Ziek van roken, eigen schuld? - Proces tegen tabaksindustrie


Peter Römer daagt, als eerste in Nederland, de tabaksindustrie voor de rechter omdat hij doodziek is na 25 jaar roken. Eigen schuld, krijgt hij vaak te horen. Maar daarop is veel af te dingen.


Als hij over zijn rechtszaak praat met kennissen, ontmoet Peter Römer vaak onbegrip. 'Waarom wil je geld van de tabaksindustrie, het is toch je eigen schuld? Je wist toch dat roken ongezond is?', krijgt de Limburger uit Landgraaf dan te horen.

Römer kan er goed tegen. Hij heeft een missie. ,,Ik wil de mensen eindelijk wakker schudden. Ik hoop dat veel rokers de moed hebben de tabaksindustrie aan te pakken. Ik wil dat hun ogen open gaan. Ik hoop dat ze ooit beseffen dat ze zijn misleid, bedrogen door de sigarettenindustrie.''

Zijn vrouw Leonie zit er meer mee dat omstanders zo snel met het eigen schuld-verwijt komen.

,,Je hoort dat vaak van jongere mensen. Dan denk ik: 'Hoe kun jij nou weten of mijn man in 1957, toen hij begon met roken, wist dat je er ziek van kon worden?' Want daar gaat het om: de jaren vijftig en zestig. Niemand wist het toen. Ja, de industrie. Maar die zweeg erover. Die heeft geen enkele informatie gegeven aan rokers.''

Het wordt, na de verjaringskwestie, één van de grootste juridische hobbels die de advocaten van Peter Römer moeten nemen in de zaak die zij gisteren zijn begonnen tegen British American Tobacco (BAT), fabrikant van de merken die hun cliënt rookte: Caballero, Peter Stuyvesant en Lord.

BAT zal bij de rechter betogen dat de 67-jarige Limburger zijn ziekte -hij lijdt aan ernstig longemfyseem- zelf over zich heeft afgeroepen door zich willens en wetens bloot te stellen aan een bekend gevaar.

De bedrijfsjurist van British American Tobacco, Joost Keulen, liep gisteren in zijn eerste reactie op de dagvaarding al vooruit op dat verweer: ,,Al tientallen jaren is bekend dat roken ernstige gezondheidsrisico's met zich meebrengt. Als iemand desondanks blijft roken, dan is dat een persoonlijke beslissing waarvoor men zelf verantwoordelijk is.''

Maar de advocaten van Römer schrijven in hun 60 pagina's dikke dagvaarding dat de beslissing van een roker om zijn gezondheid in gevaar te brengen, een keuzevrijheid veronderstelt. Die was er niet, zeggen zij. Römer was jong toen hij begon en bovendien is roken verslavend. Er zijn mensen die kunnen stoppen -Römer uiteindelijk ook- maar vele rokers zijn zo verslaafd dat ze niet zonder tabak kunnen.

De vorige week overleden Wim ter Schegget -hij was in 1999 de eerste roker die aankondigde de tabaksindustrie te willen vervolgen- rookte nog een sigaretje tot enkele dagen voor zijn overlijden aan longemfyseem en kanker.

De advocaten van Römer krijgen in hun argumentatie tegen het eigen schuld-verweer steun van twee Groninger wetenschappers. Anne Keirse, docente privaatrecht en Peter van den Berg, hoofddocent algemene rechtswetenschap, schreven in het onlangs verschenen naslagwerk 'Tabaksgebruik, gevolgen en bestrijding' (uitg. Lemma): ,,Het gaat in de regel niet om volwassen personen die bewust de keuze maken om een verslavende en ongezonde gewoonte aan te nemen. De overgrote meerderheid van de rokers is al verslaafd voordat men meerderjarig is, en in staat is de ernst van de situatie te overzien. Van een jeugdige mag slechts een beperkt inzicht worden verwacht in het gevaar van roken en een beperkt vermogen om zich naar dit inzicht te gedragen.''

Volgens Keirse en Van den Berg zou de rechter op grond van die overweging de schade kunnen toerekenen aan de industrie, 'die onzorgvuldig handelend, het gevaar in het leven heeft geroepen'.

