS, 22-06-2021