Al ver voor 1981, toen de Nederlandse Staat de industrie dwong gezondheidswaarschuwingen op tabaksverpakkingen af te drukken -de sector verzette zich aanvankelijk- hadden de tabaksfabrikanten maatregelen moeten nemen om de schade door roken te beperken. Ze hadden ook informatie moeten verstrekken aan rokers over de schadelijkheid, aldus de universitair docenten.

De wetenschappers vinden dat het gedrag van de tabaksfabrikanten bij de beoordeling van de verwijtbaarheid moet worden meegewogen. ,,Een belangrijke rol speelt dat op het moment dat veel huidige rokers zijn begonnen, de kennis over het verslavende karakter van tabaksproducten en de informatie over de risico's voor de gezondheid bewust door de tabaksindustrie werden achtergehouden.''

De industrie heeft op dit punt meer dan alleen de schijn tegen. Al enkele jaren voordat Römer zijn eerste sigaret nam, in 1953, was de Nederlandse tabaksindustrie op de hoogte van wetenschappelijk onderzoek waarin een verband werd aangetoond tussen roken en longkanker.

De Amsterdamse vestiging van pr-bureau Hill and Knowlton kreeg in 1954 van de tabaksindustrie opdracht na te gaan wat het effect was van dit Scandinavische onderzoek op de publieke opinie in Nederland. In een document van Hill and Knowlton, dat in de VS openbaar is gemaakt, staat: ,,De Nederlandse industrie is bekend met het probleem. Vooralsnog neemt de Vereniging van Fabrikanten van Tabaksproducten het standpunt in, dat er geen reden is voor ongerustheid over het probleem van de relatie tussen roken en longkanker en over de publiciteit rond dit onderwerp.''

Niet lang daarna sloot de Nederlandse tabaksindustrie een herenakkoord, waarin werd vastgelegd dat de fabrikanten in hun reclame en andere publieke uitingen op geen enkele manier zouden verwijzen naar de gezondheidsrisico's van roken. Dit herenakkoord hield jarenlang stand.

Tijdens een voorlopig getuigeverhoor dat de advocaten van Römer in 2002 hielden voor de rechtbank in Assen, verklaarde een oud-medewerker van shagfabrikant Niemeyer dat al in 1819 bij de oprichting van de Groninger firma het verslavende effect van tabaksgebruik bekend was. BAT is eigenaar van Niemeyer.

Uit wetenschappelijk onderzoek in de VS en Australië is inmiddels gebleken dat de tabaksindustrie rond 1940 al op de hoogte was van de kankerrisico's. In 1961 beschikte de bedrijfstak over tientallen gepubliceerde wetenschappelijke studies over de gezondheidsbedreigende component in tabaksrook. Pas 38 jaar later, in 1999, gaf Philip Morris als eerste publiekelijk toe dat roken ziek maakt.

Daar komt nog een mogelijke verzwarende omstandigheid bij. De industrie wordt ervan beschuldigd -op basis van eigen interne documenten- dat er aan tabak stoffen zijn toegevoegd die het verslavende effect bevorderen. Het zijn stoffen die een sigarettenmerk zijn een eigen karakteristieke geur en smaak moeten geven, zegt de industrie.

Maar uit de documenten die de fabrikanten openbaar hebben moeten maken, blijkt dat er volop is geëxperimenteerd met stoffen als ammonia, waarvan bekend is dat ze de afgifte van nicotine uit tabak bevorderen. Meer nicotine staat gelijk aan meer verslaving. Het grote succes van het merk Marlboro van Philip Morris wordt door wetenschappers toegeschreven aan de toevoeging van ammonia. Volgens Keirse verliest het eigen schuld-verweer aan kracht, 'als blijkt dat de industrie de tabaksproducten heimelijk heeft gemanipuleerd'.'

Voor Peter Römer is de financiële genoegdoening die hij van BAT eist, niet zijn enige drijfveer voor de rechtszaak. ,,BAT verrijkt zich met miljarden euro's ten koste van de gezondheid van rokers. De fabrikanten walsen over ons heen en niemand komt in opstand. Het geld komt bij mij niet op de eerste plaats. Want ik weet zeker dat ik deze procedure niet zal overleven. Dit gaat tien, vijftien jaar duren. Maar ik wil dat eindelijk die industrie zich eens verantwoordt voor een misdadig beleid van decennialang liegen en bedriegen.''

Trouw, 07-06-2005

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB